برخی مدعی شده‌اند که شستن مداوم دست ها با آب و صابون و مواد ضد عفونی کننده برای در امان ماندن از بیماری کرونا، می‌تواند سیستم ایمنی بدن را ضعیف کند؛ اما آیا این ادعا درست است؟
از زمان شیوع بیماری کرونا، اصلی‌ترین توصیه دانشمندان سازمان جهانی بهداشت (WHO) و سایر متخصصان بهداشتی شستشوی مداوم و مناسب دست‌ها با آب و صابون یا مواد ضد عفونی کننده بوده است. از آنجایی که بیماری کووید ۱۹ از طریق ذرات تنفسی مبتلایان در محیط پخش می‌شود، افراد می‌توانند این ذرات را با دست زدن به محل‌های آلوده و سپس مالیدن دست‌ها به صورت، به بدن خود وارد کنند.
به همین دلیل بوده که ما به صورت روزانه بارها دست‌های خود را می‌شوییم و سطوح مختلف در خانه و محل کار خود را با مواد آنتی باکتریال ضد عفونی می‌کنیم. با این وجود، برخی می‌گویند که چنین کارهایی با از بین بردن تمامی میکروب‌های اطراف، عملا ارتباط بدن ما با جرم‌ها و میکروب‌ها را قطع کرده و از این طریق، سیستم ایمنی به دلیل سر و کار نداشتن با عوامل بیماری‌زا به صورت مداوم، آمادگی همیشگی خود را از دست می‌دهد.
باورهای غلط در مورد شستن مداوم دست ها
خوشبختانه باید به صورت خلاصه بگوییم که این باورهای غلط در مورد ضعیف شدن سیستم دفاعی بدن با شستن مداوم دست ها بی‌پایه و اساس هستند.
در ابتدا باید با موضوع «فرضیه بهداشت» (hygiene hypothesis) آشنا شویم؛ بر اساس این موضوع، سیستم ایمنی بدن ما به واسطه سر و کار داشتن با میکروب‌های گوناگون در محیط اطراف، کارایی سالم و درست خود را حفظ می‌کند. در واقع از گذشته عموم مردم و بسیاری از دانشمندان بر این باور بوده‌اند که اگر کودکی در هنگام رشد در محیطی بیش از حد پاکیزه و عاری از میکروب بزرگ شود، احتمال بروز حساسیت‌های گوناگون و مشکلاتی مانند آسم و بیماری‌های سیستم ایمنی در او بیشتر می‌شود.
با این حال دانشمندان در سال‌های اخیر این برداشت عامیانه از فرضیه بهداشت را رد کرده‌اند و دلایل دیگری را برای بروز مشکلات مورد نظر در کودکان ارائه کرده‌اند. در واقع این محققان می‌گویند که زندگی و رشد کودکان در محیطی کثیف لزوما آن‌ها را نسبت به بیماری‌های مختلف قوی‌تر نمی‌کند و حتی چنین مسئله‌ای می‌تواند باعث بدتر شدن التهاب‌های گوناگون در آن‌ها شود.
سیستم ایمنی بدن
پیش از صحبت بیشتر در مورد لزوم شستن دست ها به صورت صحیح و مرتب، باید در مورد نحوه عملکرد سیستم دفاعی بدن اطلاعاتی کسب کنیم؛ این دستگاه از بدن ما در مقابل عوامل خطرناک، مضر و بیماری‌زای گوناگون از جمله ترکیبات شیمیایی، ویروس‌ها، باکتری‌ها و سلول‌های سرطانی دفاع می‌کند.
سیستم ایمنی بدن از دو خط دفاعی تشکیل شده است؛ در خط اول که با نام سیستم ایمنی درونی هم شناخته می‌شود، دستگاه مورد نظر به سرعت با عوامل بیماری‌زا مقابله می‌کند تا از بروز آسیب به بافت بدن جلوگیری کند. در خط دوم که به آن سیستم تطابقی هم اطلاق می‌شود، سلول‌های محافظ بدن با اقداماتی هوشمندانه‌تر نسبت به خط دفاعی اولیه، عوامل بیماری‌زای خطرناک‌تر مانند ویروس‌ها را در ابتدا شناسایی کرده و با توجه به اطلاعات جمع‌آوری شده خود، روشی مشخص برای مقابله را پیاده می‌کنند.
در واقع خط دفاعی دوم با شناسایی ذرات ویروسی خارج سلول‌های آلوده شده، همانند سلول‌های ریه‌ای که به کرونا آلوده شده‌اند، روش منحصر به فرد خود برای نابودی عوامل بیماری‌زا را مشخص می‌کنند.
جالب‌توجه‌ترین نکته در مورد سلول‌های سیستم دفاعی تطابقی بدن این بوده که سلول‌های مورد نظر بعدها به سلول‌های حافظه‌داری تبدیل می‌شوند که در صورت مشاهده عوامل بیماری‌زای قبلی در آینده، روش پیشین برای مقابله را به خاطر دارند و مطابق عملکرد گذشته، مجددا با عوامل مورد نظر مقابله می‌کنند.
مجموع سیستم‌های تطابقی و درونی، کل دستگاه ایمنی بدن را تشکیل می‌دهد و این سیستم‌ها با تولد ما شروع به رشد کرده و با نزدیک شدن به دوران پیری، ضعیف‌تر و ضعیف‌تر می‌شوند.
چه چیزهایی سیستم دفاعی ما را ضعیف می‌کنند؟
برخلاف تصورهای غلط در مورد شستن مداوم دست ها، برخی رفتارهای ما در زندگی مدرن می‌توانند دستگاه دفاعی بدن را ضعیف کنند:
- کمبود خواب
- مصرف برخی داروها و استفاده بیش از حد از آنتی‌بیوتیک‌ها
- کاهش میزان ویتامین دی بدن
- رژیم غذایی غربی که سرشار از غذاهای فرآوری شده است
- کاهش مصرف میوه و سبزیجات
- فعالیت بدنی کم
- استرس و اضطراب
با این حال، همان‌طور که اشاره کردیم هیچ مدرک علمی در مورد ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن با شستن دست ها و رعایت نکات بهداشتی به صورت مداوم وجود ندارد؛ در واقع هیچ مدرکی نیست که نشان دهنده تاثیر منفی زندگی و رشد در محیط‌های پاکیزه، روی سیستم ایمنی باشد و نمی‌توان گفت که چنین سبکی از زندگی بدن را در مقابل ویروس‌ها و عوامل بیماری‌زای دیگر تضعیف می‌کند.
در واقع میکروب‌ها همه جا حضور دارند؛ در آب، غذا، هوا، خاک، روی تمامی سطوحی که با آن‌ها سر و کار داریم، روی بدن حیوانات، روی سطح گیاهان و تقریبا روی تمامی سطوح درونی و بیرونی بدن!
به همین دلیل می‌توان گفت که توصیه‌های بهداشتی مرتبط با کووید ۱۹ بدون از بین بردن ارتباط ما با میکروب‌ها به صورت کامل، در مقابله با ذرات ویروسی این بیماری مرگبار دستگاه تنفسی به بدن کمک می‌کنند و با روشی ساده همانند شستن دست ها، از گسترش هرچه بیشتر کرونا در جهان جلوگیری می‌کنند.
نکات بهداشتی را رعایت کنید
در واقع وقتی صحبت از شستشو و تمیز کاری به میان می‌آید، منظور ما کشتن میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا نبوده و به صورت دقیق‌تر باید گفت که پاک کردن سطوح مختلف تنها جمعیت میکروب‌های آن‌ها را کاهش داده و از این طریق، احتمال قرار گرفتن در معرض عوامل بیماری‌زا را کم می‌کند.
از طرف دیگر استفاده از مواد آنتی باکتریال و ضد عفونی کننده به این معنا بوده که به کمک ترکیبات شیمیایی میکروب‌ها را بکشیم و آن‌ها را کاملا از بین ببریم.
با این تفاسیر متخصصان توصیه می‌کنند که برای پاک‌سازی کامل سطوح بهتر است که از هر دو روش تمیزکاری و به کار گیری مواد ضد عفونی کننده استفاده کنیم و خصوصا در مورد بیماری کووید ۱۹، با شستن دست ها به شکل مداوم و صحیح، به توقف سریع‌تر بیماری کرونا کمک کنیم.
گفته شده که شستن دست ها با آب و صابون نباید کمتر از ۲۰ ثانیه طول بکشد و تنها در صورت دسترسی نداشتن به این روش، می‌توان از محلول‌های ضد عفونی کننده حاوی حداقل ۶۰ درصد اتانول یا ۷۰ درصد ایزوپروپیل به عنوان مواد الکلی بهداشتی، استفاده کرد. با این حال همان‌طور که می‌دانیم، شستشو با آب و صابون همچنان روش موثرتر و بهتری برای پاک کردن دست‌ها از مواد بیماری‌زا است.
خشک شدن پوست با شستن مداوم دست ها
البته متخصصان تایید می‌کنند که استفاده مداوم از مواد آنتی باکتریال و آب و صابون می‌تواند باعث خشک شدن دست و افزایش احتمال بروز مشکلات پوستی مختلف شود و به همین دلیل، توصیه شده که به کمک مرطوب کننده‌های گوناگون از این مشکلات جلوگیری شود.
با این وجود می‌توان مجددا و با اطمینان گفت که شستن مداوم دست ها با رعایت صحیح نکات بهداشتی نه تنها ما را در مقابل بیماری کرونا ضعیف نمی‌کند، بلکه از احتمال آلوده شدن هم کم کرده و عملا جان ما و عزیزانمان را از این بیماری مرگبار دستگاه تنفسی حفظ می‌کند.
به این ترتیب اگر شما هم نگران ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن خود هستید، به جای نشستن دست‌ها یا کثیف نگه داشتن محل زندگی و کار، از رژیم‌های غذایی مناسبی پی روی کنید و با انجام ورزش به صورت مداوم و مرتب و حفظ سلامت ذهن، سلامت خود را در تمامی طول زندگی تضمین کنید.
