قیام ۱۵ خرداد ۴۲ که به فرمایش امام، نقطه عطفی در تاریخ کشور است و در واقع مبدا نهضت امام به حساب می آید، در اندیشه ایشان از جایگاه ویژه ای برخوردار است طوری که امام در مواقع مختلف درباره اهمیت آن سخن گفته اند.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، قیام ۱۵ خرداد که به دنبال سخنرانی امام خمینی در عصر عاشورای ۴۲ و دستگیری ایشان به وسیله رژیم شاه رخ داد و منجر به کشته شدن جمع زیادی از مردم بی دفاع شد، در واقع مبدا نهضت امام خمینی و شروع مبارزات مردمی علیه حکومت ستمشاهی بود.
امام خمینی در سخنرانی ها و پیام های مختلف به کشتار مردم در روز ۱۵ خرداد اشاره کرده و قیام آن روز را نقطه عطف انقلاب اسلامی می دانند.
ایشان در سخنرانی ای که در دهم خرداد سال ۵۷ در نجف اشرف داشتند، به ترس حکومت پهلوی از سالروز قیام ۱۵ خرداد اشاره کرده و فرموده اند:
" 15 خرداد نیامده، از قبل از اینکه ـ چندین روز مانده به 15 خرداد ـ برای اینکه مبادا در 15 خرداد یک چند نفری ناله کنند و شکایت کنند از کشتاری که در 15 خرداد شد، از جنایاتی که با امر خود شاه ـ با امر خود شاه ـ در 15 خرداد شد و خودش فرماندۀ نیروها بود برای کشتار مردم، برای اینکه مبادا یک ناله ای بکنند مردم، مبادا یک صحبتی بکنند مردم، قبل از اینکه حالا 15 خرداد بیاید، مشغول گرفتن مردم هستند. الآن تهران عده ای را گرفتند، قم عدۀ زیادی را گرفتند از طلاب، از مردم، حتی از جوانهای کوچک، بچه ها. اینها هرکس را توی راه می گیرند؛ می گویند می گیرند اینها را و شهربانی قم را می گویند دیگر جا ندارد از بس که جمعیت در آن هست؛ انباشته شده."
امام خمینی در پیامی به مناسبت فرا رسیدن قیام ۱۵ خرداد در دوازدهم خرداد ماه سال ۵۸، ۱۵ خرداد را سرآغاز نهضت خوانده و آن را برای همیشه عزای عمومی اعلام می کند:
"ملت ما نه محرّم را، که شاهد قتل عام های وحشیانۀ جباران است، فراموش می کند و نه 15 خرداد را که سرآغاز نهضت اسلامی روحانیت است.
نهضت از حوزۀ علمیۀ قم، مرکز فقاهت راستین، برخاست؛ و برق آسا در سایر حوزه های علمیه و دانشگاه ها و در تهران و سایر شهرها قشرهای عظیم ملت را فرا گرفت، و همه را به میدان مبارزه کشید. و در سال های اخیر که حوادث به دنبال حوادث به وجود آمد؛ و ملت بزرگ با شعار اسلام و فریاد «الله اکبر» و نور ایمان و وحدت کلمه بنیاد پهلوی را از بُن کند. و ملت ما این روز را عزیز می شمارد. و من روز 15 خرداد را برای همیشه عزای عمومی اعلام می کنم."
امام خمینی در ۱۵ خرداد ۵۸ در حضور روحانیون به آفرینندگان قیام ۱۵ خرداد اشاره کرده و فرمودند:
"پانزده خرداد چرا به وجود آمد؟ و مبدأ وجود آن چه بود؟ و دنبالۀ آن در سابق چه بود؟ و الآن چیست؟ و بعدها چه خواهد بود؟ 15 خرداد را کی به وجود آورد؟ و دنبالۀ آن را کی تعقیب کرد؟ و الآن کی همان دنباله را تعقیب می کند؟ و پس از این امید به کیست؟ 15 خرداد برای چه مقصدی بود؟ و تا کنون برای چه مقصدی است؟ و بعدها برای چه مقصدی خواهد بود؟ 15 خرداد را بشناسید؛ و مقصد 15 خرداد را بشناسید؛ و کسانی که 15 خرداد را به وجود آوردند بشناسید؛ و کسانی که 15 خرداد را دنبال کردند بشناسید؛ و کسانی که از این به بعد امید تعقیب آنها هست بشناسید؛ و مخالفین 15 خرداد، و مقصد 15 خرداد را بشناسید.
15 خرداد از همین مدرسه شروع شد. عصر عاشورا در همین مدرسه اجتماع عظیم بود؛ و بعد از اینکه صحبت هایی و افشاگری هایی شد، دنبالۀ آن منتهی به 15 خرداد شد. 15 خرداد برای اسلام بود و به اسم اسلام بود و به مبدأیت اسلام و راهنمایی روحانیت و همین جمعیت ها که الآن اینجا هستند. اینها بودند که 15 خرداد را به وجود آوردند. همین سنخ جمعیت بودند که 15 خرداد را به وجود آوردند. و همین سنخ جمعیت بودند که کشته شدند. همین طبقه از افراد اسلامی بودند که برای اسلام قیام کردند و هیچ نظری جز اسلام نداشتند 15 خرداد را به وجود آوردند. همین جمعیتی که مقصدی غیر از اسلام ندارند در تعقیب 15 خرداد تا حالا دنبال کردند. از همین جمعیت که مقصدی غیر از اسلام ندارند امید آن است که تعقیب کنند و نهضت ما را به ثمر برسانند."
امام خمینی در چهاردهم خرداد ۵۹ در جمع قشرهای مختلف مردم، قیام ۱۵ خرداد را نقطه عطفی در کشور دانستند و فرمودند:
"15 خرداد یک نقطۀ عطفی است در تاریخ کشور ما که از همان وقت شروع به فعالیت سیاسی شد و روحانیون از همان وقت خودشان را مجهز کردند. روز 15 خرداد آنطوری که من بعد از اینکه از حبس بیرون آمدم برای من نقل کردند، عمال شاه در بسیاری از شهرستان ها که قیام کرده بودند دست به کشتار زدند، و آنطوری که به من گفتند حدود پانزده هزار شهید داشتیم در 15 خرداد، و ما این قلم را آن وقت خیلی بزرگ می‌شمردیم و بزرگ هم بود، لکن بعدها جنایاتی که از طرف شاه؛ شاه مخلوع به کشور ما وارد شد بیشتر از این معانی بود. ما نمی‌توانیم تصور کنیم این جنایاتی که از 15 خرداد تا رفتن بختیار از این مملکت به دست عمال شاه، و به دست عمال امریکا در این کشور واقع شد، قدرت اینکه احصا کنیم آنها را نداریم. ما اجمالی از این جنایات را می‌توانیم بگوییم یا تصور کنیم. تفصیل این جنایات اصلاً قابل احصا نیست. ما چطور می‌توانیم 15 خرداد، معلولینش را بفهمیم چقدر بود، معدومینش و شهدا می‌گویند پانزده هزار بوده است. لکن مصدومین و معلولین، کسانی که اعضای خودشان را در آن گیرودار از دست دادند ما چطور می‌توانیم بیان کنیم یا تصور کنیم. لکن در عین حالی که 15 خرداد یک مصیبتی بود برای ملت ما، لکن مبدأ جنبش بود. از همان وقت و جلوتر از آن وقت روحانیون قیام کردند و به دست روحانیون نهضت شروع شد، از قم شروع شد و 15 خرداد یک انعکاسی بود از همان قیام. روحانیت را گرفتند قریب تمام علمای تهران را گرفتند و حبس کردند، و شاید مدتی هم علمای تهران و وعاظ تهران در حبس بودند و بعد بتدریج رها شدند، و از آنجا شروع شد به نهضت و مخالفت. در عین حالی که 15 خرداد مصیبت برای ما بود لکن این موهبت هم خدای تبارک و تعالی، به ما عطا کرد که مردم بیدار شدند و لبیک گفتند به صدای روحانیون. و در همه جا، در همۀ مملکت این نهضت شروع کرد و مبدأش از همان 15 خرداد بود، و بعد کم‌کم تدریجاً ریشه گرفت. و بعد که در این آخری دیگر زیادتر شد و بیشتر شد نهضت مردم، پیشتر رفت نهضت مردم و قیام همگانی شد. بحمداللّه ریشۀ اجانب از این مملکت کنده شد و شاه سابق از ایران رفت؛ گرچه امریکا او را پناه داد و الآن هم در پناه امریکاست، منتها در مصر یا در حوالی مصر به سر می‌برد که آنها هم در قبضۀ امریکاست. بنابراین 15 خرداد در عین حالی که مصیبت بود، لکن مبارک بود برای ملت که منتهی شد به یک امر بزرگی و آن استقلال کشور و آزادی برای همۀ مملکت."
امام خمینی در ۶ تیر ۵۹ به قیام ۱۵ خرداد اشاره کرده و فرمودند:
"من بعد از پانزده خرداد که از حبس بیرون آمدم و مطلع شدم بر وقایعی که در ایران اتفاق افتاده بود و بعد هم که به قم آمدم و مواجه شدم با بعض کسانی که عزیزان خودشان را از دست داده بودند، گمان نمی کردم که دنبالۀ این معنا برای من، این صحنه هایی که حالا می بینم باشد. من آن وقت مجروحین و شهدای پانزده خرداد را به اسم اینکه یک واقعۀ تاریخی بزرگ واقع شده است ـ گرچه یک بار سنگینی به عهدۀ من بود و وقتی مواجه می شدم با بعضی از کسانی که عزیزان خودشان را از دست داده بودند، یک حال انفعال باید بگویم برای من دست می داد ـ من نمی دانستم که بعد از پانزده خرداد هم ما مواجه خواهیم شد با یک همچو صحنه هایی و با یک برادران عزیزی، خواهران محترمی که عزیزان خودشان را از دست داده اند و ما مواجه باشیم با خانواده های شهدا، خانواده های مصدومین و مضروبین و خود آنها. گرچه این یک مشتی از خروار است و در سراسر ایران این مسائل هست و من باید از همۀ شما عذر بخواهم به اینکه ما نتوانستیم و نمی توانیم این مصیبت هایی که شماها تحمل کردید و مصیبت برای همۀ ملت هم بوده است، نمی توانیم ما جبران بکنیم. ما عاجزیم از اینکه به شماها تسلیت بدهیم."
ایشان در پیامی خطاب به ملت ایران در ۱۵ خرداد ۶۱، قیام ۱۵ خرداد را که الهام گرفته از عاشورای حسینی است، خمیرمایه نهضت ملت ایران دانسته و آورده اند:
"سالروز خرداد 42 خمیرمایۀ نهضت مبارک ملت بزرگ ایران و روز بذر انقلاب بزرگ اسلامی ماست. ملت عزیز باید این خمیرمایه و بذر پربرکت را در عصر عاشورای 83 [قمری] جستجو کند؛ عصر عاشورای مصادف با ساعات شهادت نصرت آفرین سید مظلومان و سرور شهیدان؛ عصر عاشورایی که خون طاهر و مطهر ثارالله و ابن ثاره به زمین گرم کربلا ریخت و ریشۀ انقلابات اسلامی را آبیاری نمود. ملت عظیم الشأن در سالروز شوم این فاجعۀ انفجارآمیزی که مصادف با 15 خرداد 42 بود با الهام از عاشورا آن قیام کوبنده را به بار آورد. اگر عاشورا و گرمی و شور انفجاری آن نبود، معلوم نبود چنین قیامی بدون سابقه و سازماندهی واقع می شد."
امام خمینی در پیام خود در ۱۵ خرداد ۶۲ به مناسبت سالروز قیام خونین پانزده خرداد، خطاب به ملت ایران فرمودند:
"ملت عظیم ایران لازم است شکر نعمت های غیر متناهی الهی را در سالروز 15 خرداد به جان و دل به جا آورد و تمام آنچه گذشته و می گذرد را از عنایات خاصۀ خداوند متعال بداند که هر چه هست از اوست و به سوی اوست. و رمز پیروزی اسلام بر کفر جهانی را در این قرن که پانزدهم خرداد 42 سرآغاز آن بود، در دوازدهم محرّم حسینی جستجو کند، که انقلاب اسلامی ایران، پرتوی از عاشورا و انقلاب عظیم الهی آن است. ملت بزرگ ما باید خاطرۀ عاشورا را با موازین اسلامی هر چه شکوهمندتر حفظ نماید و به برکت آن و ارزش بی حساب ثارالله با حضور در صحنه، انقلاب عظیم خود را هر چه پایدارتر نگه دارد."
