چرا برق قطع می شود؟/ دلیل واقعی خاموشی ها اخیر در کشور چیست؟

جی پلاس؛ در هفته گذشته قطعی متناوب برق در کل کشور نگاه ها به وزارت نیرو را متمرکز کرد.مردمی که انتظار داشتند قطعی برق برابر برنامه قبلی صورت گیرد و نگاه های متعجب از خاموشی های زودرس و قبل از آغاز فصل تابستان که همه را غافلگیر کرد. اگرچه شخص وزیر نیرو در این باره از مردم عذرخواهی کرد اما برخی نمایندگان مجلس و منتقدان دولت ، قطعی برق را به موضوع انتخابات و برجام گره زده و مدعی شدند دولت به دنبال ایجاد نارضایتی در جامعه است .

نقدهای تندتر اما وزارت نیرو را به تبعیت از کنوانسیون پاریس و ضرورت تعطیلی نیروگاه ها متهم می کرد. اگرچه وزارت نیرو تلاش خود را برای پاسخگویی علمی به نقدها به کارگیری کرد اما برخی منتقدان بدون توجه به روند مصرف برق در ایران، نقدها را به سمت ناکارامدی دولت کشانده و تلاش کردند در آستانه انتخابات ریاست جمهوری، قطعی برق را به عللی بجز مسائل فنی گره بزنند. 

حال سوال مهمی که در افکارعمومی مطرح شده این است که چرا با قطعی برق مواجه شدیم؟ آیا کمبود تولید برق در کشور وجود دارد؟ آیا کشوری همچون ایران که صادرات برق دارد می تواند با کمبود برق مواجه شود؟ چرا در سال۹۹ قطعی برق نداشتیم اما در سال۱۴۰۰ که هنوز تابستان آغاز نشده با قطعی برق مواجه شدیم؟ مگر ایران نیروگاه های هسته ای ندارد که برق قطع میشود؟ چرا قطعی برق طبق برنامه منظم و از قبل اعلام نشد؟ اینها بخشی از سوالات افکارعمومی است که لازم است به آن پاسخ داده شود. 

دقیقا چه اتفاقی افتاده که منجر به قطعی برق شده است؟

دقیقا چه اتفاقی افتاده که منجر به قطعی برق شده است؟ آنچه الان می دانیم این است که در حالی که متوسط رشد اوج مصرف برق در ایرن در ۱۰ سال گذشته ۴.۱ درصد بوده است، این رقم امسال به بیش از ۲۱ درصد افزایش یافته است. براین منظور با قرارگرفتن نیروگاه های تولید برق حرارتی، تولید برق نسبت به متوسط آن در حالت عادی ، ۲۹درصد افزایش یافته است. اما آیا این افزایش تولید یا عرضه به معنای افزایش تقاضا در جامعه است؟ چه عاملی باعث افزایش تقاضای برق شده است؟ آیا واحدهای تجاری یا مسکونی افزایش یافته یا واحدهای تولید و صنعت؟ آیا گرمای هوا موجب افزایش تقاضای برق شده است؟ و سوال مهمتر چرا به مدت ۱۰ سال و هرسال حدود۴درصد تقاضای برق در کشور افزایش می یافت اما به یکباره در سال۱۴۰۰ افزایش تقاضای برق در ایران به ۲۱درصد رسیده است؟ 

دراین خصوص چند آمار را باهم مرور می کنیم. مصرف برق خانگی و صنعتی در کشور تا پایان اسفندماه۹۹ به ترتیب۳۲ درصد و ۳۶درصد افزایش یافته است. این درحالی است که تعداد مشترکین در این دو حوزه به ترتیب ۲.۶ و۲.۷ درصد افزایش یافته است. اگرچه درسال۹۹ در مجموع یک میلیون مشترک جدید به شبکه برق اضافه شده که مصرف۲۰۰۰مگاواتی را به خود اختصاص داده است. اما ایرانی ها در اوج مصرف، چه میزان برق مصرف کرده اند؟ در مقایسه بازه فروردین تا اول خرداد سالهای ۹۹ و ۱۴۰۰، این نکته قابل تامل است که ۱۹درصد میزان مصرف برق برابر ۸۶۰۰ مگاوات انرژی افزایش تقاضا داشته است. حال آنکه بررسی این بازه زمانی طی ۸سال گذشته متوسط رشد۱.۸ درصدی را نشان می دهد و به یکباره در سال۱۴۰۰ این میزان ۱۹ درصد افزایش یافته است. این درحالی است که ساخت نیروگاه های جدید به میزان۲۵۰۰ مگاوات ظرفیت اسمی برق کل کشور را افزایش داده که ۴۶۰ مگاوات آن از محل نیروگاه های تجدیدپذیر بوده است. در توضیح دلیل این افزایش مصرف بیان چند نکته ضروری است. 

نخست اینکه در سال۱۴۰۰ نسبت به سال۹۹، ظرفیت مخازن آب سدهای کشور به میزان۵۰ درصد کاهش یافته و از ۱۲۱۱۰ به۶۰۴۲ میلیون مترمکعب آب رسیده است. این کاهش میزان آب ،تولید نیروگاه های آبی کشور را ۳۵۰۰ مگاوات کاهش داده است. دوم آنکه ارتفاع بارندگی در کل کشور نسبت به سال آبی گذشته ۳۵درصد کاهش داشته است. چهارم، بهره برداری زودهنگام از چاه های کشاورزی به دلیل کاهش میزان بارندگی بوده که تقاضا برای مصرف برق را افزایش داده است. پنجم، افزایش۱۰درصدی مصرف برق صنایع بزرگ در کشور نسبت به سال گذشته بوده که تاثیر مهمی بر تقاضای برق کل کشور گذاشته است. نکته ششم آنکه طبق بررسی‌های دانشگاه کمبریج درباره برآورد مصرف برق واحدهای استخراج کننده رمزارز در ایران و البته جهان در سال ۲۰۲۱ میلادی، سهم ایران از مصرف کل برق دنیا برای این صنعت، حدود ۱۰ درصد است. آمارها نشان می دهد تا کنون۱۷۵۰۰۰ دستگاه ماینر تبدیل به ارز بیت کوین غیرمجاز در کشور کشف شده است که با درنظر گرفتن توان ۲تا۳ کیلوواتی برای هر ماینر و پیشبینی۸۰۰هزار دستگاه ماینر درحال کار، مصرف۲۰۰۰ مگاوات برق کشور به رمزارزها اختصاص داده شده است. 

بی اعتباری همه ادعاها مبنی بر عدم سرمایه‌گذاری در صنعت برق در دولت فعلی

آنچه روشن است دلیل عدم نیل به اهداف برنامه ششم توسعه برای جذب سرمایه کافی به میزان ۳.۵ میلیارد یورو، به دلیل تحریم ممکن نشده است. با این حال علی رغم همه تنگناهای مالی و تحریمی، در طول برنامه ششم توسعه ، به میزان ۱۹ هزار و ۷۰۰ مگاوات نیروگاه حرارتی شروع به احداث شده که حدود ۷ هزار مگاوات آن تاکنون به بهره برداری رسیده و حدود ۱۲ هزار مگاوات در حال حاضر در دست ساخت است. بیش از ۱۹ هزار مگاوات برق جدید در برنامه ششم توسعه، به معنای بی‌اعتباری همه ادعاها مبنی بر عدم سرمایه‌گذاری در صنعت برق در دولت فعلی است. 

اگرچه باید راهکارهای توسعه شبکه انتقال و همچنین کاهش تلفات نیروگاهی و شبکه انتقال و توزیع را نیز مد نظر قرار دهیم اما  بی شک شناسایی متغیرهای جدید همچون رمزارزها در افزایش تقاضای برق در کشور، نیازمند برنامه ریزی فرا وزارتخانه‌ای و هماهنگ برای مدیریت و کنترل مصرف غیرمجاز برق برای رمزارزها است. نکته مهم در این وضعیت آن است که به دلیل رشد نرخ رمزارزها به نسبت ریال ایران و شرایط معیشتی داخل کشور متاثر از تحریمها، تمایل مردم عادی برای فعال نمودن ماینرها در مغازه ها و منازل افزایش یافته است. ما در ایران دیگر با مزارع ماینر مواجه نیستیم بلکه قاچاق ماینرها به داخل کشور هر مغازه  و منزل مسکونی را با تعداد کمی ماینر فعال کرده که عملا قابل شناسایی نبوده و به صورت پلکانی مصرف برق را در کشور افزایش یافته است. علاوه بر این به دلیل نوظهور بودن پدیده رمزارزها ، مسائلی از جمله بازگشت دستگاه های ماینر به چرخه غیرمجاز، فرایند زمانبر بروکراسی اداری برای جمع آوری مراکزغیرمجاز رمزارز و عدم اولویت دستگاه های امنیتی و انتظامی برای شناسایی قاچاقچیان ماینر موانع برای پیشگیری از افزایش مصرف بی رویه برق را پدیدآورده است. مسئله‌ای که یکی از راه های موثر مقابله با آن، استفاده از داده کاوی اطلاعات اینترنت مصرفی برای شناسایی مراکزغیرمجاز رمزارز است که اراده حاکمیتی برای مقابله با آن را نیازمند است.