با عبور از مراحلی چون قرنطینه خانگی و فاصله گذاری اجتماعی جامعه هنوز به کرونا و عوارض همه جانبه آن گرفتار است و ممکن است با فراز و فرودهایی همچنان ادامه یابد، "انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری"، حاکمیت و آحاد جامعه را به توجه و تامل در مبانی اخلاقی پیش برنده برای توانمندسازی شهروندان و نهادهای حاکمیتی و مدنی در دوران پساکرونا دعوت می کند.
به گزارش سرویس علم و فناوری جی پلاس، اکنون که جامعه با پشت سرنهادن دستورالعمل های مدیریتی برای مقابله با شیوع کرونا مراحلی تحت عنوان "قرنطینه خانگی"، "فاصله گذاری اجتماعی" و "فاصله گذاری هوشمند" را پشت سرنهاده و همچنان نگران آثار زیستی، اجتماعی و اقتصادی آن و بقای وضعیت کرونایی است باید آینده نگرانه در اندیشه طراحی و تداوم راهبردهای موثر برای وضعیت پساکرونایی بود.
منظور از وضعیت پساکرونایی توجه به شرایطی از زندگی فردی و اجتماعی است که در آن همچنان کرونا وجود دارد، ممکن است شیوع آن با فرازها و فرودهایی همراه باشد، اما باید نظام مدیریتی کشور و جامعه و شهروندان قدرت انطباق خود را با این وضعیت بالا برده و تهدیدها و مخاطرات زیستی، بهداشتی، انسانی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را کاهش دهند.
توانمندسازی شهروندان و نهادهای حاکمیتی و مدنی در این شرایط نیازمند مجموعه ای از رویکردهای نظری، راهبردهای عملی، فرایندها و سازوکارهای از دانش ها و مهارت های راهگشاست. در این میان توجه به مبانی و ارزشهای اخلاقی پیش برنده این ضرورت ها اهمیت بسیار دارد.
انجمن ایرانی اخلاق در علوم فناوری بنا به وظیفه علمی و اخلاقی در حدّ توان خود به طرح این مهم پرداخته و نهادهای علمی، حرفه ای، تخصّصی، مدنی و حاکمیتی و عموم شهروندان را به تامل و مشارکت موثر در این امر دعوت میکند:
1- جهان پساکرونایی، مثل جهان کرونایی و جهان پیشاکرونایی برای غلبه بر دشواری های ناشناخته فزاینده و مخاطره آمیز نیازمند فهم اخلاقی و کنش اخلاقی در همه عرصه های زندگی فردی و اجتماعی است.
2- ویروس کووید-19 پدیده ای "نوظهور" و "عالمگیر" است، این دو جنبه در شتابدهی به دامنه ها و گستره های شیوع آن و تسریّ به همهء عرصه های معرفتی، ذهنی، زیستی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی سخت تاثیرگذار بوده و هست و قلمرو اخلاق در علوم و فناوری را در هم برگرفته و می گیرد، وظیفه عالمان، محققان و اندیشمندان است که هم تهدیدهای جدید اخلاقی و هم زمینه های مساعد برای تقویت بنیان های خلاقی را در این زمینه باز شناسند و به تناسب آنها به تبین و تدوین چارچوب ها و دستورالعمل های جدید اخلاق در علوم و فناوری بپردازند.
3- الزامات اخلاقی ایجاب می کند در شرایطی که هنوز دامنه مجهولات بشر درباره کرونا و ابعاد آن فراتر از معلومات اوست، تلاش شود تا هیچ "شبه علمی" به جای "علم" و هیچ "منفعت شخصی و گروهی" به جای "منافع عمومی و انسانی" ننشیند.
4- الزامات سازگاری زندگی با پدیده کرونا و تعلیق و تضعیف روابط اجتماعی برخی ابعاد وجود انسان را برجسته کرده است: احساس تنهایی، اضطراب های فراگیر و هراس از آینده از این جمله است، اخلاقاً باید به این مسائل و مواردی از این دست در همه زمینه ها اهتمام ورزید.
5- ادامه همه گیری عوارض کرونایی و ضرورت توجه به طبقاتی بودن و تبعیض آمیزشدن زیستن های کرونایی را بیشتر کرده است، مبانی اخلاقی ایجاب میکند که جامعه و نظام حاکمیتی آن بیش از گذشته نسبت به زندگی فرودستان و گروه های ضعیف اجتماعی و اقتصادی حساس باشند.
6- جامعه پساکرونایی بیش از گذشته نیازمند اخلاق مدارا، گذشت، گفتگو، اعتماد، همبستگی و امید است در این شرایط ترمیم "سرمایه اجتماعی" و مقابله با روندهای گسیخته ساز در همه زمینه ها ضرورت دارد.
7- برای عبور از بحران ها و وضعیت های نامعلوم، جامعه و حکمروایی به مشارکت همگان در شناخت مسائل و حل و فصل آنها دارد، مهمترین اصل اخلاقی مقدم این مهم، صداقت و راستگویی است، هیچ عاملی برای حفظ آرامش جامعه تاثیرگذارتر از راست گفتن و درست عمل کردن نیست. در این شرایط باید به تقویت نهادهای "درستی سنج" علمی و اجتماعی کوشید.
8- جامعه کنونی و آینده در کنار مخاطرات و تهدیدهایی که با آنها روبه روست فرصتها و ظرفیت های جدیدی نیز دارد. بنا به احکام روشن اخلاقی در این شرایط و در آینده باید بیشتر نگاه علمی را تقویت کرد و از همه فناوری های موثر بهره برد.
9- ضرورت های اخلاقی فراتر از فهم و کنش های فردی است، باید در شرایط دشوار و بحرانی بیشتر به اخلاقی کردن رفتارهای نهادی، مناسبات مدنی و اصلاح رویکردها و فرایندهای حکمروائی پرداخت. جامعه کرونائی و پساکرونائی نیازمند تقویت بنیان های نیک اندیشی، دیگردوستی، خیرخواهی موثر و همبستگی اجتماعی در همه سطوح شهروندی، مدنی و حاکمیتی است.
10- بیانیه تهران کنگره بین المللی اخلاق در علوم و فناوری که به دعوت این انجمن در آذر 1396 تشکیل شد، ضرورت اهتمام بنیادین به مقوله "اخلاق برای همه و علم برای توسعه" ده رهیافت را برای پرداختن به مسائل بنیادین اخلاق در حوزه های علوم و فناوری و فرهنگ و جامعه مطرح کرده است که امروز این انجمن توجه مجدّد به آنها را ضروری و مفید می داند.
امید آنکه نهادهای علمی، مدنی و حاکمیتی در شرایط پیش رو و وضعیت پساکرونایی در این زمینه افق های نو و امیدبخش بگشایند.
انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری- خرداد 1399
