در حالی از امروز ۸ اردیبهشت روز جهانی و هفته ستاره شناسی آغاز می‌شود که به دلیل شیوع ویروس عالم‌گیر کرونا و رعایت فاصله گذاری‌های اجتماعی امکان برگزاری رصدهای عمومی در شهرها وجود ندارد ولی منجمان آماتوری در تلاش هستند که در این هفته از طریق فضای مجازی مردم را با زیبایی‌های آسمان آشنا کنند.
به گزارش جی پلاس، مهندس مسعود عتیقی، مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران قدمت ستاره شناسی را طولانی دانست و گفت: از آن هنگام که بشر بر روی کره زمین گام نهاد، همواره گوهرهای شب چراغ آسمانی را نظاره می‌کرد و براساس خصیصه کنجکاوی به طلوع و غروب مهر و مهتاب و همچنین ستارگان توجه کرده و سعی می‌کرد تا پاسخگویی به سوالات ذهنی خود داشته باشد.
وی با بیان اینکه از این جهت می‌توان اطمینان داشت که دانش ستاره شناسی کهن و به قدمت تاریخ بشر است، اظهار کرد: هر چند که بشر در ابتدا، با خرافه‌ها سوالات ذهنی خود را پاسخ می‌داد ولی به مرور این پاسخ‌ها شکل و رنگ علمی‌تری به خود گرفت.
عتیقی چارتاقی‌ها و دیگر بناهای مورد توجه در اخترشناسی را نمادی از مطالعات کاربردی برای قرون بسیار دور در ایران توصیف کرد و یادآور شد: پس از ظهور اسلام و چند قرن قبل از "تیکوبراهه"، فردی به نام "ابوالوفای بوزجانی" به مطالعه در مورد حرکات انحرافی ماه پرداخت و بسیار قبل از رصدهای "گالیله" ایتالیایی، رصدخانه‌ای همچون مراغه توسط "حکیم طوسی" و سپس در سمرقند با تلاش‌های "غیاث الدین جمشید کاشانی" بنیان گذاشته شد، آن هم در عهد مغول‌هایی که برای نابودی ایران و ایرانیان آمده بودند.
وی اضافه کرد: فعالیت محققان ایرانی به گونه‌ای بوده است که رصدخانه تاریخی مراغه الگویی برای سایر رصدخانه‌های جهان شد و از ترکیه تا هند و چین رصدخانه‌هایی را با الهام از مکتب مراغه بنیان نهادند و حتی دانشجویانی از خارج از ایران در رصدخانه مراغه پذیرفته می‌شدند.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با بیان اینکه در این رصدخانه ابزارهای نوینی به خدمت گرفته شد که در آنها مبانی مهندسی کاملا رعایت می‌شد، خاطرنشان کرد: از آنجایی که هر عمل مثبت همراه با عشق و دلبستگی نسبت به کارهای روزمره که به نوعی شغل محسوب می‌شود، برتر شناخته خواهد شد و فرد آماتور فردی است که با شیفتگی فعالیت خود را دنبال می‌کند، منجمان تاریخ علم کشورمان نیز با حرارت و عشق دانش اختر شناسی را دنبال می‌کردند و این پژوهشگران حرفه‌ای بودند که مدال افتخار عشق آماتوری را برای ما به ارمغان آوردند.
عصر نوین ستاره‌شناسی و علمی که همگانی شد
عتیقی با تاکید بر اینکه در عصر ستاره شناسی، تلسکوپ‌های غول پیکر و رصدخانه‌های بسیار بزرگ بر فراز کوه‌ها و دور از دسترس انسان‌ها احداث شده است، ادامه داد: این امر موجب شد که اکتشافات نجومی با سرعتی شگفت انگیز به پیش برود به نحوی که به رغم میل درونی مردم و رغبت ویژه‌ای که به دانش اخترشناسی داشتند، گویا ستاره شناسی از دسترس عامه خارج و ویژه افراد خاص شد و این در حالی است که خصیصه علم، عامه فهم بودن و همگانی کردن آن است.
وی اضافه کرد: برای تحقق این واقعیت نیز آماتورها پیشگام شدند و ۴۷ سال قبل در سال ۱۹۷۳ میلادی(۱۳۵۳-۱۳۵۲) فردی به نام "داگبرگر"در یکی از ایالت‌های آمریکا، به جای رفتن مردم به رصدخانه‌ها که عموما دور از دسترس هستند، تلسکوپ را به میان آنها آورد و مجددا اهمیت این دانش آسمانی را به عامه مردم یادآور شد.
این فعال حوزه نجوم آماتوری اضافه کرد: به مرور ایالت‌های مختلف امریکا به این حرکت بزرگ که به نام روز "ستاره شناسی" معروف شد، پیوستند و با همراه شدن بسیاری از کشورهای جهان این مناسبت به یک حرکت جهانی تبدیل شد.
ترویج ستاره شناسی در ایران
عتیقی با بیان اینکه با شروع فعالیت‌های انجمن نجوم آماتوری ایران، طی سال‌های پایانی دهه ۷۰ خورشیدی کارشناسان این مرکز به فکر افتادند تا چنین حرکتی را در ایران آغاز کنند، ادامه داد: با توجه به عدم گستردگی ارتباطات اینترنتی کشور در آن زمان، این انجمن نامه‌ای به لیگ جهانی برگزار کننده این مناسبت ارسال کرد و لیگ جهانی با ارسال دو کتابچه دستورالعمل اجرایی، چند پوستر این مناسبت که به شکل زیبایی بخش سفیدی در قسمت پایینی آن برای طراحی بومی هر کشور برای بیان مفاهیم نجومی تعبیه شده بود و همچنین ۵۰ عدد پوستر ماه، حمایت خود را از حرکت علمی-ترویجی در ایران اعلام کرد.
وی با تاکید بر اینکه ماه در روش انتخاب روز جهانی ستاره شناسی جایگاه ویژه‌ای دارد، خاطرنشان کرد: براساس مستندات کتابچه دستور العمل روز جهانی ستاره شناسی، در حد فاصل ۱۵ آوریل تا ۱۵ ماه می(۲۶ فروردین تا ۲۵ اردیبهشت) روز شنبه‌ای که به تربیع اول ماه نزدیک باشد به عنوان روز جهانی ستاره شناسی انتخاب می‌شود و با این روش نجومی، در هر سال روز ستاره شناسی با توجه به وضعیت ماه متفاوت خواهد بود.
عتیقی با اشاره به علت انتخاب کره ماه در نامگذاری روز ستاره شناسی، توضیح داد: علت این امر آن است که این جرم آسمانی به عنوان نزدیکترین همسایه زمین، جرم دوست داشتنی زمینی‌ها به شمار می‌رود و به این ترتیب در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۰خورشیدی، برای اولین بار در فرهنگسرای بهمن از سوی انجمن نجوم آماتوری ایران ویژه برنامه‌ای منطبق با تقویم جامعه جهانی برای گرامیداشت روز جهانی ستاره شناسی اجرا شد.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران یادآور شد: طی ۲۰ سال گذشته نیز از دوشنبه پیش از روز ستاره شناسی تا یکشنبه بعد از این مناسبت به عنوان "هفته ستاره شناسی" شناخته می‌شود و خوشبختانه در فرصتی بیشتر، ترویج این علم برای منجمان آماتور امکانپذیر شده و تعطیلی ملی هر کشور می‌تواند برای بزرگداشت این هفته نیز مدنظر قرار گیرد.
وی با اشاره به زمان هفته و روز جهانی ستاره شناسی در سال جاری خاطرنشان کرد: در سال ۱۳۹۹ از امروز دوشنبه ۸ اردیبهشت تا یکشنبه ۱۴ اردیبهشت، هفته ستاره شناسی(۲۷ آوریل تا ۳ می) و روز شنبه ۱۳ اردیبهشت برابر با ۲ می ۲۰۲۰ میلادی روز جهانی ستاره شناسی است. انجمن نجوم آماتوری ایران این روز و هفته جهانی را به کلیه شیفتگان آسمان تبریک می‌گوید.
تاکید بر برگزاری روز ملی ستار شناسی
عتیقی ادامه داد: از آنجایی که مناسبتی با عنوان "جهانی" از ورای مرزها مطرح شده است، می‌بایست به واژه جهانی نیز توجه خاص شود؛ چرا که هدف از این گونه نامگذاری‌ها بیشتر آن است که مردم جهان در یک روز مشخصی درخواست خود را بیان و فعالیت‌هایشان را اجرا کنند و این موضوع از روزهای ملی کاملا قابل تفکیک است.
وی با تاکید بر اینکه هنر همگانی با جامعه جهانی نشان از فرهنگ و تمدن صلح جویانه در فرهنگ شرقی و از جمله مردم ایران می‌تواند باشد ضمن آنکه مناسب است خود را جدا از جامعه بین‌المللی در انجام حرکت‌های علمی ندانیم.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران اظهار کرد: اما از سوی دیگر چه خوب است به روز ملی که در سال‌های قبل نیز پیشنهاداتی از سوی این مرکز به جامعه نجومی ارائه شده، توجه شود. به طور مثال با وجود مفاخری مانند "ابوریحان بیرونی" که سالروز بزرگداشت وی ۱۳ شهریور هر سال است، اوقات فراغت تابستان با آسمان به مراتب صاف‌تر نسبت به سایر روزهای سال و شب‌های با هوای معتدل‌تر، می‌تواند الگویی برای اعلام "روز ملی ستاره شناسی" در کشور باشد.
کرونا و ماه و شعار در خانه می‌مانیم
عتیقی با اشاره به شیوع ویروس کرونا در کشور و در سایر کشورهای دنیا، خاطرنشان کرد: هر چند که امسال با توجه به شیوع کروناویروس شاید گردهمایی‌های نجومی مطرح نباشد ولی نکته مهمی که از اهداف ایجاد روزی به نام ستاره شناسی مطرح است، بردن این دانش به میان عموم مردم خواهد بود و آماتورهای کشور نباید از این امر غافل شوند.
وی اضافه کرد: به عنوان مثال در شهرهایی چون تهران و سایر مراکز استان و شهرهای بزرگ نباید برنامه‌های علمی-ترویجی در یک نقطه خاص برگزار شود و این حق عموم مردم است که کارشناسان با به همراه داشتن تلسکوپ‌هایی، دانش ستاره شناسی را به میان آنها برده تا عشقشان را نسبت به آسمان با عموم مردم تقسیم کنند.
مدیر انجمن نجوم آماتوری با تاکید بر اینکه علم ستاره شناسی در این گونه مناسب‌ها باید به میان مردم برده شود و نه اینکه مردم را به نقاط دور دست برای فراگیری این علم دعوت کنیم، افزود: هر چند که در عین حال، رصدخانه‌ها و آسمان نماها نیز در چنین مناسبت‌هایی به صورت رایگان در سراسر جهان در اختیار عموم قرار دارند.
وی در پاسخ به این سوال که چه فعالیت‌هایی در روز جهانی ستارشناسی می‌توان داشت، گفت: در سالیان گذشته تلسکوپ و دیگر ابزارهای رصدی به یک پارک و یا محل عمومی برده می‌شد و جرم زیبایی چون ماه را از درون آن رصد کرده و افراد حاضر نیز برای مشاهده این جرم آسمانی دعوت می‌شدند و برخی از سوالات مخاطبان بر حسب توان جواب داده می‌شد ولی امسال با شیوع ویروس کرونا و ضرورت فاصله گذاری اجتماعی شاید برنامه‌های قبلی قابل اجرا نباشد.
عتیقی یادآور شد: ولی استفاده بهینه از فضای مجازی برای معرفی این علم و ارائه اخبار و اطلاعات داخلی و بین المللی و همچنین اخبار کاربردی و رصدی نجومی می‌تواند برای عموم علاقه مندان با حفظ شعار "در خانه می‌مانیم" بسیار سودمند باشد و با این روش در یک گام جهانی برای ترویج دانش کهن ستاره شناسی شرکت کرده‌ایم.
خرافه‌ها و ستاره شناسی
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با بیان اینکه هدف از برگزاری روز و هفته ستاره شناسی و مناسبت‌های این چنینی آشنا کردن مردم با اطلاعات علمی نجومی است، گفت: از این رو ضروری است که با پرهیز از ترویج خرافه‌ها و برخی مطالب غیرعلمی، به معرفی مفاخر کشور و جهان در حوزه این دانش کهن و آسمانی پرداخته شود.
وی ادامه داد: از این رو گروه‌ها و مراکز آماتوری باید بتوانند بدون داشتن مرز و محدودیت و پشتیبانی لازم، نسبت به بالا بردن آگاهی علمی عمومی اقدام کنند و پژوهش‌های آکادمیک نیز به عهده مراکز دانشگاهی معتبر دنیا است و از این نظر قطعا حوزه آکادمیک و آماتوری می‌بایست از یکدیگر تفکیک و بازشناسی شود و جایگاه حرکت‌های خود جوش علمی مراکز و گروه‌های آماتوری، مورد توجه جدی قرار گیرد.
