علت رشد بی سابقه بازار بورس در دو سال اخیر؟

به گزارش جی پلاس، در پایان فروردین ۱۳۹۹ ارزش بورس تهران به حدود ۲۶۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده که این رقم رشدی ۳۸.۵ درصدی را نسبت به ابتدای سال نشان می‌دهد. رشد ارزش بورس تهران نسبت به ابتدای سال ۹۸ و ۹۷ نیز به ترتیب معادل ۲۷۹ درصد و ۵۷۸ درصد بوده است. به این ترتیب عملکرد بازار سهام پس از شوک ارزی اخیر، بسیار بیشتر از سایر دارایی‌های مالی بوده است. همچنین باید توجه داشت که رشد فعلی بورس در مقایسه با عملکرد تاریخی بازار سهام نیز بسیار بیشتر بوده به شکلی که در تجربه شوک ارزی ابتدای دهه ۱۳۹۰، بازار سهام کمتر از ۳۰۰ درصد رشد را تجربه کرد؛ این در حالی است که در آن زمان، قیمت نفت و کالاهای پایه در سطوحی بسیار بالاتر از امروز قرار داشت. توجه داشته باشید که نمودار ارزش بازار به صورت لگاریتمی (و نه خطی) ترسیم شده است.

بازار سهام رکورد رشد ماهانه عجیبی را طی فروردین ماه ثبت کرده است. رشد ۳۸.۵ درصدی ارزش بورس طی فروردین ماه، بیشترین میزان رشد ماهانه بورس در یک دهه اخیر بوده است. حتی بدون در نظر گرفتن اثرات عرضه سهام شستا بر رشد بازار، باز هم نرخ رشد بورس در فروردین ماه به رقم ۳۴.۶ درصد می رسد که این رقم نیز در مقایسه با رکوردهای قبلی (۲۳.۱ درصد در مرداد ۱۳۹۷) بسیار بالاتر است. شایان ذکر است که میانگین رشد ماهانه ارزش بازار در یک دهه اخیر معادل ۳.۲ درصد بوده و مجموع این اعداد به خوبی بیانگر ابعاد عجیب رشد بازار سهام در فروردین ماه سال جاری است. توجه به این مساله که به دلیل تعطیلات آغاز سال، فروردین نسبت به سایر ماه‌ها همواره دارای کمترین روزهای کاری است و به دلیل نیمه تعطیل بودن بسیاری از شرکت‌ها و نهادهای سرمایه‌گذاری غالبا با رکود معاملاتی همراه است، موجب استنتاج این گزاره می‌شود که در فروردین ۱۳۹۹ یکی از منحصربه فردترین ماه‌های تاریخ بازار سهام رقم خورده است.

بازار سهام در کنار رشد قیمتی، شاهد رونق محسوس معاملاتی است. بررسی میانگین ارزش روزانه معاملات سهام در بورس تهران نشان می‌دهد که این رقم در هفته پایانی فروردین به حدود ۸ هزار میلیارد تومان طی روز رسیده است. به منظور مقایسه توجه داشته باشید که میانگین روزانه ارزش معاملات در سال ۱۳۹۸ فقط حدود ۲.۱ هزار میلیارد تومان بوده است و در سال ۱۳۹۷ این رقم کمتر از یک هزار میلیارد تومان بوده است. مبانی اقتصاد بیانگر آن است که افزایش قیمت و افزایش مقدار معاملات در یک بازار تنها یک علت دارد و آن هم انتقال تابع تقاضا به سمت بالاست. به زبان ساده، خریداران حاضر به خرید مقادیر بیشتر در قیمت‌های بالاتر هستند. در مورد دلایل رشد تقاضا در بازار سهام طی یک ماه اخیر، در کنار عوامل بنیادین نظیر رشد نرخ ارز و انتظارات تورمی، به نظر می‌رسد که کاهش امکان معاملات در بسیاری از بازارها نظیر مسکن و خودرو به دلیل شیوع کرونا سبب شده تا ورود پول به بازار سهام افزایش یابد و فعالیت‌های سفته‌بازانه تشدید شود. آمار معاملات مسکن شهر تهران و کاهش ترافیک بازدید سایت‌های تخصصی خرید و فروش خودرو از میانه‌های اسفند، موید کاهش معاملات و خروج پول از بازارهای مذکور است.

معامله‌گران حقیقی ، اصلی‌ترین علت رونق معاملات بازار سهام بوده‌اند. بررسی ارزش معاملات به تفکیک افراد حقیقی و حقوقی نشان می‌دهد که در یک سال اخیر، رشد ارزش معاملات غالبا ناشی از افزایش ارزش معاملات افراد حقیقی بوده و رشد معاملات افراد حقوقی بسیار آرام و نسبتا هموار بوده است. میانگین ارزش روزانه معاملات سهام توسط افراد حقیقی در بورس تهران طی هفته پایانی فروردین‌ماه سال جاری به بیش از ۶ هزار میلیارد تومان رسیده و این در حالی است که در نیمه اول سال گذشته، این رقم به زحمت به یک هزار میلیارد تومان در روز می‌رسیده است. خاطرنشان می شود، روند رشد معاملات افراد حقیقی در بازار سهام، از اواخر آبان‌ماه ۹۸ آغاز شده، در اوایل دی‌ماه ۹۸ تشدید شده و از ابتدای فروردین ۹۹ جهش یافته است. در مورد علت رشد معاملات در پنج ماه پایانی سال گذشته (آبان تا اسفند)، به نظر می‌رسد که فضای اقتصاد، تحریک انتظارات تورمی و انعکاس آن‌ها در رشد نرخ ارز، مهمترین عاملی است که می‌توان ذکر کرد؛ چرا که طی دوره مذکور مواردی نظیر افزایش قیمت بنزین و ارائه لایحه بودجه با کسری به مجلس روی داده است. در مورد دلایل جهش معاملات در فروردین‌ماه ۹۹ در ادامه بحث خواهد شد.

جریان ورود پول جدید یا فِرِش مانی به بازار در حال تشدید است. بنا به دلایلی که پیش‌تر گفته شد در ماه‌های اخیر ارزش معاملات، به ویژه معاملات افراد حقیقی افزایش یافته است اما در کنار ابعاد معاملات، جهت معاملات نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. آنچه از اواخر آبان‌ماه در بازار سهام رخ داده و البته از دی‌ماه شدت یافته، افزایش میزان خرید سهام توسط افراد حقیقی است. در هفته پایانی فروردین‌ماه ۹۹، افراد حقیقی به صورت خالص (خرید منهای فروش) بیش از ۳۵۰۰ میلیارد تومان سهام به دارایی‌های قبلی خود اضافه کرده اند و این رقم برای مجموع ۱۷ روز کاری فروردین‌ماه بیش از ۱۱۰۰۰ میلیارد تومان بوده است. برای داشتن تصویر مقایسه‌ای توجه داشته باشید که در سال گذشته برای رسیدن دارایی جدید افراد حقیقی به این سطح، بیش از ۲۰۷ روز زمان (از ابتدای سال تا نیمه بهمن‌ماه) نیاز بوده است. به عبارت روشن، افراد حقیقی در یک ماه ابتدای امسال بیش از ده ماهه ابتدای سال گذشته سهام جدید خریده‌اند. این ارقام گویای ورود نقدینگی جدید یا اصطلاحا فِرِش مانی توسط افراد حقیقی با حجم بالا به بازار سهام است.

سرعت معاملات سهام به شدت افزایش یافته و رکوردهای تاریخی جدیدی را ثبت کرده است. نسبت ارزش معاملات روزانه به ارزش بازار در فروردین‌ماه به بیش از ۰.۲۱ درصد رسیده است. این عدد نشان می‌دهد که روزانه به طور متوسط روی هر یک ریال از سهام شرکت‌ها، چه میزان معامله صورت می‌گیرد  و شاخص مناسبی از سرعت گردش سهام یا سرعت معاملات است. ( به بیان دیگر در فروردین ماه به ازاء هر هزار تومان سهام شرکت‌ها روزانه ۲۱ تومان معامله صورت گرفته است). به منظور مقایسه شرایط فروردین‌ماه با سال‌های گذشته توجه داشته باشید که این رقم در سال ۱۳۹۸ برابر با ۰.۱۴ درصد بوده و در یک دهه اخیر معادل ۰.۰۷ درصد بوده است. با توجه به آنکه حتی وقایع بنیادین کاملا موثر بر بازار سرمایه (نظیر اجرای برجام ایجاد بازار ثانویه ارز و سامانه نیما) نیز نتوانسته‌اند تا بدین حد بر روند معاملات اثرگذار باشند، ارقام معاملات فروردین‌ماه نشانگر آن است که معاملات سفته‌بازانه بر روی سهام به شدت افزایش یافته یا اصطلاحا سهام داغ شده است.

ورود سرمایه‌گذاران جدید به بازار همچنان ادامه دارد. تعداد شرکت‌کنندگان در عرضه‌ اولیه شستا در تاریخ ۲۷ فروردین‌ماه ۱۳۹۹ از ۲ میلیون نفر فراتر رفته و این در حالی است که میانگین شرکت‌کنندگان در عرضه‌های اولیه سال ۱۳۹۸ حدود ۹۵۰ هزار نفر و برای سال ۱۳۹۷ کمتر از ۲۵۰ هزار نفر بوده است. این اعداد به خوبی گویای افزایش تصاعدی حضور سهامداران خرد در بازار سهام طی ماه‌های اخیر است. برنامه دولت جهت واگذاری بخش زیادی از سهام خود در بنگاه‌های بورسی و فرابورسی در قالب صندوق‌های قابل معامله (ETF) طی سال جاری و سازوکار پیشنهادی برای آن (هر کد ملی سقف دو میلیون تومان) عاملی است که می‌تواند فرآیند صدور کدهای معاملاتی جدید را شدت بخشد.