همه کانون های بحرانی گرد و غبار نمکی دریاچه ارومیه تحت کنترل است و ریزگردهای نمکی در برخی از کانون ها به صفر رسیده است.
جی پلاس، احیای دریاچه ارومیه که از حدود شش‌سال پیش کلید خورد و در این مدت با موفقیت دنبال شده، در کنار افزایش میزان آب، اقدامی موفق در کاهش بادهای نمکی بوده و دولت توانسته با ایجاد بادشکن‌ها، از بروز بادهای نمکی و گسترش آن به‌میزان چشمگیری جلوگیری کند. به گفته رئیس دفتر استان‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه، در حال‌حاضر کانون‌های گرد و غبار اطراف دریاچه ارومیه که دارای ترکیبات نمکی است، تا ۹۰ درصد مهار شده است.
وقتی به سال ۱۳۹۳ یعنی اوج وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه برمی‌گردیم، سالی که بخش بزرگی از مساحت دریاچه ارومیه به نمکزار تبدیل شد، منطقه را با پدیده‌ای نوظهور به نام طوفان نمک درگیر کرد؛ طوفانی هراسناک‌تر از آن چیزی که به نظر می‌رسید. در سال‌هایی که مشکلات ناشی از ایجاد گرد و غبار در شهرهای مختلف کشور بیش از پیش مطرح بود؛ نقش و اهمیت پدیده طوفان نمک به‌عنوان یکی از تهدیدات جدی محیط زیستی، به‌مراتب عمیق‌تر و خطرناک‌تر در بین عموم جامعه نمود پیدا کرد. چالشی که اگر تدبیر نمی‌شد، می‌توانست به یک بحران ملی تبدیل شود.
ریزگردهای نمکی دریاچه ارومیه نه تنها با اثرات مخرب زیست محیطی خود، کشاورزی و اقتصاد مردم منطقه را نشانه رفته بود، بلکه با دخالت مستقیم در سلامت مردم منطقه اثرات اجتماعی و سیاسی متعددی را درپی داشت. حساسیت خشک شدن دریاچه ارومیه و ایجاد طوفان‌های نمک به اندازه‌ای بالا گرفت که برخی از متخصصان مطرح حوزه آب کشور نظیر داوود رضاعرب در یک نشست خبری درباره همین موضوع مدعی شدند اگر دریاچه ارومیه خشک شود و طوفان‌های نمک گسترش یابد، نمکی که از این غول خفته برمی‌خیرد تا شمال شرق کشور خواهد رسید.
همین ادعای متخصصان در هشدار برای وقوع یک بحران ملی زیست محیطی کافی بود تا رسانه‌های داخلی و خارجی سوژه کافی برای پرداخت به طوفان‌های نمکی دریاچه ارومیه را داشته باشند. البته رسانه‌ای شدن این مشکل زیست محیطی و توان انتقال چند صد کیلومتری این ریزگردهای نمکی نه تنها باعث نگرانی کشورهای همسایه شد، بلکه حساسیت بین‌المللی را نیز برانگیخت. در دهه۱۹۹۰ طوفان‌های گرد و غبار ناشی از خشک شدن دریاچه آون کالیفرنیا، باعث اپیدمی بیماری تب‌دره، آلرژی، آسم، عفونت‌های سینوسی، برونشیت، عفونت گوش و گلو، سرطان ریه و بیماری‌های قلبی و عروقی در آمریکا شد. بیماری‌هایی که هنوز هم سالانه چندین میلیون دلار هزینه درمانی را به سیستم سلامت آن کشور تحمیل می‌کند.
این تجربه یک‌بار دیگر با خشکی دریاچه آرال تکرار شد و این‌بار مردم آسیای میانه در فاصله سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰ طوفان‌های گرد و غباری را تجربه کردند که ناشی از تحلیل رفتن و سرانجام خشکی کامل دریاچه آرال بود. ساکنان ازبکستان و قزاقستان از همان زمان طوفان‌های شن و ماسه‌ای را شاهد بودند که باعث کم‌خونی، آسم، سل، ورم مفاصل، اختلالات غدد درون‌ریز، بیماری‌های چشمی، سرطان حلق و حنجره، سرطان‌های گوارشی و هپاتیت می‌شد.
در این میان ناقصالخلقهزایی و مرگ و میر نوزادان، تولد کودکانی با عقبماندگیهای ذهنی یا بلوغ زودرس ماندگارترین میراثی بود که مرگ دریاچه آرال برای بازماندگان برجا گذاشت. امروز نیز گزارش‌های وزارت بهداشت این کشورها نشان می‌دهد که حدود ۷۰ درصد از زنان ساکن در این منطقه از بیماری کم‌خونی رنج میبرند. باید اذعان کرد دریاچه ارومیه هم دست کمی از این دریاچه‌ها ندارد و ادامه روند خشکی آن می‌توانست به طوفان‌های غبار و نمک و فراگیر شدن بیماری‌های مختلف منجر شود.
البته مطالعاتی نیز در این راستا انجام شد. مسعود تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه با اشاره به تحقیقات ستاد احیاء با همکاری یک محقق ایرانی دانشگاه کلمبیا در سه روستای درگیر گرد و غبار نمکی حوضه دریاچه ارومیه بر روی ۸۸کودک بین ۸ تا ۱۳سال در سال ۱۳۹۴، مدعی شد که درصد قابل‌توجهی از این بچه‌ها دچار مشکل ریه شده‌اند.
تجریشی در سال ۱۳۹۴ در گفت‌وگو با رسانه‌ها با مقایسه وضعیت دریاچه ارومیه با دریاچه خشک شده سالت‌لیک آمریکا اعلام کرده بود خسارات بهداشتی برای دو میلیون نفری که در حاشیه دریاچه در غرب آمریکا زندگی می‌کردند، ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده است؛ در حالی که در حاشیه دریاچه ارومیه شش میلیون نفر زندگی می‌کنند و همین موضوع می‌تواند کشور را با یک چالش مهم روبه‌رو کند. تمامی این عوامل دست به دست هم داد و سبب شد تا احیای دریاچه ارومیه به یک مطالبه عمومی تبدیل شده و دولت توجه ویژه‌ای به این موضوع داشته باشد.
افزایش ۵۰ درصدی وسعت دریاچه ارومیه
رئیس دفتر استان‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه با بیان این که پس از آغاز اقدامات عملی این ستاد، گرد و غبار نمکی دریاچه ارومیه ۹۰ درصد کاهش یافته است، گفت: در برخی نقاط بحرانی، میزان ریزگردهای نمکی به صفر رسیده است.
فرهاد سرخوش با بیان این که در سال ۱۳۹۳ و قبل از آغاز اقدامات اجرایی ستاد احیای دریاچه ارومیه، مساحتی به وسعت تقریبی ۱۰۰ هزار هکتار به‌دلیل عقب‌نشینی آب دریاچه ارومیه از اراضی حساس به فرسایش بادی محسوب شد، افزود: علاوه بر اقدامات تخصصی ستاد احیاء در کنترل نقاط بحرانی ریزگردها، افزایش ۵۰ درصدی وسعت دریاچه ارومیه و هشت برابری میزان آب آن سبب شد تا بسیاری از اراضی مستعد فرسایش بادی به حالت عادی و سفید بازگردند.
وی با اشاره به اهتمام دولت برای رفع دغدغه مردم درباره دریاچه ارومیه گفت: دولت برای اجرای طرح‌های احیایی این دریاچه ۱۰۰ هزار میلیارد ریال سرمایه‌گذاری کرده است.
رئیس دفتر استان‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه با بیان این که از سال ۱۳۹۳ تا پایان سال ۱۳۹۸ بیش از ۶۷۳ میلیارد ریال اعتبار برای مقابله با کانون‌های بحرانی ریزگردهای نمکی در دریاچه ارومیه مصوب شده است، اضافه کرد: تاکنون ۷۱ درصد از این میزان مصوب، یعنی بیش از ۴۳۶ میلیارد ریال برای انجام این طرح‌ها اختصاص یافته است.
وی با تأکید بر این‌که تمامی کانون‌های بحرانی گرد و غبار نمکی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه تحت کنترل است، گفت: عملیات کنترل کانون‌های گرد و غبار نمکی در این منطقه یا به اتمام رسیده یا در مرحله پایانی خود قرار دارد. سرخوش همچنین به اولویت‌بندی اجرای عملیات در کانون‌های ریزگردهای نمکی اشاره کرد و افزود: ستاد احیای دریاچه ارومیه در مقابله با ریزگردهای نمکی تمامی تلاش خود را به کار گرفته است. وی همچنین با اشاره به بهره‌برداری از طرح‌های انتقال آب از جنوب آذربایجان غربی به دریاچه ارومیه اظهار داشت: این طرح‌ها در دی ماه سال جاری به بهره‌برداری رسیده و سالانه نزدیک به یک متر به ارتفاع دریاچه ارومیه خواهد افزود.
انجام ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار بوته‌کاری برای مقابله با ریزگردهای نمکی
مدیر اجرایی طرح‌های دریاچه ارومیه در اداره کل منابع طبیعی آذربایجان غربی با اشاره به انجام بیش از دو هزار و ۵۰۰ هکتار بوته‌کاری برای مقابله با ریزگردهای نمکی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه گفت: در سال ۱۳۹۳ بسیاری از کانون‌های ریزگردهای نمکی در این منطقه فاقد هرگونه پوشش گیاهی بودند.
حسن پورحسن با اشاره به اقدامات انجام شده در این رابطه اظهار داشت: نهال‌کاری همراه با آبیاری و تولید نهال، بوته‌کاری، احداث بادشکن غیرزنده، مدیریت رواناب همراه بذرکاری، اصلاح و پرورش گز زارهای طبیعی، اجرای سیستم‌های چرایی و قرق، ساماندهی چرای دام، احداث و نگهداری ایستگاه‌های پایش و سنجش گرد و غبار، مدیریت مشارکتی منابع طبیعی و توسعه روستایی و اجرای روش‌های نوین مقابله با فرسایش بادی از جمله اقدامات انجام شده برای مقابله با ریزگردهای نمکی است.
وی با اعلام این که حرکت شن‌های روان نمکی به‌سمت مزارع کشاورزی و روستاهای اطراف با کاشت گونه‌های گیاهی خاص و بادشکن غیرزنده متوقف شده است، بیان کرد: رسیدگی و آبیاری مستمر این گونه‌های کشاورزی در دستور کار بوده و بودجه‌ای خاص می‌طلبد.
مدیر اجرایی طرح‌های دریاچه ارومیه در اداره کل منابع طبیعی آذربایجان غربی با اشاره به فعالیت ۹ ایستگاه اندازه‌گیری گرد و غبار نمکی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه گفت: بررسی دیتای این ایستگاه‌ها توسط محققان تراز اول کشوری در دانشگاه ارومیه نشان می‌دهد که در برخی از کانون‌های بحرانی میزان ریزگردهای نمکی به صفر رسیده است.
وی در رابطه با کانون‌های مهم ریزگرد نمکی در منطقه افزود: سه منطقه مهم کانون ریزگردها در سلماس، ارومیه و میاندوآب شناسایی و با اقدامات انجام شده، وضعیت کاملاً در کنترل است. پورحسن با اشاره به عزم جدی دولت در عمل به مطالبات مردمی احیای دریاچه ارومیه اظهار داشت: از مسئولان درخواست داریم تا در اختصاص اعتبار برای آبیاری و نگهداری از پوشش گیاهی کاشت شده، در راستای کنترل ریزگردها و جلوگیری از طوفان‌های نمکی تمامی تلاش خود را به کار گیرند.
تلاش دولت در تثبیت شن‌های روان و ریزگردهای نمکی به اندازه‌ای حائز اهمیت است که رئیس جمهوری نجات ۱۴ میلیون ایرانی از طوفان نمک را به‌عنوان یکی از اقدامات دولت برشمرد و افزود: احیای دریاچه ارومیه به‌عنوان اولین تصمیم دولت در روز آغاز به‌کار تشکیل این دولت بود که امروز می‌توان به احیای این دریاچه مطمئن بود و اگر این گام برداشته نمی‌شد، الان شهری به نام تبریز وجود نداشت و ۱۴ میلیون نفر در غرب ایران مهاجرت کرده و تمامی باغ‌ها و مزارع از بین رفته بود.
