آیت الله عبدالعلی خوانساری مشهور به ابوتراب خوانساری در هفدهم رجب ۱۲۷۱ در خوانسار متولد شد. او در سال ۱۳۴۶ رحلت کرد و آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی بر او نماز گزارد.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی آیت الله عبدالعلی بن جعفر خوانساری مشهور به ابوتراب خوانساری، فقیه قرن سیزده و چهارده قمری اختصاص دارد.
آیت الله عبدالعلی بن جعفر خوانساری مشهور به ابوتراب خوانساری (۱۲۷۱-۱۳۴۶ق) فقیه و رجالی شیعه قرن سیزدهم و چهاردهم قمری است.
اطلاعات فردی
عبدالعلی بن جعفر خوانساری
لقب ابوتراب • ضیاء الدین
نسب خاندان خوانساری
تاریخ تولد ۱۲۷۱ق
زادگاه خوانسار
محل زندگی خوانسار- اصفهان - نجف
تاریخ وفات ۱۳۴۶ق
محل دفن وادی‌السلام
شهر وفات نجف
در همین رابطه بخوانید:
آیت الله محمدحسین نجفی کلباسی کیست؟/چرا پس از سال ها، بسیاری از آثار ایشان به چاپ نرسیده است؟
علامه علی اکبر دهخدا که بود؟/چه شد که او به مجلس راه یافت؟/علت خانه نشینی اش چه بود؟
اطلاعات علمی
استادان محمدباقر خوانساری • میرزا هاشم خوانساری
شاگردان سید محمد حجت کوه کمری • سید محسن حکیم • ابوالحسن شعرانی
اجازه اجتهاد از محمدعلی خوانساری • لطف الله مازندرانی • محمدحسین کاظمی
تألیفات سُبُل الرشاد • النجوم الزاهرات
سایر تدریس در حوزه علمیه نجف
فعالیت های اجتماعی-سیاسی
اجتماعی امام جماعت
او کتاب هایی در فقه استدلالی، حدیث، رجال و تفسیر تألیف کرد و با فقه اهل سنت نیز آشنایی داشت. ابوتراب، نزد محمدباقر خوانساری و میرزا هاشم خوانساری شاگردی کرد. افرادی از احساء، قطیف، بحرین، جبل عامل، هند و ایران نزد او شاگردی کردند. آیات سید محسن حکیم و سید محمد حجت کوه کمری از جمله شاگردان او بودند.
آیت الله خوانساری، در ۱۳۴۶ق در نجف درگذشت، آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی بر او نماز خواند و در وادی السلام به خاک سپرده شد.
نسب و خاندان خوانساری
عبدالعلی فرزند سید جعفر بن محمد مهدی (د ۱۲۸۰) بود، پدرش از نوادگان جعفر بن حسین خوانساری معروف به میر کبیر (د ۱۱۵۷) بود.[۱] جد وی سید مهدی از رجالیان بود.[۲] نسب خاندان خوانساری به امام کاظم(ع) می رسد. پسران عبدالعلی؛ محمد علی، محمد حسین و محمد مهدی، هر سه در زمان حیات پدر از دنیا رفتند.[۳]
زندگینامه آیت الله ابوتراب خوانساری
لقب عبدالعلی، ضیاء‌الدین و کنیه‌اش ابوتراب است. او در ۱۷ رجب ۱۲۷۱ق[۴] در خوانسار زاده شد.[۵] پدرش در سال ۱۲۸۰ق درگذشت. پس از آن آیت الله محمدعلی خوانساری، نویسنده الصراط المستقیم، سرپرستی او را بر عهده گرفت.[۶]
ابوتراب برای امرار معاش در زمین های زراعی که از پدرش به ارث رسیده بود کشاورزی می کرد.[۷] او در سال ۱۳۴۶ق در نجف درگذشت. آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی بر او نماز گزارد و در وادی السلام به خاک سپرده شد.[۸]
تحصیلات
آیت الله خوانساری قرآن و ادبیات عربی را در خوانسار آموخت.[۹] او در ۱۲۹۱ق به اصفهان رفت و به تحصیل علوم دینی ادامه داد.[۱۰] و در ۱۲۹۵ق[۱۱] به نجف رفت و تا پایان عمر در آنجا ماند. او در حوزه علمیه نجف تدریس می‌کرد و منصب افتا و امام جماعت را نیز بر عهده داشت.[۱۲]
استادان و شاگردان
محمدعلی خوانساری[۱۳]
محمدباقر اصفهانی
محمدباقر خوانساری صاحب روضات الجنات
میرزا هاشم خوانساری[۱۴]
سید حسین کوه کمره ای[۱۵]
آیت الله خوانساری از محمدعلی خوانساری[۱۶]، لطف الله مازندرانی نجفی و محمد حسین کاظمی[۱۷] اجازه روایت داشت. او شاگردانی از احساء، قطیف، بحرین، جبل عامل، هند و ایران تربیت کرد. از جمله:
میر محمدحسین خواهر زاده او
محمدحسن خواهر زاده او
سید محمد حجت کوه کمری
سید علی حمّاری
سید محسن حکیم
ابوالحسن شعرانی
سید ناصر بن هاشم موسوی احسایی
موسی بن عبدالله هَجَری[۱۸]
ابوالقاسم خوانساری ریاضی
ابراهیم کلباسی[۱۹]
ویژگی های آیت الله ابوتراب خوانساری
آشنایی با فقه اهل سنت[۲۰]
تبحر در علوم جغرافیا، ریاضیات، هندسه[۲۱]، فقه، اصول و رجال[۲۲]
آثار
آیت الله خوانساری از جوانی نوشتن را آغاز کرد.[۲۳] او بیش از ۴۵ عنوان اثر در علوم مختلف نوشت. او فهرستی از آثار خود فراهم آورده بود که آقا بزرگ تهرانی در الذریعة از آن استفاده کرده است.[۲۴] نسخۀ اصلی برخی از آثار آیت الله خوانساری نزد سید محمد رضا تبریزی نجفی، وصی او بوده است.[۲۵] نسخه هایی از آثار او به خط خودش در حسینیۀ شوشتری ها در نجف نگهداری می شود.[۲۶]
سبل الرشاد را در شرح رسالۀ نجاة العباد صاحب جواهر نگاشت. که بخش روزه و ارث آن در ۱۳۳۲ در تهران چاپ سنگی شد.
حاشیه ای نیز بر رساله نجاة العباد با عنوان فوز المعاد و سلامة المرصاد که در نجف چاپ شده است.
قصد السبیل فی احکام المستنبطة من الدلیل، در فقه استدلالی
الفقه الاستدلالی، در ابواب بیع و نکاح
التنبیه فی ما أخطا السید فیه، رساله‌ای در نقد شماری از فتوای فقیه معاصرش سید محمد کاظم طباطبایی یزدی
رسالۀ عملیه، به فارسی
رساله هایی دربارۀ مناسک حج، ربا، مهریه و نماز جمعه[۲۷]
حاشیه بر فرائد الاصول شیخ انصاری
احکام الوضیعیة
یک دوره مفصل و یک دوره مختصر اصول فقه
رساله هایی در موضوعاتی مانند واجب مطلق و مشروط، تعارض ادلّه و مبحث اقل و اکثر استقلالی و ارتباطی[۲۸]
الصراح فی الاحادیث الحسان و الصحاح[۲۹]
الفوائد الرجالیه؛ مشتمل بر پانصد نکتۀ رجالی
رساله ای در شرح حال ابوبصیر و اسحاق بن عمار
حاشیه بر منتهی المقال فی احوال الرجال[۳۰]
تفسیر القرآن، تفسیر مأثور از برخی سور قرآن با استفاده از احادیث امامان شیعه
لب اللباب فی تفسیر احکام الکتاب، در تفسیر آیات الاحکام[۳۱]
الدرر الفرید (النضید) فی شرح التجرید
مصباح الصالحین فی اصول الدین
النجوم الزاهرات فی اثبات فی اثباة ائمة الهداة[۳۲]
المسائل البحرانیة
المسائل الکاظمیة
المسائل الخوانساریة[۳۳]
ابراهیم کلباسی و ابوالقاسم خوانساری ریاضی تقریرات درس رجال او را به نام‌های دُرَرُ المقالِ فی علمی الدرایة و الرجال و الفوائد الرجالیة چاپ کرده‌اند.[۳۴]
آیت الله خوانساری قصیدۀ عام الخوارق را در ۷۰ بیت دربارۀ معجزات مرقد حضرت علی (ع) سروده است.[۳۵] آیت الله رضا استادی این قصیده را در پیوست کتاب خود، یادنامۀ علامه آقا سید ابوتراب خوانساری آورده است.
منابع برای مطالعه بیشتر
محمد مهدی موسوی اصفهانی کتاب مواهب الباری فی ترجمة العلامة الخوانساری را در شرح حال وی نوشته است.[۳۶]
پانویس
۱. موسوی اصفهانی، ج ۲، ص ۴۹.
۲. موسوی اصفهانی، ج ۲، ص۵۰-۵۱
۳. موسوی اصفهانی، ج ۲، ص ۴۹؛ حبیب آبادی، ج ۶، ص۱۹۸۲
۴. حائری، روزشمار قمری، ۱۳۸۱ش، ص ۱۹۷.
۵. آقا بزرگ طهرانی، مصفی المقال، ستون ۲۴
۶. آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، قسم ۱، ص۲۷-۲۸؛ همان، الکرام، قسم ۱، ص۶۶-۶۷؛ موسوی اصفهانی، ج۲، ص۱۰، ۴۹-۵۰
۷. ابن الرضا،ج۱، ص۲۹۹
۸. موسوی اصفهانی، ج۲، ص۴۴-۴۳؛ حبیب آبادی، ج۶، ص۱۹۸۲؛ تبریزی خیابانی، ص ۲۴۰
۹. آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، قسم ۱، ص۲۷-۲۸؛ همان، الکرام، قسم۱، ص۶۶-۶۷؛ موسوی اصفهانی، ج۲، ص۱۰، ۴۹-۵۰
۱۰. تبریزی خیابانی، ص۲۳۴ ،۲۳۷-۲۳۸؛ امین،ج ۸، ص ۲۹؛ آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، قسم ۱، ص ۲۷-۲۸
۱۱. قس: آقا بزرگ طهرانی، طبقات، نقبا، قسم ۱، ص۲۷:۱۲۹۹؛ همو، مصفی المقال، ستون،۲۴:۱۲۹۶
۱۲. امین، ج ۸، ص ۲۹؛ مدرس تبریزی، ج ۲، ص ۱۸۸
۱۳. آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، قسم ۱، ص۲۷-۲۸؛ همان، الکرام، قسم ۱، ص ۶۶-۶۷؛ موسوی اصفهانی، ج ۲، ص۱۰، ۴۹-۵۰
۱۴. تبریزی خیابانی، ص۲۳۴ ،۲۳۷-۲۳۸؛ امین،ج ۸، ص ۲۹؛ آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، قسم ۱، ص ۲۷-۲۸
۱۵. امین، ج ۸، ص ۲۹؛ مدرس تبریزی، ج ۲، ص ۱۸۸
۱۶. آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، قسم ۱، ص ۲۷-۲۸؛ همان، الکرام، قسم ۱، ص ۶۶-۶۷؛ موسوی اصفهانی، ج ۲، ص۱۰، ۴۹-۵۰
۱۷. تبریزی خیابانی، ص۲۳۷-۲۳۸؛ امین، ج ۸، ص ۲۹؛ آقا بزرگ، طبقات: نقبا، قسم ۱، ص ۲۷-۲۸؛ برای فهرستی از استادان او نک: موسوی اصفهانی، ج ۲، ص ۱۵-۱۷؛ حسینی یزدی و همکاران، ص۲۸۴-۲۸۶
۱۸. تبریزی خیابانی، ص ۲۳۹؛ حرزالدین، ج ۳، ۳۱۰؛ حسینی یزدی و همکاران، ص۲۸۶-۲۹۰
۱۹. آقا بزرگ طهرانی، مصفی المقال، ستون، ۱۰، ۳۴؛ همو، الذریعة، ج ۸، ص ۱۳۵
۲۰. تبریزی خیابانی، ص۲۳۳
۲۱. موسوی اصفهانی ج ۲، ص ۶
۲۲. امین، ج ۸، ص ۲۹؛ آل محبوبه، ج ۳، ص ۳۷۹
۲۳. کشوری، ص ۱۲
۲۴. آقا بزرگ، الذریعه، ج ۲، ص ۲۰۲، ج ۵، ص ۱۹۰
۲۵. آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۲، ص۱۱۷،۲۰۲، ج ۱۶، ص ۲۸۱
۲۶. اسماعیلیان و استادی، ص ۸۰۱، ۸۶۸-۸۶۹، ۸۷۲
۲۷. تبریزی خیابانی، ص ۲۳۵-۲۳۷؛ امین، ج ۸، ۳۰؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۱۲، ص ۱۳۳-۱۴۳، ۲۱۳، ج ۱۶، ص ۲۸۱، ج ۱۷، ص ۹۹
۲۸. تبریزی خیابانی، ص۲۳۶-۲۳۷؛ امین، ج ۸، ۳۰؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۲، ص ۱۱۷، ۲۰۱-۲۰۲، ج ۱۷، ص ۹۹
۲۹. تبریزی خیابانی، ص ۲۳۷؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۱۵، ص ۳۲
۳۰. تبریزی خیابانی، ص۲۳۶-۲۳۷؛ امین، ج ۸، ص۳۰، آقا بزرگ، الذریعه، ج ۴، ص ۱۴۸، ج ۱۶، ص۳۳۶
۳۱. تبریزی خیابانی، ص۲۳۶؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۳، ص۱۷۲
۳۲. تبریزی خیابانی، ص۲۳۶-۲۳۷؛ امین، ج ۸، ص۳۰؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۸، ص ۸۰
۳۳. امین، ج ۸، ص۳۰؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۲۰، ص ۳۳۸؛ برای فهرست آثار خوانساری، نک: موسوی اصفهانی، ج ۲، ص ۱۱-۱۴؛ ابن الرضا، ج ۱، ص۲۹۲-۲۹۸؛ حسینی یزدی و همکاران، ص ۲۹۰-۲۹۷
۳۴. آقا بزرگ طهرانی، مصفی المقال، ستون، ۱۰، ۳۴؛ آقابزرگ، الذریعة، ج ۸، ص ۱۳۵
۳۵. آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۱۷، ص ۱۱۹
۳۶. موسوی اصفهانی، ج ۲، ۴، ۴۲
منابع
محمد محسن آقا بزرگ طهرانی، الذریعة|الذریعة الی التصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
محمدمحسن آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، الکرام البررة، قسم ۲-۱، مشهد، ۱۴۰۴. همان، نقبا البشر فی القرن الرابع عشر، قسم، ۴-۱، ۱۴۰۴.
محمد محسن آقا بزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، چاپ احمد منزوی، تهران، ۱۳۷۷ش.
جعفر بن باقر آل محبوبه، ماضی النجف، و حاضر ها، بیروت، ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
مهدی بن الرضا، ضیاء الابصار فی ترجمة علماء خوانسار، قم ۱۳۸۲ش.
اسدالله اسماعیلیان و رضا استادی، فهرست نسخه های خطی کتابخانۀ مرکزی حسینیۀ شوشتری ها (عراق-نجف) در نسخه های خطی: نشریه کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، دفتر ۱۱و۱۲، زیر نظر محمد تقی دانش پژوه، و اسماعیل حاکمی، تهران، ۱۳۶۲ش.
امین، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف.
علی تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصر، چاپ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، ۱۳۸۲ش.
محمدعلی حبیب آبادی، مکارم الآثار، اصفهان، ج ۶، ۱۳۶۴ش.
محمد حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم، ۱۴۰۵.
محمد علی حسینی یزدی، رسول علوی و علی اکبر زمانی نژاد، دانشمندان خوانسار، قم، ۱۳۷۸ش.
احمد رضا کشوری فرزانگان خوانسار، قم، ۱۳۷۸ش.
محمد علی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران، ۱۳۶۹ش.
محمد مهدی موسوی اصفهانی، احسن الودیعه فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، او تتمیم روضات الجنات، بغداد، ۱۳۴۸.
