اضافه وزن کودکان یک چالش جدی در دنیای امروز است که با بی توجهی به آن زمینه ادامه آن تا بزرگسالی فراهم می شود و این کودکان در معرض تهدیدات جدی سلامت در سنین بالا قرار می گیرند.
جی پلاس، کودکان چاق در بزرگسالی به نسبت بیشتری به چاقی مبتلا می‌شوند چرا که تمام بیماری‌ها مثل دیابت، سرطان و بیماری‌های غیرواگیر در بین افراد چاق، شیوع بیشتری دارد.بررسی‌های انجام شده توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حاکی از این است که حدود ۱۵ درصد کودکان ۱ تا ۲ ساله در ایران اضافه وزن دارند و این میزان در استان‌های شمالی مانند: گیلان، مازندران، اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی به ۲۰ درصد می‌رسد. این در حالی است که افزایش مصرف غذاهای پر انرژی تاثیر مستقیمی در کنترل وزن کودکان دارد.
بهداشت نیوز نوشت: کارشناسان معتقدند، شیوع چـاقی در دهـه‌های گذشـته افزایش داشته که علت آن شیوع مواردی مانند افـزایش کـالری دریـافتی و چربـی غـذاهای مـصرفی، افـزایش مـصرف غذاهای آماده و نوشابه‌های شیرین، افزایش صـرف وقـت بـرای مـشاهده تلویزیـون و بـازی‌های کـامپیوتری، کـاهش فعالیـت فیزیکی، افزایش مصرف میان وعده‌ها هنگام تماشای تلویزیـون، افزایش تبلیغات تلویزیونی در مورد غذاهای آماده، عدم امکانـات بـرای فعالیـت فیزیکـی و بـازی کودکـان در بیـرون از منـزل و مدرسه بوده است.
آنان می‌گویند، با افزایش مهارت‌های حرکتی در اوایل کودکی، بازی و فعالیت بدنی که محرک اصلی رشد و سلامت جسمانی هستند باعث می‌شوند کودک انرژی مورد نیاز روزانه را داشته باشد و به حفظ وزن بدن در طول رشد کودک کمک می‌کند.
چاقی در کودکان
دکتر مرجان عجمی ـ متخصص تغذیه انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور با هشدار نسبت به خطرات اضافه وزن و چاقی کودکان می‌گوید: چاقی کودکان در سنین پیش از مدرسه به یک مشکل سلامت عمومی تبدیل شده است و مواجهه زودهنگام با شیوه زندگی ناسالم همچون مصرف زیاد غذاهای پرچرب، پر نمک و یا سرشار از قند و شکر مثل انواع فست فودها و شیرینی‌جات، آب میوه‌های صنعتی و نکتارها، نوشابه، آب نبات، چیپس و پفک همواره با افزایش وزن و چاقی و ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت ملیتوس و بیماری‌های قلبی ـ عروقی در سالهای بعدی زندگی مرتبط است.
وی با بیان این مطلب که پیروی از یک برنامه غذایی متنوع و متعادل از اصول مهم یک رِژیم غذایی سالم است می‌افزاید: مصرف گروه‌های غذایی مختلف در روز از جمله نان و غلات، میوه و سبزی، شیر و لبنیات، حبوبات، گوشت، مغزها و دانه‌ها جهت تامین نیاز به مواد مغذی همچون کلسیم، روی، ویتامین آ، آهن، ریبو فلاوین و سایر ویتامین‌ها و املاح ضروری است.
این متخصص تغذیه با اشاره به ابتلای برخی کودکان به کمبود آهن و آنمی فقر آهن، تاکید می‌کند: این کمبود آهن پیامدهای طولانی مدت دارد و می‌تواند باعث اختلال در تمرکز و توجه و عملکرد شناختی مغز شود. کمبود ریز مغذی در کودکان یک سالهای که مصرف شیر جای غذای اصلی آن‌ها را می‌گیرد، شایع‌تر است همچنین کودکانی که گوشت نمی‌خورند و آهن مورد نیاز بدن را عمدتا از منابع گیاهی مثل غلات غنی شده، لوبیا و عدس دریافت می‌کنند ممکن است در معرض کمبود آهن قرار بگیرند.
وی با بیان اینکه کلسیم یکی از املاح ضروری برای رشد استخوانی کودکان است می‌گوید: مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی به میزان کافی برای پیشگیری از کمبود کلسیم مهم است.مدیر ترجمان دانش همگانی تغذیه انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور یادآوری می‌کند: عنصر روی نیز یکی از عناصر مهم در رشد و تکامل است و کمبود آن علاوه بر اختلال رشد، می‌تواند باعث کاهش اشتها شود. گوشت و غذاهای دریایی از منابع خوب روی در رژیم غذایی است.
از اینرو کودکان ماهانه دو بار در هفته مصرف ماهی را در رژیم غذایی‌شان داشته باشند، به خصوص ماهی‌هایی که حاوی اسید چرب یا سالمون هستند.
وی می‌افزاید: بهتر است کودکان از مواد غذایی تازه و فرآوری نشده همچون انواع مختلف سبزیجات و حبوبات مثل انواع لوبیا، عدس، مغزها، دانه‌ها و غلات کامل استفاده کنند. گنجاندن این مواد غذایی در رژیم غذایی آنان حایز اهمیت است. مصرف منابع غذایی حیوانی مثل گوشت، مرغ، ماهی، تخم مرغ و فرآورده‌های لبنی (شیر و ماست) نیز برای کودکان مفید است.
این متخصص تغذیه با بیان اینکه شیوع بالای اضافه وزن و چاقی در کودکان زمینه ساز ابتلا به بیماری‌های مزمن در بزرگسالی است تاکید می‌کند: امروزه کودکان زمان زیادی را به تماشای تلویزیون و یا انجام بازی‌های رایانه‌ای به صورت نشسته اختصاص می‌دهند و همین امر باعث افزایش وزن و چاقی در این گروه سنی می‌شود.
صرف زمان زیاد در زیر سقف‌های بسته به احتمال زیاد کمبود ویتامین «د» را افزایش می‌دهد. یکی از منابع اصلی تأمین ویتامین «د» بدن، سنتز آن از طریق تابش مستقیم نور خورشید بر پوست است و از آنجا که مقادیر کافی این ویتامین در بدن برای عملکرد کلسیم و رشد استخوانی ضروری است، توصیه می‌شود این‌گونه سرگرمی‌هایی که عمدتاً بدون صرف انرژی و در فضای بسته است به حدود دو ساعت در روز و کمتر محدود شود.
مدیر ترجمان دانش همگانی تغذیه انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور خاطرنشان می‌کند: پیروی از اصول تغذیه سالم در خانواده و به‌ویژه توسط مادر که نقش اصلی را در تهیه غذا برای اعضای خانواده دارد، بر سر یک سفره غذا خوردن و اهمیت دادن به وعده صبحانه نقش کلیدی در شکل‌گیری عادات صحیح غذایی و تغذیه سالم کودکان دارد.
پیامدهای منفی چاقی
مریم حلاج ـ متخصص تغذیه نیز در مورد چاقی می‌گوید: چاقی در دوران کودکی ممکن است منجر به وقوع بیماری‌های خطرناک و تهدید‌کننده شود و پیامدهای روانی منفی داشته باشد. علت چاقی در کودکان معمولاً شامل مصرف غذاهای ناسالم، کمبود فعالیت‌های فیزیکی و پرتحرک و الگوهای غذایی نامناسب خانواده است.
وی می‌افزاید: افزایش تعداد بچه‌های چاق می‌تواند منجر به وقوع مشکلات اجتماعی شود چرا که آنان از سوی همسالانشان مورد تمسخر قرار می‌گیرند. زمانی که بچه‌ها چاق می‌شوند، باید تلاش زیادی صورت گیرد تا بتوان آنان را به وزن عادی برگرداند.
این متخصص تغذیه با بیان این مطلب که همه کودکانی که وزن اضافی دارند، چاق نیستند تاکید می‌کند: کودکان به طور معمول مقادیر مختلفی از چربی را در مراحل مختلف رشد به همراه دارند. بنابراین ممکن است شما نفهمید که کودک‌تان چاق شده است و اضافه وزن کودک را به مراحل رشد آن‌ها ربط دهید. شاخص توده بدنی (BMI) که راهنمایی از وزن را در رابطه با قد ارائه می‌دهد، مبنای چاقی است.
پزشک فرزند شما می‌تواند از نمودارهای رشد، BMI و در صورت لزوم آزمایش‌های دیگری استفاده کند تا تشخیص که آیا فرزند شما اضافه وزن دارد یا ندارد. اگر نگران اضافه وزن کودک تان هستید، با پزشکتان مشورت کنید. پزشک تاریخچه رشد و نمو فرزند شما، تاریخچه قد و وزن خانوادگی و نمودارهای رشدی کودک را در نظر می‌گیرد. به عنوان بخشی از مراقبت منظم از کودک، پزشک BMI کودک شما را محاسبه می‌کند و تشخیص می‌دهد که آیا کودک شما نسبت به سن و قد خود اضافه وزن دارد یا وزن او کاملاً طبیعی است.
با استفاده از نمودار رشد، پزشک صدک فرزند شما را تعیین می‌کند، به این معنی که کودک شما با سایر کودکان در همان جنس و سن مقایسه می‌شوند. به عنوان مثال، اگر فرزند شما در صدک ۸۰ باشد، به این معنی است که در مقایسه با سایر کودکان در همان سن و جنس، ۸۰ درصد وزن کمتری دارد. نقاط برش در نمودارهای رشد، ایجاد شده توسط مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، به شناسایی کودکانی که دارای اضافه وزن و چاقی هستند کمک می‌کند: صدک بین ۸۵ و ۹۴ نشان دهنده اضافه وزن در کودکان است و صدک ۹۵ یا بالاتر از آن به عنوان کودکان چاق تعریف می‌شود.
علاوه بر وزن BMI و بررسی نمودارهای رشد، پزشک موارد زیر را ارزیابی می‌کند: سابقه خانوادگی در مورد چاقی و مشکلات سلامتی مرتبط با وزن مانند دیابت، عادت‌های غذایی فرزند شما، سطح فعالیت و تحرک کودک، سایر شرایط پزشکی کودک و تاریخچه روانی، از جمله بروز افسردگی، اختلال در خواب و غم و اندوه و اینکه کودک شما احساس انزوا یا تنهایی می‌کند یا نه می‌تواند در تشخیص چاقی به پزشک کمک کند.
حلاج خاطرنشان می‌کند: بدن، انرژی مصرف نشده را به عنوان چربی ذخیره می‌کند و برای انجام فعالیت‌ها و زنده بودن همواره باید غذا و کالری دریافت شود حال اگر مواد دریافت شده بدن بیش از نیاز افراد باشد بدن این مواد اضافه را به صورت چربی در خود ذخیره خواهد کرد. مصرف غذاهای نامناسب مثل غذاهای باچربی و قند بالا به جای مصرف غذاها و مواد سالم، کمبود فعالیت‌های فیزیکی و نداشتن تحرک بچه‌های امروزی از علل چاقی در کودکان است. با این که بعضی از دلایل ژنتیکی و هورمونی می‌توانند در چاقی کودک موثر باشند اما اغلب این اضافه وزن به دلیل پُرخوری کودک و عدم تحرک کافی او است.
وی می‌گوید: بر خلاف بزرگسالان، کودکان برای رشد و نمو به مواد مغذی و کالری بیشتری نیازمندند. بنابراین اگر روزانه کالری مورد نیاز برای رشد و متابولیسم و فعالیت مصرف شود، میزان اضافه وزن با میزان رشد متناسب خواهد بود. اما میزان اضافه وزن در کودکانی که انرژی‌ای بیش از کالری مورد نیاز خود مصرف می‌کنند، بالاتر از حدی است که بدن برای رشد به آن محتاج است.
البته این در حالی است که بیماری‌های ژنتیکی و اختلالات هورمونی نیز می‌توانند سبب چاقی در کودکان شوند؛ مثل سندروم پردر ویلی و سندروم کوشینگ این اختلالات نقش بسیار کمی در این امر دارند و به طور کلی دو عامل عادات نادرست غذایی و عدم تحرک کافی نقش بیشتری در ایجاد چاقی دارند.
این متخصص تغذیه می‌افزاید: تعدادی از والدین چاق نسبت به سایر والدین توجه و نگرانی کمتری در مورد وزن فرزندانشان دارند. این بی توجهی موجب می‌شود تا والدین نسبت به نحوه خوردن فرزندانشان اهمیت زیادی نشان ندهند و در نتیجه کودکانشان چاق‌تر می‌شوند.
وی در مورد درمان چاقی کودکان تأکید می‌کند: درمان چاقی دوران کودکی به سن و شرایط پزشکی دیگر کودک بستگی دارد. درمان معمولاً شامل تغییراتی در رژیم غذایی و سطح فعالیت بدنی است. در برخی شرایط، درمان ممکن است شامل داروها یا جراحی کاهش وزن هم باشد. آکادمی اطفال آمریکا توصیه می‌کند کودکان بزرگتر از ۲ سال و نوجوانانی که وزنشان به عنوان گروه اضافه وزن شناخته می‌شوند بهتر است برنامه حفظ وزن را رعایت کنند و مواظب افزایش وزن خودشان باشند.
کودکان ۶ تا ۱۱ ساله که چاق هستند ممکن است به منظور کاهش وزن تدریجی در ماه، عادات غذایی خود را اصلاح کنند. روش‌های حفظ وزن یا کاهش وزن در کودکان یکسان است کودک باید رژیم غذایی سالمی داشته باشد و فعالیت بدنی خودش را افزایش دهد. میزان موفقیت برای رسیدن به وزن سالم در کودکان به تعهد والدین برای کمک به کودکان بستگی دارد.
راه‌های لاغر کردن کودکان چاق
ـ اهمیت زیاد صبحانه
بدن برای این که یک صبح کاری را شروع کند به انرژی نیاز دارد. بعد از یک شب کامل که در خواب گذشته ذخیره انرژی کاسته شده است. به او بگویید حتی ماشین‌ها، اتوبوس‌ها و قطارها نیز بدون سوخت نمی‌توانند کار کنند. پس برای رفتن به مدرسه یا بازی لازم است روزشان را با یک صبحانه کامل آغاز کنند. غذا خوردن در خانه و به همراه اعضای خانواده و یا در جمع دوستان مدرسه روش خوبی است تا فرزندتان با اشتها غذا بخورد و از آن لذت ببرد.
ـ تغذیه سالم
به فرزندتان یادآور شوید برای اینکه سالم باشد و زود مریض نشود باید هر روز بیش از ۴۰ ویتامین و مواد معدنی دریافت کند. هیچ ماده غذایی همه این ویتامین‌ها را یکجا ندارد. برای همین لازم است که هر روز مواد غذایی متنوعی بخورد تا ویتامین‌های مورد نیاز خود را تأمین کند. هیچ ماده غذایی خیلی عالی یا خیلی بد وجود ندارد. برای همین نباید به اجبار خود را از خوردن محروم و یا اینکه زیاده‌روی کرد. به او یاد دهید بهترین روش برای داشتن تغذیه سالم این است که در طول روز مواد غذایی متنوع بخورد.
ـ مصرف میوه و سبزیجات
میوه و سبزیجات سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیبرهای مورد نیاز بدن هستند. به فرزندتان بگویید همه ما باید روزانه ۵ بار میوه و سبزیجات بخوریم. به عنوان مثال یک لیوان آب میوه برای صبحانه، دو نوع سبزیجات برای هر وعده غذایی و یک واحد سیب یا موز به عنوان میان وعده. در این صورت بچه‌ها نیازشان به ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیبرها را تأمین می‌کنند.
ـ غذاهای خیلی چرب مفید نیستند
مواد غذایی خیلی چرب مانند کره، سیب‌زمینی سرخ کرده و شیرینی‌جات با وجود اینکه خوشمزه‌اند الزاماً برای بدن مفید نیستند. به او بگویید نان و کره خوب است به شرطی که کره‌اش زیاد نباشد. بدن ما به چربی نیاز دارد تا بتواند تمام عناصر مغذی را دریافت کند اما نباید در مصرف آن زیاده‌روی کرد. به او توصیه کنید اگر صبحانه را چرب خورده است برای ناهار کم چرب‌تر بخورد. به فرزندتان یادآور شوید برای اینکه سالم باشد و زود مریض نشود باید هر روز بیش از ۴۰ ویتامین و مواد معدنی دریافت کند. هیچ ماده غذایی همه این ویتامین‌ها را یکجا ندارد. برای همین لازم است که هر روز مواد غذایی متنوعی بخورد تا ویتامین‌های مورد نیاز خود را تأمین کند.
ـ میان وعده خوب است
حتی اگر بچه‌ها سر میز هم خوب غذا خورده باشند باز در بین روز امکان دارد به اصطلاح «دلشان ضعف» برود به خصوص بعد از بازی یا ورزش. برای همین میان وعده بسیار خوب است به شرط این که جای وعده اصلی را نگیرد. به او بگویید می‌تواند چیپس، کره شکلاتی، شیرینی‌جات یا بیسکوییت بخورد اما به جای این‌ها بهتر است میوه‌های تازه یا میوه خشک، هویج یا یک ساندویچ سبک نان و پنیر و گردو را امتحان کند. در هر حال به او یادآور شوید که هر چه می‌خواهد بخورد باز یادش باشد که باید مواد غذایی متنوعی بخورد.
ـ نوشیدن آب در کودکان
بچه‌ها باید بدانند که بیش از نصف وزن آن‌ها از آب تشکیل شده است. بدن همه ما علاوه بر مواد غذایی به روزانه ۵ لیوان مایعات نیز نیاز دارد. به بچه‌ها یاد بدهید برای اینکه بدن دهیدراته نشود یعنی آب آن از دست نرود مهم است که مایعات زیادی بنوشند به خصوص در حین ورزش و یا زمانی که هوا گرم است. نباید تشنه بود و بعد به سراغ آب رفت چون زمانی که خیلی تشنه می‌شویم یعنی بدن آب خود را از دست داده است. شیر برای رفع عطش خوب است اما آب معدنی، آب میوه‌ها، چای، شیر و مایعات مفید دیگر نیز گزینه‌های خوبی محسوب می‌شوند.
ـ به او یاد دهید دندان‌هایش را مرتب مسواک بزند
بچه‌ها باید هر روز حداقل دو مرتبه مسواک بزنند. مصرف مواد غذایی سرشار از قند در طول روز می‌تواند باعث پوسیدگی دندان‌ها شود. برای همین به او گوشزد کنید که مصرف نوشیدنی‌های شیرین و یا خوردن شیرینی‌جات زیاد باعث پوسیدگی دندان‌هایش می‌شود برای همین نباید زیاده‌روی کند. بچه‌ها باید بدانند که بهترین روش برای داشتن لبخند و دندان‌های زیبا این است که روزانه حداقل دو بار مسواک بزنند.
ـ فرزندتان را به ورزش تشویق کنید
بچه‌ها باید یاد بگیرند که تکانی به خود بدهند. به او توضیح دهید یکی از اصول سالم زیستن ورزش است. عضلات مثل دوچرخه می‌مانند زمانی که از آن‌ها استفاده نشود زنگ می‌زنند. برای همین استخوان‌های ما نیاز به تحرک دارند. فعالیت بدنی قلب و استخوان‌های ما را در سلامت نگه می‌دارند. ورزش نوعی سرگرمی نیز محسوب می‌شود و آن‌ها را شاداب و سرحال می‌کند فرزندتان را تشویق کنید که هر روز ورزش کند. ورزش‌های مدرسه مانند طناب بازی یا فوتبال خوب است. شنا فوق‌العاده است تا بدن بچه‌ها سالم و روی فرم بماند.
