حاج سید احمدآقا خمینی در بیست و چهارم اسفندماه ۱۳۲۴ به دنیا آمد و در ۲۵ اسفند ۷۳ رحلت کرد و این فاصله ۴۹ ساله حیاتش در این دنیا به خدمت به اسلام و نهضت امام خمینی گذشت. او یاوری امین برای امام امت بود و همه جوانی اش را وقف خدمت به ایشان کرده بود.
جی پلاس: حاج احمد آقا خمینی، یادگار امام در غروب روز بیست و پنجم اسفند ۱۳۷۳ پس از چند روز بیماری و تلاش شبانه روزی پزشکان از دنیا رحلت کردند.
ولادت و کودکی
حاج احمد آقا خمینی در تاریخ 24 اسفند سال 1324 در دامان بانویی متقی (خانم ثقفی) به دنیا آمد. همسر حضرت امام (س) از کودکی احمد آقا چنین یاد می کند: «او پسر خیلی آرام و پی حرف برویی بود که گاهی من به دخترها می گفتم: من در عرض ماه به این پسر پنج ـ شش ساله نباید بگویم؛ بکن یا نکن، ولی به شما دخترها که خیلی شیطان هستید، روزی چند بار باید امر و نهی کنم. احمدجان، آرام و سرگرم کار و بازی خود بود.»
وقتی به سن هفت سالگی رسید برای تحصیل به مدرسه اوحدی سپرده شد. خود چنین می گوید: «اولین روزی که به مدرسه فرستادند فرار کردم! بعد با کتک معلمم ناچار در کلاس حاضر می شدم. تا ششم ابتدایی از خیلی معلمان کتک خوردم.»
امام از همان کودکی دربارۀ تربیت و تحصیل او خیلی دقت می کرد. «متوجه بودند که با چه افرادی آمد و رفت می کنند و دوستانش چه کسانی هستند.»
حجت الاسلام سید حسن خمینی هم به نقل از پدر (حاج احمد آقا) می افزاید: «پدرم می گفت: کوچک بودم آنقدر که توان خواندن نداشتم و امام مرا در کنار خویش می نشاند. خود مشغول خواندن بود و من با کتاب های او بازی می کردم».
حاج احمد آقا دوران دبستان و دبیرستان را در قم سپری کردند. در خلال تحصیل به ورزش بویژه فوتبال علاقه مند شدند. از دوستان این مقطع وی آقای کاظم رحیمی هستند که خاطرات جالبی از تمرین های ورزشی ایشان دارند. حاج احمد آقا خود چنین می گوید: «در همان حدود یواش یواش مسابقات محلی فوتبال را شروع کردیم. از بس علاقه مند به مسابقه بودیم، شب مسابقه تا صبح در فصل زمستان می آمدیم کنار پنجره و به آسمان خیره می شدیم که ببینیم آیا باران می آید یا نه؟ اگر باران می آمد مثل اینکه کوهی را به سرمان می زدند که فردا نمی توانیم مسابقه بدهیم. از این محله به آن محله راه می افتادیم برای مسابقه در رشته های فوتبال، والیبال، دو و میدانی و امثال این ورزش ها. هر وقت می بردیم از میزبان کتک می خوردیم و گاهی چند دقیقه به پایان بازی فرار می کردیم. وقتی دوران ابتدایی یعنی کلاس ششم را تمام کردم و وارد کلاس هفتم شدم؛ عضو تیم فوتبال، بسکتبال و والیبال شدم و از بازیکنان محبوب دبیرستان بودم.»
حاج احمد آقا پس از اخذ دیپلم به تهران آمد و تیم شاهین از وی برای بازی دعوت کرد. ایشان هم در آن ایام برای خروج از ایران دعوت آن تیم را پذیرفت که خود در این باره می گوید: «ولی انتخاب نشدم، به حق که انتخاب نشدم، چون سایرین بهتر از من بودند.»
تحصیلات حوزوی
پس از اخذ دیپلم از دبیرستان حکیم نظامی قم با اشاره و توضیح امام خمینی تحصیلات حوزوی خود را شروع کردند. حجت الاسلام محتشمی در این باره می گوید: «به هر حال حاج احمد آقا سال 45 که از نجف به قم برمی گردد به توصیه حضرت امام وارد سلک روحانیت می شود و به اصطلاح درس طلبگی را با جدیت شروع می کند. البته آن مرحله ای که دیگر به صورت رسمی و جدی وارد شد، بعد از پیامی بود که امام از نجف به قم دادند که به احمد خبر بدهید و بگویید: «من نصیحتم به تو این است که طلبه بشوی و درس بخوانی، اگر این کار را کردی، مخارج تو را می پردازم، ولی اگر طلبه نشدی و درس نخواندی، خودت باید بروی و به فکر خودت باشی و من هیچ گونه کمک مادی به تو نخواهم کرد.» البته این در شرایطی بود که حاج احمد آقا دیگر وارد مسلک روحانیت شده و مشغول تحصیل شده بود».
ایشان از همان آغاز تحصیل در حوزه علمیه همانند یک طلبه عادی با سادگی و بی اعتنا به شأن آقازادگی مشغول فراگیری علوم اسلامی شدند. آیت الله طاهری خرم آبادی از این دوره چنین گزارش می دهد: «بعد از تبعید امام به نجف، آقای حاج سید احمد آقا ضمن اینکه درس می خواند یعنی واقعاً یک طلبه درس خوان بود و من مکرر می دیدم ایشان مثل یک طلبه عادی در مدرسه فیضیه نشسته است روی زمین و با همبحثش دارد مباحثه می کند، مثل یک طلبه عادی که این برای ما از یک طرف شگفت انگیز بود و از طرفی چون فرزند امام بود، و می دانستیم توقع از او هم همین است. اینجوری نبود که ایشان برای خودش عنوان آقازادگی بگیرد و حریم برای خودش قائل بشود و در بحث و مباحثه جدا از دیگران باشد و با دیگران تفاوت داشته باشد.»
وی در ادامه می افزاید: «ضمن اینکه ایشان یک طلبه محصل جدی بود و همانند طلبه های جدی دیگر درس می خواند و برای همه دوستان و علاقه مندان به امام آن روز یک نقطه امید بود. همه شاهد بودیم از اینکه فرزند امام با اینکه زیر سایه پدر نیست و دور از پدر است، ولی مشغول به درس و بحث مثل سایر طلبه هاست. در عین حال یک زندگی ساده داشت، در همان زمانها بنده مکرر منزل ایشان می رفتم.»
حاج احمد آقا پس از گذشت چند سال دوره سطوح عالی را پشت سر گذاشت. چنانکه خود تصریح کرده است پس از اولین سفر به نجف دروس حوزوی را به شکل جدی شروع کرد: «سطح را نزد آقایان ابطحی و صادقی، محمد فاضل و آقای سلطانی خواندم». حجت الاسلام محمدعلی رحمانی از دوستان حاج احمد آقا می گوید: «وقتی که فرزند برومند امام در حدود سال 45 وارد نجف اشرف شدند، لباس شخصی بر تن داشتند. ما در محل بیرونی بیت حضرت امام، ایشان را به عنوان اینکه دومین فرزند امام است زیارت کردیم، از همان وقت شنیدیم بنا به توصیه حضرت امام، ایشان به ایران برگشتند، ظاهراً مشکلاتی برای ادامه تحصیل در دانشگاه به وجود آمده بود، حضرت امام فرموده بودند که دوست دارم ایشان ملبس به لباس روحانیت بشوند و بکلی وارد تحصیلات حوزوی بشوند. البته آن زمان ایشان مقدماتی از درس های حوزوی خوانده بودند و من این را در بیرونی منزل حضرت امام در نجف از مرحوم آیت الله حاج آقا مصطفی شنیدم که فرمودند: احمد ما هم رفت که مشغول تحصیل شود و به کسوت روحانیت ملبس گردد و خیلی هم خوشحال بودند.»
در سفرهایی که ایشان به نجف داشت در محضر درس امام خمینی و برادرش، آیت الله شهید حاج آقا مصطفی خمینی، حاضر می شد. از وی نقل شده است که کتاب الکبری فی المنطق را نزد خود حضرت امام خوانده است. پس از چند سال دوره سطوح را پشت سرگذاشت و درس خارج را شروع کرد. در سال 1356 که به نجف عزیمت نمود (آخرین سفر) به همراه تعدادی از طلاب در درس اسفار آیت الله رضوانی حاضر شد. در همین اقامت به اواخر جلدین کفایه رسیده بودند که شهادت برادر آن را ناقص گذاشت. بعد از انقلاب سعی کرد تحصیلات ناتمام خود را به اتمام برساند. آیت الله مرتضی پسندیده از وی به عنوان فردی که در سیاست وارد و دارای تحصیلات خوب است، یاد می کند.
از هم بحث های یادگار امام در دوران تحصیل به آقایان حجت الاسلام سجادی اصفهانی، حجت الاسلام آقای واحدی، شیخ محمدفاضل گلپایگانی، آقای علوی اصفهانی، آقای میربهبهانی، آقای محمد شریعتی، شیخ قربانعلی حبیب الهی و حجت الاسلام سید محمد خاتمی می توان اشاره کرد. از دیگر همبحث های مرحوم حاج احمد آقا، فرزند آیت الله سید محمد صادقی لواسانی بود.
حجت الاسلام محتشمی توضیح می دهد: «من سال 47 به ایران آمدم و چند ماهی در قم بودم. آنجا مشاهده کردم که حاج احمد آقا خیلی جدی درس می خواند. هم مباحثه ایشان آقای آقامحمدرضا لواسانی بود. فرزند آیت الله لواسانی که نماینده حضرت امام در ایران بودند. یعنی عملاً امام و آیت الله لواسانی دوران طلبگی خود را با هم آغاز کردند. فرزندان این دو بزرگوار نیز پس از گذشت 50 یا 60 سال دوران طلبگی را با هم آغاز کردند.»
ازدواج
حاج احمد آقا در سال 1348 با دختر آیت الله سلطانی طباطبایی ازدواج کرد. نقش اصلی در آشنایی و سپس ازدواج ایشان را خانم فریده مصطفوی (دختر امام) داشت که چنین شرح می دهد: «اگر بگویم که در ازدواج حاج احمد آقا با خانم طباطبایی نقش عمده ای داشتم خیلی بیراه نگفته ام. من برای یاد گرفتن خیاطی به یک جایی می رفتم. خانم حاج احمد آقا را که در آن موقع دختر کم سن و سالی بود، دیدم. از همان لحظه در ذهنم آمد که او برای همسری برادرم، دختر مناسبی است. بعداً سفری پیش آمد و ما به عراق رفتیم و در نجف خدمت حضرت امام رسیدیم و من در آنجا نظرم را با امام در میان گذاشتم و گفتم دختری که برای احمد در نظر گرفته ام، صبیه حضرت آیت الله سلطانی طباطبایی است و دختر بسیار خوب و مناسبی برای احمد است. البته تا آن موقع، کسان دیگر هم مورد نظر بودند، اما حضرت امام خانواده آقای سلطانی طباطبایی را پسندیدند و موضوع را تأیید کردند.»
خانم مصطفوی جریان خواستگاری را چنین بازگو می کند: «ضمناً چون آیت الله آسید محمدباقر صدر هم باجناق آیت الله سلطانی طباطبایی بودند و در عراق تشریف داشتند، حضرت امام به اخوی بزرگمان ـ شهید حاج آقا مصطفی ـ مأموریت دادند تا برای خواستگاری همسر آینده حاج احمد آقا بروند. آیت الله سلطانی طباطبایی از اخوی پرسیده بود اگر از شما راجع به بستگانتان و احمد آقا سئوال می کردند برای ازدواج، چه جوابی می دادید؟ حاج آقا مصطفی هم گفته بود، من فوری موافقت می کردم چون احمد از هر لحاظ شایسته است... بعد از آنکه ما به قم بازگشتیم، موضوع را تعقیب کردیم و آمد و رفت هایی شروع شد. خانم (مادرم) هم از عراق به قم آمدند و کار ازدواج صورت گرفت.»
خانم فاطمه طباطبایی همسر مرحوم حاج احمد آقا هم می گوید: «نخستین روزی که حاج احمد آقا به خواستگاری من آمدند، پدرم دربارۀ شخصیت ایشان به من گفتند: تو قرار است با آدمی ازدواج کنی که ممکن است زندگی آرامی نداشته باشد. یعنی اینکه احمد، فرد مبارزی است و او فرزند آیت الله خمینی است که طبیعتاً به پیروی از پدر گرامیشان، مبارزه خواهند کرد، و در چنین وضعی باید فکر کنی و ببینی که آیا آمادگی پذیرش این زندگی را خواهی داشت یا نه. امکان هم دارد هیچ مسئله ای پیش نیاید و زندگی آرامی داشته باشی.»
خانم طباطبایی در ادامه می افزاید: «البته خواستگاری احمد از من، مدتی پس از حادثه ای بود که برای همسر مرحوم حاج آقا مصطفی پیش آمده بود؛ یعنی اینکه مأموران ساواک به خانه آنها ریخته بودند که این عمل موجب سقط جنین ایشان شده بود. اشاره پدرم به مسائلی از این دست بود و می خواستند مرا از هر جهت برای زندگی مشترک با احمد آماده سازند. ازدواج ما، در زمانی صورت گرفت که حضرت امام در تبعید بودند و اداره منزل امام در قم به عهده احمد بود که این کار را به بهترین وجهی انجام می داد و نقش او در این باره به گونه ای بود که حتی نزدیکان نیز از آن اطلاع کامل نداشتند.»
امام خمینی در مکاتباتی که با فرزند خود داشت در دو نامه عروسی وی را تبریک گفته است: «نامۀ بی تاریخ شما واصل شد؛ همین قدر معلوم شد پس از نیمۀ شعبان بوده. ان شاءاللّه تعالی عروسی مبارک بر شما و بر خانم محترمۀ شما باشد و سال های طولانی با سلامت و خوشی بگذرانید. من هر وقت حرم می روم به شماها دعا می کنم، ان شاءاللّه تعالی مستجاب شود.»
ثمره این وصلت سه فرزند پسر: حجج الاسلام سیدحسن خمینی، سید یاسر خمینی و سید علی خمینی است.
آغاز مبارزات سیاسی
حاج احمد آقا فرزند شخصیتی بود که نهضت اسلامی با هدایت و رهبری او شکل گرفته بود. پرورش در چنین خاندانی خواه ناخواه وی را درگیر مسائل مبارزاتی می کرد. در آغاز نهضت، حضرت امام در منزل خدمتکار نداشت و پذیرایی از میهمان ها بر عهدۀ حاج احمد آقا بود. آیت الله طاهری خرم آبادی در خاطرات خود می گوید: «یادم می آید روز عیدی بود و عده ای رفته بودند دیدن امام، مرحوم حاج احمد آقا در آن زمان نوجوان کم سن و سالی بود. ایشان یک سینی آورد تا استکان های خالی را جمع کند. در حال رفتن بود که سینی از دستش افتاد و استکان ها روی زمین پخش شد. بعد از این جریان بود که دوستان امام تصمیم گرفتند که در اعیاد بعدی، خودشان کارهای منزل امام را به عهده بگیرند.»
در دورۀ مبارزات امام خمینی از مهر سال 1341 تا تبعید در آبان 1343 با توجه به حضور برادر بزرگ، آیت الله شهید سید مصطفی خمینی در کنار پدر، نقش سیاسی و مبارزات حاج احمد آقا تحت الشعاع نقش برادر قرار گرفته است. پس از تبعید امام به ترکیه و از آنجا به نجف است که اندک اندک نقش سیاسی و مؤثر ایشان در نهضت خود را نشان می دهد.
دیدار با پدر
حاج احمد آقا در دوره تبعید امام در ترکیه موفق به دیدار از وی نشد، پس از انتشار خبر اقامت پدر در نجف به تکاپو افتاد تا به دیدار او شتابد. خود تصریح کرده است که قصد وی از پذیرفتن دعوت تیم شاهین خروج از کشور بوده، که انتخاب نشد و بعد از آن «بدون گذرنامه به عراق رفت.» البته به دلایل امنیتی مقامات ساواک کنترل شدیدی برای طرفداران نهضت امام خمینی تدارک دیده بودند، پر واضح است برای فرزند رهبر نهضت به مراتب شدیدتر. در همین راستا سپهبد نصیری طی بخشنامه ای به شهربانی کل کشور خواستار شد: «چنانچه نامبرده تقاضای صدور یا تمدید گذرنامه و پروانه خروج نمود قبل از هرگونه اقدام، مراتب را به این سازمان اعلام نمایند.» علی رغم این تمهیدات حاج احمد آقا طی نامه ای خبر چگونگی بازگشت خود را به شیخ نصرالله خلخالی نوشت، با کشف این نامه مقامات اداره کل ساواک به دست و پا افتادند و خواستار شناسایی و سوابق مبارزاتی «احمد مصطفوی» می شدند: «برای ملاقات شهاب الدین اشراقی به همدان رفته، ضمن اینکه آن ساواک گزارشی در این مورد نداد. استنباط می شود که مشارالیه جهت انجام مأموریت هایی به ایران آمده ... خواهشمند است دستور فرمائید اعمال و رفتار مشارالیه دقیقاً تحت کنترل قرار داده [گیرد] و هدف از آمدن وی به ایران روشن گردد...»
دستگیری
حاج احمد آقا پس از بازگشت به ایران چنان که ساواک هم پیش بینی می کرد «برای انجام مأموریت هایی به ایران آمده» بود و اواخر سال 1345 مجدداً به طور مخفیانه از طریق خرمشهر به نجف رفت. در این سفر او به دست امام خمینی عمامه بر سر گذاشت و با پوشیدن لباس روحانیت دوره تازه ای در فعالیت های خود را آغاز کرد. این بار هنگام عبور از مرز در تاریخ 8 / 4 / 1346 دستگیر و در ساواک قصر شیرین شناسایی و مراتب به مرکز اعلام شد: «روز جاری احمد مصطفوی همراه عده ای سوقی به ساواک مذکور تحویل و در بازجویی خود را فرزند آیت الله خمینی معرفی می نماید» خود چنین می گوید: «در مراجعت از یکی از سفرهایم از عراق دستگیر شدم. نزدیک به سه ماه، نه شکنجه بود و نه اذیت. در نجف ملبس به لباس روحانیت شدم.» همسر حضرت امام می افزاید: «در سال سوم تبعید بود که دوباره به صورت ناشناس با عمامه سفید آمد به عراق، آقا به او گفتند: از خانه بیرون نرو تا لباس برایت تهیه کنم. در مدت سه روز عبا و قبا و عمامۀ سیاه رنگ تهیه شد.»
وی را از قصرشیرین به زندان قزل قلعه تهران منتقل کردند و قرار بازداشت وی در تاریخ 12 / 4 / 46 به اتهام اقدام بر ضد امنیت داخلی صادر شد. ساواک بر اساس گزارش های خود و کنترل نامه ها از طریق پست در جلسات متعدد به بازجویی از حاج احمد آقا پرداخت که وی با زیرکی خاصی به پرسش ها پاسخ داد. در جواب این سؤال که شیخ نصرالله خلخالی کیست و چرا به او نامه نوشته ای؟ جواب داد:
«کسی که کاره ای نبوده و نیست! کسی که تاکنون هیچ سابقه ای نداشته، چگونه شما می خواهید او را با سؤال گیج کنید؟ بنده به تمام سؤال های جنابعالی پاسخ صحیح دادم و راجع به شیخ نصرالله خلخالی نمی دانم چگونه بنویسم. مرد هفتاد ساله آیا دوست من است! مردی که از پدر من بزرگتر است آیا رفیق من می تواند باشد. چون احتمال این معنی که پست نامه برای پدر را نمی برد و نامه ممکن است نرسد، از این جهت من نامه هایم را به ایشان می نویسم تا ایشان به مادر نامه ها را رد کند. من هیچ گونه خفایی را مخفی نکردم.»
با انتشار خبر دستگیری فرزند امام خمینی، آیت الله سیدمحسن حکیم طی نامه ای به آیت الله میرزا عبدالله تهرانی (چهل ستونی) خواستار اقدام وی در مورد استخلاص حاج احمد می شود: «باری بنا بود از استخلاص آقایان محبوسین اینجانب را مطلع فرمائید. متأسفانه تا امروز از آزادی آنان خبری نرسیده. نمی دانم سبب تأخیر چیست و شنیده شده است آقازاده آقای خمینی را نیز زندانی نموده اند. در استخلاص ایشان نیز اهتمام فرموده و از نتیجه مطلعم سازید...»
ساواک که از بازجویی های مکرر نتوانست شواهد و مدارکی دال بر اثبات اتهام به دست آورد، برای بهره برداری بیشتر، خبر دستگیری حاج احمد آقا از سوی مأموران عراقی را به مطبوعات داد که ناخواسته موجب مطرح شدن نام و یاد امام خمینی و چهره حاج احمد آقا به عنوان شخصیت سیاسی و مبارز شد. سرانجام یادگار امام در تاریخ 24 مرداد سال 1346 از زندان آزاد و پس از چند روز راهی قم شد. پس از بازگشت به قم تعدادی از علما و روحانیون از شهرهای مختلف، بویژه خمین به دیدن وی آمدند ساواک هم با حساسیت بیشتر بویژه با ملبس شدن وی به لباس روحانیت دستور مراقبت و کنترل شدیدتر وی را صادر می کرد: «سید احمد خمینی که سابقا دانش آموز بود اخیراً به لباس روحانیت درآمده و روی این اصل و با توجه به موقعیت پدرش وجهه ای در حوزه علمیه قم کسب نمود و عزیمت وی به ایران و قم باعث نزدیکی و علاقه مندی بیشتر طلاب به مشارالیه می گردد و امکان دارد نامبرده به اتفاق طرفداران پدرش دست به یک سلسله فعالیت های خلاف بزند و اصلح است اعمال و رفتارش دقیقاً تحت کنترل قرار گرفته و چنانچه وی به نجف عزیمت و در آنجا اقامت نماید، به صلاح خواهد بود.»
حاج احمد آقا در قم در منزل امام در کنار عموی بزرگوار خویش آیت الله مرتضی پسندیده و با کمک شیخ علی اکبر اسلامی با برپایی مجالس روضه در ایام عزاداری و مناسبت ها یاد رهبر دور از وطن را زنده نگاه می داشت که ساواک برای برهم زدن این کانون تلاش های بسیاری کرد. مراقبت توسط مأموران نفوذی، ممنوعیت تردد به بیت امام و سرانجام غارت کتابخانه به قصد برهم زدن اتحاد و اتفاق مریدان امام خمینی صورت گرفت.
حاج احمد آقا از این پس با مریدان و طرفداران نهضت امام خمینی ارتباط بیشتری یافت. در جلساتی که مبارزان مسلمان ترتیب می دادند، او هم از جمله شرکت کنندگان آن بود؛ مبارزانی چون شیخ فضل الله محلاتی، شهید سعیدی، شیخ محمدرضا مهدوی کنی، دکتر باهنر و شیخ جعفر شجونی.
چاپ و تکثیر اعلامیه های امام خمینی
علیرغم پیش بینی ساواک مبنی بر احتمال فعالیت های سیاسی، حاج احمد آقا در تهیه، تکثیر و توزیع اعلامیه های حضرت امام خمینی که از نجف صادر می شد، یا اعلامیه های دیگر نقش فعالی داشت. با حساسیتی که ساواک به ایشان داشت میزان هوشمندی و توانایی مخفی کاری وی آشکار می شود. فعالیت های سیاسی ایشان به صورت مخفی بود و کمتر کسی از جزئیات آن اطلاع داشت. او و دوستانش منزلی را اجاره کرده بودند و اعلامیه های حضرت امام را برای تکثیر به این خانه می بردند. پس از اینکه آنها را آماده می کردند، ترتیبی می دادند تا در اسرع وقت در همه شهرهای کشور بین مبارزان توزیع شود. خود چنین می گوید: «در مدتی که قم بودم مثل سایر طلاب در رساندن اعلامیه های امام یا اعلامیه هایی علیه دولت و رژیم سابق به مردم تلاش می کردیم، تا کم کم به این فکر افتادیم که احتیاج به وسایل تکثیر داریم. آمدیم پیش آقای هاشمی در تهران. او از طریق آقای توکلی یک دستگاه فتوکپی برایمان تهیه کرد و من قبلاً اتاقی را در منزل یکی از آشنایانمان اجاره کردم و آنجا مشغول کار شدیم. از کسانی که از ابتدا با ما بودند آقای موسوی خوئینی ها و آقای واحدی است... کم کم کارمان وسعت پیدا کرد و جایمان تنگ شد. منزلی در نزدیکی منزل امام در قم به نام آقای واحدی خریدیم ... آقای موسوی خوئینی ها که خود با گروه های دیگری هم ارتباط داشت یک دستگاه ماشین تکثیر برایمان تهیه کرد، قبلاً از ماشین های ساده تر استفاده می کردیم.»
مقام معظم رهبری هم در این رابطه می گویند: «... بعدها ایشان به نجف رفتند و از نجف برگشتند، دستگیر شدند و پس از آزادی در تهران منزل آقای ثقفی وارد بودند و من هم آن وقت اتفاقاً در تهران بودم. به دیدن ایشان آمدیم و جمعی از دوستان هم در آنجا بودند. پس از آن، ایشان در بعضی از کارها با ما ارتباط پیدا کردند، هم کارهای مربوط به مبارزه مثل اعلامیه هایی که از نجف آمد که ایشان چند مورد (البته معدود) برای من به مشهد فرستادند، اعلامیه را در لای جلد کتاب جاسازی می کرد و کتاب را صحافی می کرد و یک کتاب برای من می فرستاد.»
حجت الاسلام سید محمد خاتمی که از جمله افرادی بود که با فعالیت های مبارزاتی ایشان رابطه داشت می افزاید: «مهمترین مرکز دریافت، تکثیر و توزیع آثار حضرت امام، اعم از آثار علمی و سیاسی، همین نقطه بود. تمامی اعلامیه هایی که در آن دوران پرخفقان و رنج آور با امضای «روحانیون مبارز داخل کشور»، «طلاب مبارز»، «جمعی از فضلا» و... منتشر شد، از اینجا سرچشمه می گرفت و این همه کار طاقت فرسایی بود که محور اصلی و نیروبخش آن بدون تردید حاج احمد آقا بود... بنده نیز کوچکترین و کم اثرترین عضو جمعی بودم که جز چند نفر آنان را نمی شناختم و نقطه پیوند و زمینۀ اتصال ما به یکدیگر حاج احمد آقا رحمة الله علیه بودند. از جمله اقدامات قابل توجه مرحوم حاج احمد آقا در این دوره، چاپ و تکثیر کتاب خدمت و خیانت روشنفکران تألیف مرحوم جلال آل احمد است.
مقام معظم رهبری در این مورد می گوید: «همچنین ارتباط ما در بعضی زمینه های روشنفکری بود، مثلاً کتاب خدمت و خیانت روشنفکران آل احمد را که تازه درآمده بود و دستگاه اجازه چاپ نمی داد، ایشان تلاش کرد و اقدام کرد (البته به کمک چه کسانی، من درست به یاد ندارم) و برای آنکه از جهات گوناگون، اطمینان پیدا کنند، یک نسخه را برای من فرستاد و من هم نظراتی دادم.»
سید محمد خاتمی هم ادامه می دهد: «علاوه بر آثار اعلامیه های امام و نیز اطلاعیه های تحلیلی و توضیحی که منتشر می شد، این جمع برای روشنگری به تکثیر آثار دیگری نیز اقدام می کرد که از جمله آن می توان به ترجمه و توزیع نامه حضرت ابا عبدالله حسین بن علی(ع) به عالمان و دانشمندان... اشاره کرد که ترجمه [آن]... از خود من بود.»
سرکار خانم فاطمه طباطبایی همسر مرحوم حاج احمد آقا نکات جالب بسیاری از چگونگی چاپ و تکثیر اعلامیه ها یادآور شده، می گوید: «ایشان هر وقت به خانه می آمد، آهسته داخل این اتاق می شد و وقتی هم بیرون می رفت، در آن را قفل می کرد. این اتاق پنجره ای داشت که اگر من می خواستم می توانستم از طریق آن، داخل اتاق را ببینم. اما احمد سفارش کرده بود که من نگاه نکنم. حس کنجکاوی من تحریک می شد و می خواستم بدانم داخل این اتاق چه چیزی هست که احمد حتی به من اجازه نمی دهد که داخل آن را نگاه کنم! تا اینکه یک روز، در فرصت کوتاهی که در همین اتاق باز بود به آرامی در را باز کردم و داخل اتاق را نگاه کردم. دیدم تا سقف اتاق اوراق کاغذ چیده شده است و یک دستگاه تایپ و تکثیر هم در اتاق هست. حالا احمد چگونه به تنهایی این همه کاغذ و مخصوصاً دستگاه تایپ را به خانه آورده بود که همسایه ها و حتی من، نفهمیده بودیم، تعجب انگیز بود.»
ناگفتـه نماند همسر ایشان هم در قسمتی از مبارزات مخفی نقش مهمی ایفا کرده اند چنانکه حاج احمد آقا خود تصریح کرده اند و خانم طباطبایی هم در خاطرات خود گوشه ای از آن را بازگو کرده است.
سومین سفر به عراق
سومین سفر حاج احمد آقا به نجف در سال 1352 صورت گرفت. در اردیبهشت سال 52 همراه با همسر خود به قصد زیارت حج با گذرنامه از ایران خارج شد. پس از مدتی اقامت در نجف به حج مشرف شد و در بازگشت از مکه به لبنان نیز سفر کرد و آنجا در منزل امام موسی صدر اقامت گزید و نزد شهید دکتر مصطفی چمران به فراگیری آموزش های نظامی پرداخت. پس از بازگشت به ایران در تاریخ 27 اسفند 1352، اداره کل سوم ساواک طی دستوری به ساواک تهران خواستار شد «با دادن آموزش های لازم به منابع و همکاران افتخاری، که مشارالیه مورد شناسایی آنان می باشد، ترتیبی اتخاذ نمایند تا ضمن مراقبت از اعمال و رفتار وی مشخص گردد این شخص چه دستورالعملی از پدرش یا موسی صدر دریافت داشته و از نتیجه، این اداره کل را آگاه سازند.»
حجت الاسلام محتشمی در همین مورد می گوید: «حاج احمد آقا همان طوری که در داخل ایران ارتباط مستقیم با گروه های سیاسی و احزاب و گروه های مسلح ضد رژیم شاه داشت، ارتباطاتی با مبارزین لبنانی هم برقرار کرده بود. ابتدا به صورت مشخص و متمرکز رابطه حاج احمد آقا با آقای موسی صدر رئیس مجلس شیعیان لبنان و حرکت امل به فرماندهی دکتر چمران بود. کانال ارتباطی ایشان در لبنان این سه جهت بود که مشخصاً مربوط می شد به آقای موسی صدر، ولی در عین حال با سایر شخصیت ها و گروه های چریکی هم که در ارتباط با سازمان آزادی بخش فلسطین بودند، بی ارتباط نبود. از طریق شهید محمد صالح حسینی و از طریق آقای جلال الدین فارسی این ارتباطات وجود داشت و شخصاً با برخی از افراد فلسطینی مثل ابوجهاد یا ابوایاض که در آن موقع چهره های موجهی در میان فلسطینی ها و سازمان آزادی بخش فلسطین داشتند، ارتباط داشت.»
ناگفته نماند حاج احمد آقا چنانکه خود گفته سفری هم به پاکستان داشتند؛ آقای موسوی خوئینی ها پس از دستگیری اش به حاج احمد آقا خبر می دهد که ایران را ترک کند حاج احمد آقا می گوید: «مدت پانزده روز رفتم پاکستان».
در کنار خورشید
در تیرماه سال 1356 بار دیگر حاج احمد کوله بار سفر را بست و به همراه همسر و فرزندان رهسپار عراق شد. در این سفر هم چون سفر قبلی به سوریه و لبنان هم رفت. آقای جلال الدین فارسی می نویسد: « آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی چند ماه قبل از شهادتش به قصد انجام حج عمره از عراق خارج شد. ابتدا به دمشق و سپس به بیروت آمد «و این افتخار را به بنده دادند و با حجج اسلام سید محمد موسوی بجنوردی و حاج احمد آقا تشریف فرما شدند.»
منابع ساواک در لبنان هم از دیدار فرزندان امام با دکتر مصطفی چمران گزارشی تهیه کرده اند. در قسمتی از همین گزارش آمده است: «... مصطفی چمران از مبارزات بحق شیعیان و وضع نابسامان کنونی آنها صحبت می کرد و در این مورد اقدامات موسی صدر و سازمان چریکی امل را می ستود. مصطفی چمران، احمد خمینی را به جنوب برده تا از نزدیک وضع جنگ های کنونی و وضع جنگ زده ها را ببیند، احمد خمینی خیلی تحت تأثیر قرار رفته بود...»
هنوز چندی از اقامت در نزد امام و برادر نگذشته بود که در کنار خورشید، سوگوار آیت الله مصطفی خمینی شد. شهادت فرزند گرچه داغ بزرگی بود، لیکن کوچکتر از آن بود که خورشید را بلرزاند. امام خمینی همانند سایر تشییع جنازه ها در مراسم فرزند حاضر شد. سیدمحمود دعایی از دوستان نزدیک حاج آقا مصطفی و احمد آقا می گوید: «اصولاً ایشان [امام] بسیار کم در مراسم تدفین یا نماز میت شرکت می کردند، مگر در موارد استثنایی که فرد فوت شده از شخصیت های والای جامعه روحانیت یا از دوستان و یارانشان بود. شکل حرکتشان نیز این طور بود که از حدود پنج دقیقه قبل از حرکت دادن جنازه حضور پیدا می کردند و بعد از اینکه جنازه حرکت داده می شد، مسافتی حدود 20 تا 30 متر را دنبال جنازه رفته، سپس خود را به کناری کشیده و سوار تاکسی می شدند به خانه برمی گشتند. آن روز در مراسم تشییع جنازه فرزندشان هم عیناً همین رفتار را انجام دادند و هیچ گونه امتیازی را قائل نشدند. در تمام این جریانات همه به رفتار امام خیره مانده بودند که ایشان چطور با صبر و تحمل، بدون ذره ای تزلزل چون کوهی استوار حرکت می کرد و این جریان نه تنها در حالات روحی و فکری، بلکه در نظم و برنامه روزانه امام نیز اثر نگذاشت.»
حاج احمد آقا خمینی پس از شهادت برادر، فصل جدیدی از حیات سیاسی خود را آغاز کردند. در پانزدهم آبان، امام خمینی ایشان را وصی خود قرار داد. منابع ساواک هم گزارش دادند حاج احمد آقا «گویا جانشین مصطفی خمینی شده است.»
روزهای آخر از خاک تا افلاک
صبحگاه روز 21 اسفند 1373 خبر بستری شدن یادگار امام، نخست موجی از نگرانی در جماران و دقایقی بعد در شهر تهران و پس از آن در سرتاسر ایران پدید آورد و ساعاتی بعد با پخش خبر به طور رسمی از صدای جمهوری اسلامی غوغایی در ایران برپا شد که تنها نمونه آن را در پخش خبر بیماری امام دیده بودیم. گزارش های بعدی حاکی از آن بود که عارضه قلبی و تنفسی ناگهانی در حالت خواب سبب ایست کامل قلب و تنفس برای لحظاتی شده و همین امر موجب بروز سکته مغزی شده است. همسر معزز و رنج کشیدۀ آن مرحوم که خود در یکایک رنج های دوران مبارزه و فداکاری های یادگار امام سهمی برابر با او داشته است به محض اطلاع درخواست کمک می کند و با توجه به مجاورت منزل با بیمارستان تخصصی قلب و عروق (بقیة الله) بلافاصله امدادگران حاضر و پس از اقدامات ضروری امدادی به فوریت او را به بیمارستان منتقل می کنند و با استفاده از تجهیزات کامل بخش سی.سی.یو فعالیت های فوری پزشکی آغاز می شود و لحظاتی بعد اطبای متخصص و برجسته از تخصص های مختلف به محض شنیدن خبر، سراسیمه خود را بر بالین آن عزیز می رسانند و کار تشخیص و مداوا با سرپرستی جناب آقای دکتر عارفی و نظارت و همکاری آقای دکتر طباطبائی (متخصص قلب و برادر همسر گرامی حاج احمد آقا) آغاز می شود.
رهبر معظم انقلاب اسلامی، ریاست جمهوری اسلامی، رئیس مجلس شورای اسلامی و بسیاری از مسئولان و بلندپایگان کشوری بی درنگ به عیادت فرزند شایسته امام می شتابند. اقشار مختلف مردمی که خبر را پیش از دیگران شنیده اند به سوی جماران در حرکتند. کلیه گزارشهای پزشکی حاکی از آن است که جز ایست ناگهانی و متعاقب آن اختلال شدید در دستگاه تنفس و سپس سکته مغزی چیز روشن دیگری به چشم نمی خورد. کوچه های جماران و خیابانهای اطراف آن در تمام ساعات شاهد حضور بسیجیان و خانواده های شهدا و دلدادگان کوی خمینی است که سر بر دیوار نهاده و بغض خویش را آهسته گریه می کنند، مبادا کسی تصور کند که دیگر تفسیر کلام خمینی را از «احمد» نخواهند شنید. احمد تجسمی است از روح زیبای خمینی.
به هر حال پنج روز تلاش خستگی ناپذیر تیم پزشکی نتیجه ای نبخشید. احمد خمینی همان کسی که نامش و یادش و تصویرش و فداکاری های بی مانندش تا ابد در کنار نام مبارک امام خمینی در قلب و روح و روان عاشقان انقلاب اسلامی پرجلوه و پراثر باقی خواهد ماند، ندای حق را در شامگاه 25 اسفند 1373 لبیک گفت و بدین ترتیب اسفند ماه خزان عمر دنیایی احمد و بهار جاودانه او شد و چه سعادتی است که او به نحو اکمل نصیب خود کرده است؛ در کنار خمینی و با هدف های او همۀ عمر زندگی کردن، در یاد او از این جهان کوچیدن، در جوار او آرمیدن. شرح ماجرای زندگی احمد نیز دفتری هماره گشوده در کنار کتاب بی انتهای زندگانی امام عشق و خوبیهاست.
منبع: یاد یادگار امام، ص 1 - 32 و 100 - 101
