ملا مهدی نراقی از علمای بزرگ شیعه در قرن دوازدهم و سیزدهم هجری قمری است که از خود کتاب جامع السعادات را به یادگار گذاشته است. وی در ۱۸ شعبان ۱۲۰۹ درگذشت.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی ملا مهدی نراقی اختصاص دارد.
ملا محمدمهدی نراقی (۱۱۲۸-۱۲۰۹ق) از علمای بزرگ شیعه قرن دوازدهم و سیزدهم هجری قمری، صاحب کتاب جامع السعادات و پدر ملا احمد نراقی بود.
زندگینامه ملا مهدی نراقی
ولادت
ملا محمد مهدی نراقی در سال ۱۱۲۸ ق. در نراق ـ یکی از روستاهای اطراف کاشان ـ متولد می شود. پدر وی که ابوذر نام داشت و از کارگزاران ساده دولتی بود، به امید اینکه فرزندش از ناشران حقیقی شریعت محمدی ـ صلّی الله علیه و آله ـ و از منتظران واقعی حضرت مهدی (عج) باشد نام او را «محمد مهدی» می گذارد. [۱]
تحصیل
دوران کودکی و نوجوانی را در روستای نراق سپری کرد. برای ثبت نام در مدرسه علوم دینی کاشان به سوی آن دیار روانه می شود. در حلقه درس اندیشمند توانا مرحوم «ملا جعفر بیدگلی» حاضر می شود. دوره مقدمات، سطح و مقداری از دروس عالی را در شهر کاشان به پایان می رساند. [۲]
هجرت به اصفهان
چون درس های موجود در کاشان نمی توانست خواسته های علمی و مشکلات درسی او را پاسخ دهد بناچار برای تکمیل اندوخته های علمی، راهی حوزه علمیه اصفهان می شود. در آنجا پس از مدتی اقامت و جستجو در بین عالمان تراز اول، حکیم پارسا مرحوم «مولی اسماعیل خواجویی» را به استادی انتخاب می کند و در حدود سی سال توقف در آن شهر از کرسی درس وی از جمله: فقه، اصول، کلام، فلسفه، حساب، هندسه و نجوم استفاده‌های شایان می برد. همچنین از محضر استاد کل فلسفه مرحوم «محمد زمان کاشانی» و «شیخ محمد مهدی هرندی» نیز بهره های فراوان کسب می کند. [۳]
ملا مهدی نراقی در اصفهان علاوه بر تحصیل، تدریس و تحقیق، به تبلیغ و ارشاد مردم نیز همت می گمارد و حتی با یادگیری خط و زبان عبری و لاتین نزد عالمان یهودی، با رهبران مذهبی اقلیت ها وارد بحث و مناظره می شود و از متن کتب مذهبی آنان با خط عبری مطالبی را بر حقانیت رسالت پیامبر بزرگ اسلام ـ‌صلّی الله علیه و آله ـ نقل و ترجمه می کند. [۴]
او پس از سی سال، به وطن خود کاشان بازگشت در حالی که کاشان از عالمان دینی خالی بود و به برکت وجود وی حوزه علمیه کاشان زنده شد.
هجرت به نجف
پس از مدتی شهر کاشان را به سوی نجف اشرف و کربلای معلی ترک گفته و در درس محمد باقر وحید بهبهانی (م ۱۲۰۵ ق.) ، شیخ یوسف بحرانی (م ۱۱۸۶) و شیخ محمد مهدی فتونی (م ۱۱۸۳) شرکت کرد. او پس از سال‌ها تلاش و تحقیق در نجف و کربلا، دوباره به وطن خود کاشان بازگشت و به برکت وجود شریف آن جناب کاشان از مراکز مهم علوم اسلامی شد. از محضر وی علمای بزرگی همچون محمد باقر شفتی (م ۱۲۶۰)، حاج محمد کلباسی (م ۱۲۶۲) و فرزندش ملا احمد نراقی (م ۱۲۴۵ ق.) و دیگران استفاده کرده اند.
آثار
از این عالم توانمند تألیفات گرانبهایی در رشته های گوناگون به یادگار مانده که هر کدام آنها از اهمیت ویژه‌أی برخوردار است. فهرست اجمالی آن به شرح زیر است:
فقه
۱. لوامع الاحکام.
۲. معتمد الشیعه.
۳. انیس التجار.
۴. انیس الحجاج.
۵. المناسک المکیه.
۶. صلاة الجمعه.
۷. تحفة رضویه.
اصول فقه
۱. تجرید الاصول.
۲. جامعه الاصول.
۳. رساله الاجماع.
۴. انیس المجتهدین.
فلسفه و حکمت
۱. جامع الافکار و فاقد الانظار.
۲. اللمعه الالهیه فی الحکمه المتعالیه.
۳. شرح الالهیات من کتاب الشفاء.
۴. قره العیون فی الوجود و الماهیه.
۵. لمعات العرشیه.
۶. الکلمات الوجیزه.
۷. انیس الحکماء.
۸. انیس الموحدین.
ریاضیات و هیئت
۱. توضیح الاشکال (هندسه اقلیدسی)
۲. رساله تحریر اکرثاذر سینوس
۳. رساله عقود انامل.
۴. المستقصی (هیئت).
۵. المحصل (هیئت).
۶. معراج السماء (هیئت).
۷. توضیح الاشکال
۸. کتاب الحساب
۹.۰حاشیه شرح مجسطی
اخلاق
۱. جامع السعادات.
۲. جامع المواعظ.
متفرقات
۱. محرق القلوب (مقتل).
۲. مشکلات العلوم (کشکول)
۳. نخبه البیان (تشبیه، استعاره و محسنات بدیعه).
۴. طائر قدسی (دیوان اشعار).
۵. حواشی و تعلیقات بر آثار علمای پیشین.
بیشتر این کتاب های گران سنگ به صورت نسخه های خطی در کتابخانه های مختلف نگهداری می شود و تنها حدود ۱۰ مورد از آن به مرحله چاپ و نشر رسیده است.[۵]
و بعضی از آنها نیز مانند «انیس التجار» چندین بار چاپ شده و از سوی مراجع بزرگ همچون آیات عظام سید محمد کاظم طباطبایی یزدی، سید اسماعیل صدر و شیخ عبدالکریم حائری یزدی حاشیه‌هایی بر آن زده شده است. [۶]
فرزندان
از مرحوم ملا محمد مهدی نراقی پنج پسر به جای ماند که همگی در خدمت علم و جامعه اسلامی بوده‌اند: ۱- حاج میرزا ابوالقاسم بن محمد مهدی نراقی متوفای ۱۲۵۶ ق. [۷]
۲- حاج ملا محمد مهدی بن ملا محمد مهدی نراقی معروف به آقا بزرگ [۸]
۳- ملا احمد بن محمد مهدی نراقی، معروف به فاضل نراقی (م ۱۲۴۵ ق.)
۴- ملا ابو الحسن
۵- ملا محمد باقر از بین آنان ملا احمد فاضل و ملا مهدی از دیگر برادران خود برتر بوده‌اند.
ویژگی‌های اخلاقی
از مهمترین ویژگی های وی عزت نفس والای او بوده است. او در حوزه کاشان اکثر روزها را با فقر و تنگدستی سپری کرده است. او اگر چه فقیر بوده اما با صبر و شکیبایی و قناعت بر مشکلات طاقت فرسای طلبگی و امتحانات الهی چیره می شود. در قسمتی از زندگی او نقل شده که گاهی که توان تهیه شمع یا روغن چراغ را نداشته با استفاده از روشنایی چراغ‌های وضوخانه و دستشویی مدرسه تا پاسی از شب را به مطالعه می‌گذرانده است.
از دیگر خصوصیات او حساسیت نسبت به افکار انحرافی و مبارزه با اخباری گری و افکار گمراه کننده آنها بوده است. او حتی برای مبارزه با افکار انحرافی در اخلاق با نوشتن کتاب جامع السعادات به مبارزه با افراط و تفریط‌های صوفیان و ظاهرگرایان پرداخته و با استناد به آیات و روایات انحرافات آنها را ظاهر می‌نماید.
او نسبت به اندیشه ها و اعمال فاسد پادشاهان و رهبران منحرف نیز بی توجه نبوده در آثارش زمینه رشد فضایل اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی جامعه را در گرو اجرای عدالت می داند. این عالم بزرگوار از یکی از اساسی‌ترین عوامل اصلاح جامعه یعنی امر به معروف و نهی از منکر غفلت نورزیده و معتقد بوده که باید نهاد و سازمانی مسئولیت امر به معروف و نهی از منکر را بر عهده گیرد تا با شناخت صحیح معروف و منکر به اقدامات مؤثری در بسط معروف و جلوگیری از منکر مبادرت ورزد.
گفتار بزرگان
حبیب الله کاشانی
مولی حبیب الله کاشانی در لباب الالقاب: خاتم الحکماء و المجتهدین و هو مصنف کتاب جامعة الاصول اعنی الملا مهدی النراقی الآتی ذکره. در جای دیگر: العارج اعلی المراقی الحاج الملا مهدی بن ابی ذر بن الحاج محمد القمی النراقی کان عالما عیلوما محققا استاد الکل فی الکل جامعا لجمیع العلوم العقلیة ماهرا حاذقا فی العلوم الشرعیة کاشفا عن اسرار دقائق لم یطلع علیها من قبله مبینا لقواعد حقائق لم یؤسیها سواء. فلو قال قائل انه بحر العلوم علی الحقیقة لما کان هذا القول متجوزا بل تکلم بالحقیقة و لو قال قائل انه العلامة لما استحق الملامة و لقبه بعض الافاضل بخاتم الحکماء و المجتهدین و هو فی محله. در جای دیگر: و حکایات مشقته فی التحصیل و تحمله للفقر و الفاقة و صبره علی نوائب الدهر و الحوادث الجمة معروفة و ریاضاته و عباداته مشهورة حتی ان بعض الصوفیة ادعی انه من مشایخ السلسلة ترویجا لعقیدته الفاسدة، کلا انه کان رئیس الحکماء الالهیین و اعلم الفقهاء و المجتهدین و اصل الزهاد و قدوة العابدین و لعمری انه کان ناصر الملة و الدین بل آیة من آیات الله داعیا الی الحق المبین.
محمد باقر موسوی خوانساری
روضات الجنات: [۹]
العالم البارع و الفاضل الجامع قدوة خیل اهل العلم بفهمه الاشراقی مولانا مهدی بن ابی ذر الکاشانی النراقی، کان من ارکان علمائنا المتاخرین، و اعیان فضلائنا المتبحرین، مصنفا فی اکثر فنون العلم و الکمال، مسلما فی الفقه و الحکمة و الاصول و الاعداد و الاشکال.
ملا احمد نراقی
روضات الجنات به نقل از مولی احمد نراقی در اجازه‌اش برای بعضی از بزرگان معاصرش: والدی و استادی و من الیه فی جمیع العلوم العقلیة و النقلیة استنادی، کشاف قواعد الاسلام، و حلال معاقد الاحکام، ترجمان الحکماء و المتالهین، و لسان الفقهاء و المتکلمین، الامام الهمام، و البحر القمقام، الیم الذاخر، و السحاب الماطر، الراقی فی نفایس الفنون الی اعلی المراقی مولانا محمد بن مهدی بن ابی ذر النراقی.
علامه طباطبایی
علامه سید محمدحسین طباطبایی: «نراقیان (ملا مهدی و پسرش ملا احمد) از علمای بزرگ اسلام و ناشناخته‌اند.» [۱۰]
آیت‌الله حسن زاده
آیت‌الله حسن زاده آملی: بی شک آن جناب در تبحر و تمهر به جمیع علوم و فنون عقلی و نقلی، حتی در ادبیات و ریاضیات عالیه در عداد طراز اول از اکابر علمای اسلام و در اتصاف به فضایل اخلاقی و ملکات ملکوتی از نوادر روزگار است. حضرتش صاحب تصانیف فائقه و تالیفات لائقه در علوم گوناگون است. [۱۱]
وفات
این عالم خدمتگزار پس از سال ها فداکاری و خدمت، روز شنبه ۱۸ شعبان ۱۲۰۹ در هشتاد و یک سالگی در شهر کاشان به دیار ابدی می شتابد . در آن حال پیکر پاک و مطهر نراقی با شکوه و عظمت فراوان در این شهر تشییع می شود و سپس به نجف اشراف منتقل شده، در کنار حرم امیرالمؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ سر بر آستان علوی می گذارد.[۱۲][۱۳]
پانویس
۱. مقدمه جامع السعادات، محمد مهدی نراقی، ج ۱، (محمد رضا مظفر).
۲. مقدمه اللمعه الالهیه، محمد مهدی نراقی، حسن نراقی، ص ۷، چاپ انتشارات انجم فلسفه، ۱۳۵۷ ق. (از حسن نراقی).
۳. مقدمه اللمعه الالهیه، محمد مهدی نراقی، حسن نراقی، ص ۸.
۴. انیس الموحدین، ص ۱۱۶، انتشارات الزهرا، ۱۳۶۳ ه . ش.
۵. برای توضیح بیشتر در مورد کتابهای ایشان، ر. ک: ملا مهدی نراقی، «منادی اخلاق» شماره ۵ دیدار با ابرار.
۶. انیس الموحدین، ص۶۶.
۷. لباب الالقاب، ص۱۰۴-۱۰۵.
۸. لباب الالقاب، ص۱۰۵.
۹. روضات الجنات، ج۷، ۲۰۰.
۱۰. انیس الموحدین، مقدمه از استاد حسن زاده آملی، ص۱۴.
۱۱. انیس الموحدین، مقدمه از استاد حسن زاده آملی، ص۱۴.
۱۲. ریحانة الادب ج۶، ص۱۶۳.
۱۳. شرح الالهیات، مقدمه از حسن نراقی.
منبع
نرم افزار جامع فقه اهل بیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
سایت اندیشه قم
