بابک بیات که بود؟/موسیقی او از چه ویژگی ای برخوردار بود؟

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان هنر این مرز و بوم و کسانی که کارنامه پر افتخار هنری شان مایه مباهات سرزمین ایران است، در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های شاخص عرصه هنر را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی موسیقیدان معروف مرحوم بابک بیات اختصاص دارد.

بابک بیات موسیقیدان، نوازنده، تنظیم‌کننده و یکی از مهم‌ترین آهنگسازان فیلم در تاریخ جشنواره‌ فیلم فجر به شمار می‌رود. وی سه بار به خاطر ساخت موسیقی فیلم‌های عروس، سرزمین خورشید و مردی شبیه باران برنده سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر شد و با آهنگسازی مجموعه ولایت عشق به شهرت رسید.

در همین رابطه بخوانید:

سید احمد کربلایی که بود؟/عارف برجسته ای که در مکتب ملاحسینقلی همدانی پرورش یافت و شاگردانی چون سید علی قاضی پروراند/چرا وی مرجعیت را نپذیرفت؟

رئیسعلی دلواری که بود؟/روز شهادتش یادآور چیست؟/نقش وی در نبرد با انگلیسها چه بود؟/ مادرش پیکرش را به کجا منتقل کرد؟

سید نعمت الله جزایری که بود؟/او در چه زمینه ای با علامه مجلسی همکاری کرد؟/وی در استنباط احکام از چه روشی بهره برده بود؟

سید مرتضی کشمیری، عارفی که در مکتب ملاحسینقلی همدانی تربیت شد/ همه آنچه که باید از زندگی او بدانید

زندگینامه بابک بیات

علی‌حسین بیات‌زرندی‌مطلق معروف به بابک بیات در ۲۳ خرداد ۱۳۲۵ خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود. پدرش دوست داشت، او یک ورزشکار شده و به دانشگاه افسری برود و زندگی نظامی را شروع کند اما او موسیقی را دنبال کرد. بیات فارغ التحصیل هنرستان عالی موسیقی بود که از ۱۹ سالگی در اپرای تهران مشغول به فعالیت شد و همچنین دوره سازشناسی را نیز در خارج از کشور گذراند. او در گروه کُر باغچه‌بان به عنوان خواننده رسمی فعالیت هنری خود را آغاز کرد. بعد از آن با محمد اوشال، آهنگ‌ساز و رهبر ارکستر جاز فولکوریک دوستی عمیقی پیدا کرد که این دوستی به ادامه هارمونی و آکومپانیمان و فراگیری بیشتر موسیقایی منجر شد.

ورود به عرصه موسیقی

بابک بیات از کودکی موسیقی را آغاز کرد و در دوران مدرسه این رشته را برای ادامه تحصیل برگزید، بنابراین به همراه ایرج جنتی عطایی شاعر و ترانه سرا و نمایشنامه نویس به ساخت ترانه‌های بسیاری از جمله: جنگل، بن بست، خونه، فریاد زیر آب، علی کنکوری، تپش، خاتون، سایه، خورجین (بانوی شرقی)، فصل بد خاکستری (روح بزرگوار)، سقف، هیچ کسی مثل تو نبود، طلایه دار (ای بزرگ موندنی) و بسیاری ترانه های دیگر پرداخت.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بیات فعالیت موسیقی را در شرکت ابتکار همراه با ابراهیم زال زاده و با کاست قاصدک و به صورت ترانه های کودکانه خانم سیمین غدیری آغاز کرد. پس از آن کاست خروس زری پیرهن پری را به همراه احمد شاملو و کاست های سکوت سرشار از ناگفته ها است و چیدن سپیده دم را با صدای احمد شاملو  ساخت. در واقع بیات کار حرفه‌ای خود را از تلویزیون آغاز کرد و در ۱۳۵۲ خورشیدی با پرویز کاردان و ناصر گیتی‌جاه همکاری داشت.

این موسیقیدان برجسته، موسیقی فیلم را با فیلم غریبه شروع کرد و بسیاری موسیقی فیلم های دیگر را اجرا کرد. وی موسیقی فیلم را در بعد از انقلاب با فیلم مرگ یزدگرد ساخته بهرام بیضایی شروع کرد و در ۱۳۶۲ خورشیدی موسیقی فیلم های نقطه ضعف و ریشه در خون را ساخت و در سال های بعد برای فیلم های شاید وقتی دیگر و مسافران ساخته های بهرام بیضایی، سریال سلطان و شبان، کشتی آنجلیکا، عروس، پرده آخر، طلسم، مرسدس، جهان پهلوان تختی، دست های آلوده، اتوبوس، قرمز، دو زن، شیدا و در حدود ۹۰ فیلم سینمایی موسیقی نوشته است و آخرین سریالی که وی برای آن موسیقی ساخته است، سریال ولایت عشق است. بیات توانست با فعالیت در سریال ولایت عشق تجربه حرفه‌ای موفقی برای خود رقم بزند و همکاری در کنار بازیگران بزرگ و باتجربه‌ای نظیر فرخ نعمتی، محمد صادقی، اکبر زنجان‌پور و داوود رشیدی توانست سطح کاری او را متحول کند. بیات از موسیقی سریال ولایت عشق به‌عنوان یکی از بهترین موسیقی‌های خود یاد کرده است و می‌گفت که برای تک‌تک شخصیت‌های این سریال تم‌های جداگانه ساختم و درباره این موضوع این‌گونه توضیح می‌داد که برای ایرانیان که در پرده اول می‌بینید یک تم، شخصیت مأمون با بازی محمد صادقی تم جداگانه دیگری، برای شخصیت فضل‌بن‌سهل هم تم متفاوتی، امین عباسی با بازی رامبد جوان هم تم دیگری، برای خود امام رضا(ع) هم تم‌های جداگانه‌ای ساختم. وی اذعان داشت، تم‌های مختلفی را که بر اساس شخصیت‌های سریال ساخته، جداگانه درنظر گرفته و بعد همه را با هم تلفیق کرده است و به موسیقی «ولایت عشق» تبدیل شده است. مجموعه ولایت عشق را می‌توان از آثار ماندگار این عرصه دانست؛ سریالی ۳۰ قسمتی که در ۱۳۷۹ خورشیدی از شبکه اول سیما روی آنتن رفت. مهدی فخیم‌زاده کارگردان و نویسنده ولایت عشق در این مجموعه به بخشی از زندگی امام رضا(ع) از فشار مأمون گرفته تا پذیرش ولایتعهدی و شهادت ایشان پرداخت.

ویژگی موسیقایی بابک بیات

یکی از ویژگی‌های حرفه‌ای بابک بیات آن هست که در مدت زمان فعالیت خود در تلویزیون و هم در سینما حضور داشته است. بابک بیات را باید بیشتر آهنگ ساز سینما بدانیم چرا که ۸۳ درصد آثار وی سینمایی و ۱۷ درصد آثارش تلویزیونی است. در واقع بابک بیات از مجموع ۶۸ اثری که در کارنامه دارد در ۵۷ اثر در سینما فعالیت داشته است. موسیقی بیات علاوه بر استحکام، ترکیب بندی و حجم، همواره توانسته ارتباط عاطفی عمیقی با مخاطب برقرار کند و این می‌تواند رمز موفقیت او باشد، آن هم در حالی که اصولاً فرهنگ موسیقیایی عامه ایران موسیقی ارکسترال را می‌پسندد و درک می کند اما موسیقی‌های بیات کاملاً بر عکس  است؛ با وجود این خاصیت به لایه‌های عمیق احساس و عواطف مخاطب ایرانی چنگ می‌زند. این ترکیب موسیقی، بیات را تبدیل به یک موسیقی مدرن ایرانی کرده که می‌تواند همپای زمانه و مخاطبان حرکت کند. حمید حامی خوانندۀ پاپ ایرانی جدی بودن در موسیقی را مهم ترین ویژگی اخلاقی بابک بیات در موسیقی می‌داند و می گوید: شخصیت بابک بیات نیز شخصیتی متفاوت با دیگر آهنگسازان ایران بود و در همین راستا باید گفت که ایشان در آهنگسازی، به نسبت بیشتر هم دوره های خود برتری خاصی داشت. 

حمید حامی، داشتن احساس عمیق در یک هنرمند و همچنین رسیدن به یک جهان بینی صحیح را از عوامل ماندگاری در هنر دانسته و تأکید کرد: جهان بینی یک هنرمند، نسبت به بقیۀ انسان ها متفاوت است و این بدان دلیل است که یک هنرمند می بایست دنیا را به گونه ای دیگر ببیند، که این امر حاصل یک سری اتفاقات متافیزیکی است که در ذهن و روحیات یک هنرمند می افتد و این اتفاقات در وجود بابک بیات افتاده بود. وی معتقد بود که تمامی وقایع رخ داده در زندگی بابک بیات موجب شده بود که موسیقی ایشان از درون، موسیقی متفاوت باشد. همچنین تسلط او بر ادبیات و عِرق ویژه‌اش به ادبیات کهن ایران باعث شده بود که هرگز به ادبیات کم‌توجه نباشد.

بیات در خصوص ساخت موسیقی فیلم‌هایش می گوید: وقتی فیلمی را می‌بینم، درست مثل این است که می‌خواهم روی ترانه‌ای ملودی بسازم، درست مثل طرح یک تابلو که توسط نقاش آن جان می‌گیرد و به ‌صورت یک اثر در بیننده انگیزه‌های خاصی به‌وجود می‌آورد، اول تم آن را می‌سازم، بعد سعی می‌کنم، آن را در بافت فیلم بسط و گسترش بدهم، بعد لحظات اکشن ممکن است، داشته باشد یا ممکن است لحظات عاطفی داشته باشد، حتی اگر یک کارگردان اشراف موسیقایی نداشته باشد، باز برای من خیلی مهم است، چون آن آدم آن فیلم را ساخته و کارگردانی کرده و نکته‌های خاصی را می‌تواند به من گوشزد کند.

بابک صحرایی درباره تأثیر این هنرمند بر موسیقی پاپ گفت: بیات همیشه آهنگساز مورد توجهی بوده است. در زمینه موسیقی پاپ هم او از بنیانگذاران موسیقی پاپ در اوایل دهه ۵۰ در ایران است و آثار درخشانی را در تمام دوران‌ کاری خود خلق کرده است. نکته مهم اینکه بابک بیات تا آخرین سال‌های‌ حیات خود همیشه حضور اثرگذاری در موسیقی پاپ داشت. اگر مرور کنید، قطعات زیبایی که بابک بیات برای مانی رهنما، حمید حامی، خشایار اعتمادی، محمد اصفهانی و نیما مسیحا ساخته مربوط به ۵۰ تا ۶۰ سالگی بابک بیات است. این‌ موضوع یعنی اینکه در دوره‌ای که بسیاری از آهنگسازان دوره بازنشستگی‌شان است و عمدتاً دیگر تأثیر خاصی در موسیقی آن‌ زمانه ندارد، بابک بیات هم خواننده معرفی می‌کند و هم آثاری خلق می‌کند که مورد توجه جامعه قرار می‌گیرد.

علاوه بر صحرایی، خشایار اعتمادی خواننده موسیقی پاپ، درباره بابک بیات و تأثیرگذاری‌ وی بر موسیقی پاپ کشور چنین می گوید: بابک بیات نوع دیگری به ملودی نگاه می‌کرد. در سال‌های فعالیت‌ام با خیلی از ملودی‌سازها کار کرده‌ام اما بابک بیات نگرش دیگری داشت، موسیقی‌اش متفاوت بود. از نظر من موسیقی بابک بیات خاکستری بود. یعنی یک موسیقی خاص بود. چه در ترانه‌ها و چه در موسیقی‌های متنش از «کشتی آنجلیکا» گرفته تا «مرگ یزدگرد» و «شاید وقتی دیگر» متوجه نوع دیدگاهش به موسیقی می‌شوید. وقتی یک هنرمند فرهنگ یا امضایی در کارش باشد و آن را به جامعه منتقل کند، پس تأثیرش را گذاشته است.

موفقیت های هنری بابک بیات

در ١٣٦٤خورشیدی و در چهارمین جشنواره فیلم فجر برای ساخت موسیقی فیلم اتوبوس از بابک بیات تقدیر شد. همچنین وی در ۱۳۶۹ خورشیدی برنده سیمرغ بلورین بهترین موسیقی در نهمین جشنواره فیلم فجر برای ساخت موسیقی فیلم عروس شد. بیات در ۱۳۷۵ خورشیدی نیز برنده سیمرغ بلورین بهترین موسیقی در پانزدهمین جشنواره فیلم فجر برای ساخت موسیقی فیلم سرزمین خورشید و مردی شبیه باران شد در واقع به طور کلی بیات ۱۲ بار به خاطر موسیقی متن فیلم‌هایش کاندیدای دریافت سیمرغ بلورین شده و سه بار برای «عروس»، «سرزمین خورشید» و «مردی شبیه باران» این جایزه را گرفت به همین دلیل بیات را می‌توان یکی از مهم‌ترین آهنگسازان فیلم در تاریخ جشنواره‌ فیلم فجر دانست. بیات در کنار ساخت موسیقی به مدت هشت سال در دانشگاه های تهران، موسیقی فیلم تدریس می کرد. همچنین او در سه فیلم سگ کشی به کارگردانی بهرام بیضایی، متولد ماه مهر از ساخته‌های احمدرضا درویش و هیوا به کارگردانی و نویسندگی رسول ملاقلی‌پور به عنوان بازیگر به ایفای نقش پرداخت.

سرانجام

سرانجام این هنرمند وارسته در پنجم آذر ۱۳۸۵ خورشیدی به علت نارسایی کبدی دیده از جهان فروبست و در بهشت زهرا به خاک سپرده شد.