علامه اقبال لاهوری که بود؟/آیا اقبال تنها به شاعری اکتفا کرد؟/علت فوتش چه بود؟

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی علامه محمد اقبال لاهوری اختصاص دارد.

 زندگینامه علامه اقبال لاهوری

علامه محمد اقبال لاهوری در سوم ذیعقده 1294 هجری قمری (مطابق با 9 نوامبر 1877 میلادی) در یک خانواده متدین در شهر سیالکوت پاکستان دیده به جهان گشود، پدرش بازرگانی پیشه می‌ کرد. اجدادش همه از برهمنان کشمیر بودند که در قرن هفدهم به دین اسلام مشرف شدند. علامه تحصیلات خود را با قرآن در یکی از مساجد زادگاهش شروع کرده و بعد از اتمام دوره مکتب برای گذران دوره‌های ابتدایی و متوسطه به کالج رفت.

در همین رابطه بخوانید: 

محمدعلی بهمنی کیست؟/ورود او به عرصه شاعری چگونه بود؟/مهمترین استادش که بود؟/او درباره سهراب سپهری چه می گوید؟

عمادالکتاب که بود؟/علت ماندگاری اش در کاظمین چه بود؟/او از مکتب کدام استاد خوشنویسی پیروی می کرد؟/نقش او در کمیته مجازات چه بود؟

آیت الله سید حسن حسینی لواسانی که بود؟/علت سفر وی به لبنان چه بود؟/چه شد که در ایران ماندگار شد؟

سنایی غزنوی که بود؟/مولوی او را با چه لقبی ستوده است؟/ویژگی حدیقه الحقیقه چیست؟

میرزا حبیب الله مجتهد خراسانی که بود؟/چرا وی قصد مهاجرت به مدینه را داشت؟/ویژگی های شعر او کدام است؟

از زندگی میرزا هاشم آملی چه می دانید؟/کدام یک از بزرگان در مکتبش پرورش یافتند؟

آغاز شاعری

در کالج، مورد توجه یکی از معلمانش به نام مولانا میر حسین قرار گرفت. ذوق و استعداد شاعری علامه تا جایی معلمش را تحت تاثیر قرار داد که ایشان هر چند مخالف با شعر گفتن جوانان بود، خودش علامه را تشویق به سرودن کرد. علامه سروده‌ های خود را در ابتدا برای اصلاح به داغ دهلوی تسلیم می‌ کرد. داغ دهلوی نیز پس از مدتی اعتراف کرد که اشعار اقبال نیاز به تصحیح نداشته و از داشتن چنین شاگردی فخر و مباهات می‌کرد.

تخصصصات علمی وی

علامه پس از اتمام دوره کالج، در رشته فلسفه دانشگاه لاهور ادامه تحصیل داده و با اتمام دوره فوق لیسانس از دانشگاه پنجاب با رتبه اول، عهده دار تدریس در رشته‌ های تاریخ، فلسفه و علوم در همان دانشگاه شد. اما فعالیت علامه و ذوق و قریحه وی فقط در عالم شعر و شاعری و فلسفه محدود نبوده بلکه ایشان در عالم اقتصاد نیز حرفی برای گفتن داشته‌ اند تا جایی که در سال 1901 م کتابی در همین زمینه به زبان اردو نوشتند.

آثار علامه

علاوه بر کتاب فوق از علامه آثار دیگری نیز بر جای مانده که به شرح زیر است:

علم الاقتصاد 

توسعه حکمت در ایران (سیر فلسفه در ایران) (ترجمه شده به زبان فارسی)

تاریخ هند

احیای فکر دینی در اسلام (ترجمه شده به زبان فارسی)

یادداشتهای پراکنده (مجموعه خاطرات چند ماهه اقبال)

دیوان فارسی اقبال که شامل رموز بی خودی، اسرار خودی، زبور عجم، پیام مشرق، جاویدنامه و ارمغان حجاز است.

دیوان اقبال (به زبان اردو) بانگ درا، بال جبرئیل، ضرب کلیم.

حضور در دانشگاه

ایشان پس از مدتی برای تکمیل تحصیلاتش راهی اروپا شده که این سفر علمی تاثیر زیادی بر افکارش به جای گذارد. در دانشگاه کمبریج نیز فلسفه را ادامه دارد و در آنجا با یکی از پیروان هگل به نام مک تیگارت ملاقاتی انجام داد، همچنین فرصت آشنایی با پروفسور براون و نیکلسون را پیدا کرد. اقبال پس از کسب درجه فلسفه اخلاق در دانشگاه کمبریج راهی دانشگاه مونیخ آلمان شده و با ارائه پایان نامه خود با عنوان سیر در فلسفه در ایران موفق به دریافت درجه دکتری شد. ایشان مدتی نیز به جای پروفسور آرنلد در دانشگاه لندن، به تدریس زبان و ادبیان فارسی پرداخت. ظاهرا در اواخر اقامتش در لندن، قصد ترک شعر و شاعری داشت که دوستانش مانند سرعبدالقادر و همچنین آرنلد مانع از این کار او شدند.

شاعر ملی اسلامی

علاوه بر تخصصات ذکر شده، ایشان در اروپا در زمینه زبان ادبیات فارسی نیز به مطالعاتی دست زد که بعدا این زبان را به عنوان زبان شعری خود برگزید. همچنین از جمله تحولات مهم در زندگی اقبال در اروپا تبدیل وی از یک شاعر وطنی به یک شاعر ملی اسلامی بود که کتاب بانگ درا شاهد خوبی بر این مدعاست. ایشان پس از بازگشت به وطن در سال 1908 میلادی به سمت رئیس بخش فلسفه دانشکده دولتی لاهور انتخاب شده و علاوه بر تدریس، اجازه وکالت نیز کسب کرده اما پس از چندی، فقط شغل وکالت را ادامه داده و از تدریس دست کشید.

حرکت های سیاسی اقبال لاهوری

اقبال در سال 1926 م، به عضویت مجلس قانونگذاری انتخاب شد. وضعیت زندگی ناگوار مردم و اختلافات در آن زمان و عشق به آزادی، اقبال را به سوی حرکت های سیاسی سوق داد تا جایی که اقبال پیشنهاد تشکیل دولت پاکستان را در جلسه سالیانه حزب مسلم‌بیگ در الله آباد داد. همچنین ایشان نمایندگی مردم مسلمان شبه قاره را در اولین موتمر اسلامی فلسطین در بیت المقدس داشت. ایشان در بازگشت از کنفرانسی در لندن از اسپانیا و مسجد قرطبه دیدن کرده بود که دیدار از این مسجد تاثیر زیادی در روحیه اش به جای گذاشت تا جایی که در منظومه‌ای آن را بیان داشت. همچنین از افغانستان نیز دیداری کرد و به زیارت مزار حکیم ثنائی موفق شد. در اواخر عمر نیز یعنی به سال 1933 از دانشگاه پنجاب موفق به دریافت دکتری افتخاری شد.

وفات

اقبال لاهوری به دنبال تنگی نفس و ضعف قلبی که مبتلا شده بود در روز پنجشنبه 21 آوریل 1938 مطابق بیستم صفر 1357 قمریو اول اردیبهشت دار فانی را وداع گفت.

منابع

دکتر ابوالقاسم رادفر، گزیده اشعار فارسی اقبال لاهوری، انتشارات امیر کبیر، تهران 1365

خردنامه؛ ماهنامه فرهنگی همشهری اردیبهشت 85