از دیگر پرسشهایی که درباره ایام دفاع مقدس مطرح است این است که چه تحولاتی در داخل کشور رخ داد که نیروهای نظامی ایران موفق به بیرون راندن نیروهای بعثی از خاک جمهوری اسلامی شدند؟ پاسخ به این پرسش را از کتاب پرسشها و پاسخها داده ایم.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، سالها از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و پایان جنگ تحمیلی گذشته است اما همچنان پرسش هایی درباره علت و چرایی جنگ، تعویق پذیرش قطعنامه های بین المللی و... باقی مانده است که در این مجال به مناسبت فرا رسیدن چهلمین سال دفاع مقدس برآنیم تا به برخی از این پرسش ها، پاسخی درخور دهیم. پرسش دیگری که درباره جنگ ایران و عراق مطرح است این است که بعد از مدتی اشغال، مرحله آزادسازی‌های پی‌در‌پی تا آزادی خرمشهر را شاهد بودیم. چه تحولاتی در داخل کشور رخ داد که نیروهای نظامی توان لازم را برای بیرون راندن ارتش اشغالگر به دست آوردند؟ پاسخ به این پرسش مهم را از کتاب پرسش ها و پاسخ ها (جنگ ایران و عراق) داده ایم:
ابتدا باید اوضاع داخلی ایران در نیمه دوم سال 1359 و نیمه اول سال 1360 ترسیم شود تا موضوع روشن‌تر شود. در اینجا محورهای زیر قابل توجه است:
1ـ تجاوز عراق و انعکاس داخلی آن که ناشی از این تجاوز بود.
2ـ وجود گروه‌های مختلف مسلح از جمله مجاهدین خلق (منافقین)، پیکار، چریک‌های فدایی اقلیت، حزب دمکرات، حزب توده و ... در صحنه سیاسی داخلی.
3ـ وجود تشکیلاتی که تحت عنوان دفتر هماهنگی‌های مردمی ریاست جمهوری فعالیت داشتند و همچون بنی‌صدر در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی از خارج به ایران آمده بودند.
4ـ از آبان 1359 وقتی عراق به دلیل مقاومت رزمندگان به اهداف خود دست نیافت و زمین‌گیر شد، بنی‌صدر با استفاده از این موقعیت، به منظور کسب برتری سیاسی در داخل، دو عملیات را در جبهه‌های جنوب فرماندهی کرد: عملیات نصر در 15 دی 1359 و عملیات توکل در 20 دی 1359.
در همین رابطه بخوانید:
علت عقب نشینی عراق از مناطق اشغالی پس از عملیات بیت المقدس چه بود؟
فیلمهای سینمایی دفاع مقدس تا چه حد واقعیت را منعکس کرده است؟
چرا صداوسیما در ایام جنگ، تنها اخبار پیروزی ها را منعکس می کرد؟
علت مطرح کردن شعارهایی مانند "جنگ جنگ تا پیروزی" در ایام دفاع مقدس چه بود؟
ویژگی‌های فردی صدام چه نقشی در آغاز جنگ علیه ایران داشت؟
چرا ایران پس از فتح خرمشهر به جنگ ادامه داد؟
چرا به جنگ عراق علیه ایران، جنگ تحمیلی گفته می شود؟
وضعیت اقتصادی کشور در دوره دفاع مقدس چگونه بود؟
آیا ادعای عراق مبنی بر اینکه ایران به خاکش تجاوز کرد، درست است؟
عملیات نصر از دو محور جاده اهواز ـ خرمشهر و سوسنگرد، با هدف بیرون راندن دشمن از حد فاصل سوسنگرد تا غرب اهواز، آزادسازی خرمشهر و رسیدن به خط مرزی و در صورت امکان تصرف تنومه، با سه تیپ و سه گردان برای اجرا در سه مرحله طرح‌ریزی شد، ولی به علت عدم برآورد صحیح از توان نیروهای خودی و دشمن، این عملیات نه تنها موفقیتی دربرنداشت، بلکه موجب شد شهر هویزه نیز که قبل از عملیات در دست نیروهای خودی بود، به تصرف دشمن درآید.
عملیات توکل نیز در جاده ماهشهر ـ آبادان و جاده آبادان ـ اهواز (سلمانیه ـ مارد) با یک تیپ تقویت شده و یک گروه رزمی تانک و دو گروهان انجام شد. در این عملیات نیز موفقیتی نصیب نیروهای خودی نشد و خسارت‌های زیادی نیز به آنها وارد آمد.
5 ـ پس از این، بنی‌صدر برای کسب برتری سیاسی، به طور آشکار به منازعات داخلی دامن زد و روابط سیاسی خود را با نیروهای مخالف جمهوری اسلامی به ویژه سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و حزب دمکرات کردستان و سایر گروه‌های سیاسی و نظامی تحکیم بخشید. این مسئله از 14 اسفند 1359 به صورت علنی شروع شد و در 30 خرداد 1360 به اوج خود رسید که به برکناری بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا و رد کفایت سیاسی وی در مجلس شورای اسلامی انجامید. بنی‌صدر، نه تنها در عرصه جناح‌بندی داخلی ناموفق بود، بلکه در عرصه جنگ و وظایف مربوط به فرماندهی کل قوا نیز راه به جایی نبرد. در مجموع نقش و موضع بنی‌صدر را در برابر تجاوزات عراق می‌توان چنین برشمرد:
ـ عدم استقبال از مقاومت و مقابله نیروهای مردمی، و جلوگیری از شکل‌گیری نیروهای انقلابی همچون سپاه در روند مقاومت.
ـ تکیه بر نیروهای کلاسیک و کسانی که ادعای تخصص نظامی داشتند و حتی استفاده از نیروهای بدنام و کودتاگر نظامی و ایجاد تأخیر در روند سازماندهی انقلابی.
ـ
بهره‌برداری از اقدامات نیروهای نظامی کلاسیک به منظور کسب پیروزی‌های سیاسی در جبهه‌بندی‌های سیاسی داخلی.
با فرار بنی‌صدر، موانع پیوند نیروهای ارتش و سپاه و نیروهای انقلابی متعهد و دلسوز برطرف شد و موقعیت برای طرح‌ریزی عملیات‌های آزادسازی فراهم شد. عملیات‌های بزرگ ثامن‌الائمه، طریق‌القدس، فتح‌المبین و بیت‌المقدس طرح‌ریزی شد و با اجرای آن مناطق اشغالی جنوب کشور از جمله خرمشهر، آزاد شد.
برشی از کتاب پرسشها و پاسخها (جنگ ایران و عراق)؛ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ؛ فرهاد درویشی؛ ص ۸۹-۹۲
