پاسخ آیت الله جوادی آملی به این پرسش که اگر کسی به خدا بدهکار بود چه چیزی باید گرو بدهد/انسان چگونه می تواند همتای ماه رمضان شود؟

به گزارش جی پلاس، آیت الله العظمی جوادی آملی به هاضمه هر شخص برای درک ماه مبارک رمضان اشاره می کند و می فرماید:

هرکسی به اندازه هاضمه فکری خودش ضیافت الهی را درک می کند. اگر سفره ای پهن شد، مائده و مأدبه ای پهن شد و عدّه ای دعوت شدند، هرکسی به اندازه هاضمه خود از آن غذا استفاده می کند؛ کسی که ظرفیت بیشتری دارد بیشتر مصرف می کند، کسی که ظرفیت کمتری دارد کمتر، ماه مبارک رمضان ماه مهمانی خداست. در نوبت های قبل شاید به عرضتان رسیده باشد که هرکسی سالی دارد، سال تحصیلی مشخص است از چه وقت شروع می شود و چه وقت ختم می شود. کشاورزان هم سالی دارند؛ پاییز [آغاز] سال کشاورزی و کشاورزان است؛ بهار اول فروردین[آغاز] سال طبیعی محسوب می شود که آن برای حیات گیاهی اثر دارد. هرکسی سالی دارد؛ آن ها که اهل سیر و سلوک اند در صدد تهذیب نفس اند، آن ها هم سالی دارند. سال آن ها از ماه مبارک رمضان شروع می شود و ماه شعبان تمام می شود، این سالکان در ماه شعبان خیلی تلاش و کوشش می کنند که تمام آن مشکلاتشان را حل کنند که وقتی وارد ماه مبارک رمضان می شوند دیگر مشکل اخلاقی نداشته باشند اگر بزرگانی مثل حافظ و امثال حافظ از ماه شعبان خیلی با جلال و شکوه یاد می کنند سرّش همین است. او می گوید:

ماه شعبان منه از دست قدح کاین خورشید

از نظر تا شب عید رمضان خواهد شد(1)

 یعنی ماه شعبان، ماه آخر سال است؛ جایزه ها را در آخر سال می دهند، کارنامه ها را در آخر سال می دهند، برنامه های سال را در آخر سال ارزیابی می کنند. می گوید این ماه شعبان را از دست مده، اگر از دست دادی وارد ماه مبارک رمضان شدی در ماه مبارک رمضان، رمضان خبری از جایزه نیست شب و روز این ماه مبارک باید تلاش و کوشش کنی تا شب عید رمضان که لیلۀ الجوائز است یا روز عید فطر که یوم الجوائز است، آن وقت نتیجه کار شما را نظیر این امتحانات میان دوره ای به شما بدهند.

ماه شعبان منه از دست قدح کاین خورشید

از نظر تا شب عید رمضان خواهد شد

.. وقتی شب عید رمضان شد آن شب عید فطر لیلۀ الجوائز است. روز عید فطر یوم الجوائز است. آن وقت می گویند:

روز عید است و من امروز در آن تدبیرم

که دهم حاصل سی روزه و ساغر گیرم(2)

یک خطبه نورانی از وجود مبارک رسول گرامی(ص) به ما رسید، این خطبه هم از نظر محتوا خیلی بلند است هم از نظر سند؛ سندش بعد از بزرگان رجال می رسد به وجود مبارک امام هشتم، از امام هشتم تا پیامبر همه شان معصوم اند. در آخرین جمعه ماه شعبان وجود مبارک رسول گرامی فرمود:

مردم!ماه خدا به طرف شما آمده به استقبال این ماه بروید «قد أقبل إلیکم شهر اللّه»(3) این ماه به نام خداست همان طوری که کعبه به نام خداست و آن سرزمین، سرزمین ضیافت است این ماه هم ماه خداست؛ این زمان زمان ضیافت است؛ آن زمین، زمین ضیافت است. کسانی که توفیق حج یا عمره را دارند مهمانان خدای سبحان اند که در آنجا از حاجیان و معتمران به عنوان ضیوف الرحمان یاد می شود. در ماه مبارک رمضان هم که به عنوان شهر ضیافت است از روزه دارها به عنوان ضیوف الرحمان یاد می شود. سنایی می گوید: کعبه احتیاجی به پرده های ابریشمی ندارد، کعبه را با این پرده ها زیور ندهید. کعبه نیازی به ابریشم ندارد، جمال کعبه به چیز دیگر است؛ «یای بیتی جمال کعبه بس است» کعبه یک یاء دارد که خدای سبحان به ابراهیم و اسماعیل(سلام اللّه علیهما) فرمود: «ان طهّرا بیتی»(4) خانه مرا پاک کنید. کعبه نیازی به ابریشم ندارد: «یای بیتی جمال کعبه بس است» این یک دانه یاء برای ماه مبارک رمضان هم هست که شما می گویید«قد أقبل الیکم شهر اللّه». این دو، این یک یاء برای انسان هم هست که فرمود: «نفخت فیه من روحی»(5) اگر انسان حرمت این اضافه تشریفی را رعایت کند؛ قدر این یاء را بداند همتای کعبه می شود؛ همتای ماه مبارک رمضان آن وقت سنایی می گوید:

تو فرشته شوی ار جهد کنی از پی آنک

برگ توت است که گشتست به تدریج اطلس(6)

حالا ما که وارد مهمانی خدای سبحان می شویم چه غذایی به ما عطا می کند که ما سیر بشویم؟مستحضرید که ما هیچ سیر نمی شویم؛ یعنی هیچ کسی در جهان سیر نخواهد شد. اگر کسی دنبال مال باشد هرچه فراهم کرد باز جهنّمی در درون اوست؛ هرگز سیر نمی شود؛ به هر مقامی برسد سیر نمی شود. این حق با اوست برای اینکه انسان، خواهان کمال مطلق است اما آن کمال مطلق در غیر ذات اقدس الهی حاصل نیست. انسان باید به جایی برسد که سیر بشود و آن لقای خداست. آن چون محبوب مطلق است، جمال محض است، کمال محض است، انسان وقتی به لقای او رسید آرام می شود. از بهشت به عنوان دار القرار یاد می کنند. ما تا به لقای حق نرسیدیم، در راهیم؛ در مفرّیم نه در مقرّ. وجود مبارک حضرت مطالبی فرمود که به درد اوساط می خورد، به درد ضعاف می خورد، به درد خواص می خورد، به درد اخص می خورد، ما را به روزه گرفتن دعوت کرده است، به انفال دعوت کرده است، به خیرات دعوت کرده است. این ها حرف های متوسط است که حضرت در همین خطبه پایان ماه شعبان بیان کردند. بعد فرمود بسیاری از شماها بدهکارید. معنای دین این است که اگر کسی حق اللّه، حقّ الناس، این ها در ذمّه اوست این بدهکار است. بدهکاری مالی مثل خمس و زکات و این ها ساده است و خیلی سهل است اما حضرت فرمود شما بدهکارید. آنجا که فکر بد کردید، آنجا که خیال بد کردید، آنجا که نگاه بد کردید، آنجا که حرف ناصواب گفتید یا شنیدید این مجاری ادراکی تان و تحریکی تان بدهکار است؛ یا حقّ اللّه دارید یا حقّ الناس یا هر دو. هر بدهکاری باید وثیقه بسپارد، گرو بسپارد؛ این هم دو مطلب. ما که بدهکاریم، به خدا بدهکاریم، به دین بدهکاریم چه چیزی گرو بدهیم که از ما بپذیرند؟ در مسائل مردمی اگر کسی به دیگری بدهکار بود خانه اش را، فرشش را، زمینش را گرو می سپارد؛ اما اگر کسی به خدا بدهکار بود چه چیزی را باید گرو بدهد؟خدا مال و منال که گرو نمی پذیرد خود انسان را گرو می گیرد وقتی خود انسان گرو گرفته شد انسان می شود در رهن؛ رهن یعنی گرو. این دو بخش از قرآن کریم که گاهی(رهینۀ) گاهی(رهین) دارد ناظر به همین است «کلّ امرئ بما کسب رهین»(7) (یک) «کلّ نفس بما کسبت رهینة»(8)  (این دو) این«رهین»فعیل به معنی مفعول است، یعنی هر انسان گنهکاری مرهون است. آن کالای رهنی را آن عین را می گویند عین مرهونه؛ وقتی انسان مرهون شد در گرو شد دیگر آزاد نیست. اینکه می بینید بعضی ها می گویند من هرچه می خواهم زبانم را کنترل کنم نمی توانم، یا چشمم را کنترل کنم نامحرم را نبینم نمی توانم، یا نمی توانم حرف هایم را کنترل کنم. این بیچاره راست می گوید چون در گرو است، این معتاد بیش از دیگران کارتن خواب را، فلاکت و بدبختی را می بیند. شما می خواهید با نصیحت، یک معتاد را هدایت کنید؟اینکه بیش از شما آشناست و دارد می بیند، این در بند است، اندیشه اش آزاد است، ولی انگیزه اش در رهن است، در بند است. آن کار اساسی را این بخش های اراده و نیّت و تصمیم و قصد و اخلاص انجام می دهند. بخش وسیع حیات ما به انگیزه وابسته است. عزم یعنی عزم، جزم یعنی جزم، آنچه از حوزه و دانشگاه برمی آید تدریس جزم است، تصوّر است، تصدیق است، موضوع است، محمول است، مسئله است. مبادی است، یعنی علم؛ این بخش ضعیفی از زندگی را تأمین می کند، بخش اساسی آن به عهده اراده است، اراده و اخلاص و نیّت این اگر به بند کشیده شد انسان در گرو است. مرحوم صدوق(رضوان اللّه علیه) ابن بابویه در کتاب قیّم توحید نقل می کند که کسی از وجود مبارک امیر مؤمنان (سلام اللّه علیه) سؤال کرد من هرچه می خواهم نماز شب بخوانم نمی توانم، فرمود: تو در بندی «قیّدتک ذنوبک». گناه تو را به بند کشیده، لذا نمی توانی[برای نماز شب]برخیزی. این بیان نورانی حضرت این است که مردم!«إنّ أنفسکم مرهونة بأعمالکم ففکّوها باستغفارکم»(9) مردم!شما در بندید، بدهکارید، شما را به گرو گرفتند، بیایید ماه مبارک رمضان خودتان را آزاد کنید، آن وقت یک انسان آزاد در کمال آسودگی از نامحرم می گذرد، از زیرمیزی و رومیزی می گذرد، نه بیراهه می رود، نه راه کسی را می بندد. نه دروغ می گوید، نه خلاف می گوید، هیچ جا آبروی نظام اسلامی و خون های پاک شهدا را نمی ریزد، فرمود بیایید خودتان را آزاد کنید شما ببینید مشکلات این مملکت الآن چیست؟ در بند بودن ماست؟ فرمود بیایید خودتان را آزاد کنید، شما که می دانید رشوه حرام است، می دانید اختلاس حرام است؛ اینها را که می دانید، می دانید پایانش جهنم است؛ می دانید آبروریزی دارد، خب بیایید خودتان را آزاد کنید. تا انسان آزاد نشد همین است بالاخره دست و پا می زند کسی که در بند است فرمود بیایید فک رهن کنید، بیایید خودتان را آزاد کنید، آن گاه همین مکتب است که می گوید:

غلام همّت آنم که زیر چرخ کبود

ز هر چه رنگ تعلّق پذیرد آزاد است(10)

این برای خواص، «ز هر چه رنگ تعیّن پذیرد». این برای اخص؛ «ز هرچه رنگ تعیّن پذیرد آزاد است». آن وقت انسان می شود آزاد. اگر این راه برای ما در ماه مبارک رمضان باز است آن وقت چرا خودمان را ارزان بفروشیم.

بارها به عرض دوستان رسید این حرف، زیر این آسمان فقط برای انبیاست. شما ببینید در غیر سخنان انبیا احدی آمده این حرف را زده؟آن حرفی که انبیا آوردند این است مرگ پدیده ای است که بالاخره انسان با آن درگیر است، هیچ کسی نمی تواند بگوید مرگی در کار نیست اما همه حرف ها این است که ما در مصاف با مرگ که دست به گریبان می شویم، ما مرگ را می میرانیم یا او ما را می میراند. به استثنای اوحدی از اهل نظر خیال می کنند انسان می میرد. اما حرفی که انبیا آوردند این است که انسان مرگ را می میراند. ماییم که بر او پیروز می شویم، او را چماله و مچاله می کنیم و دور می اندازیم و برای ابد زنده ایم. تعبیر قرآن کریم این نیست «کلّ نفس یذوقها الموت» هر کسی را مرگ می چشد؛ تعبیر قرآن این است «کلّ نفس ذائقۀ الموت»(11) هرکسی مرگ را می چشد، خوب روشن است که هر ذائقی مذوق را هضم می کند، شما یک لیوان آب یا شربت نوشیدید، شما او را هضم می کنید نه او شما را. اگر ما آن قدر قدرتمندیم که مرگ را می میرانیم و ابدی می شویم و مرغ باغ ملکوتیم، اگر ما این هستیم چرا قدر خود را ندانیم؟ اگر ما ابدی هستیم، برای ابد چه ذخیره ای فراهم کردیم؟ماه مبارک رمضان ماه این حرف هاست؛ اساس کار این است که ما فکّ رهن کنیم، به مقام آزادی برسیم بشویم موحّد، اگر موحّد شدیم فقط او را می پرستیم. هرکسی به اندازه خود باید بکوشد که -ان شاء اللّه - از حریّت و آزادی که از بهترین نعمت های الهی است متنعّم شود!

پی نوشت ها

1. دیوان حافظ، غزل 164.

2. دیوان حافظ، اشعار منتسب، شماره 17.

3. الامالی(شیخ صدوق)، ص 93؛ عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 295.

4. سوره بقره، آیه 125.

5. سوره حجر، آیه 29؛ سوره ص، آیه 72.

6. دیوان سنایی، قصیده 90.

7. سوره طور، آیه 21.

8. سوره مدثر، آیه 38.

9. عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 296.

10. دیوان حافظ، غزل 37.

11. سوره آل عمران، آیه 185؛ سوره انبیاء، آیه 35؛ سوره عنکبوت، آیه 57.