دستاوردهای ۱۷ ساله ایران در حوزه نانو

به‌کارگیری فناوری نانو در تولید محصولات می‌تواند موجب بهبود خواص موجود محصولات یا توسعه محصولاتی با ویژگی‌های جدید شود و توسعه این فناوری به اندازه‌ای است که امروزه فناوری نانو در تمام صنایع رسوخ پیدا کرده و با رشد و توسعه این صنعت، شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور شکل گرفته‌اند.

در سال ۱۳۸۰ مطالعات راهبردی فناوری‌نانو در کشور آغاز و در سال ۱۳۸۲ ستاد ویژه توسعه فناوری نانو (INIC) تأسیس شد و این ستاد سند راهبردی فناوری‌نانو را در مدت دو سال تهیه و به هیئت وزیران تسلیم کرد.

این سند در سال ۱۳۸۴ توسط هیئت وزیران تصویب شد. در سال ۱۳۸۵ نیز سیاست‌ها و راهبردهای ارتقاء و توسعه فناوری نانو به تصویب رسید. برای توسعه فناوری نانو این ستاد کارگروه‌های مختلفی چون صنعت و بازار، توسعه فناوری، توسعه منابع انسانی، زیرساخت‌های فناوری، ترویج و فرهنگ‌سازی، بین‌الملل و  سیاست‌گذاری و ارزیابی ایجاد شد.

اکنون سند اول راهبردی این فناوری از سوی این ستاد اجرایی شده و سند دوم آن که اجرای آن تا افق ۱۴۰۴ ادامه دارد، در دستور کار قرار دارد؛ ضمن آنکه دستاوردهای علمی و فناوری زیادی را در کارنامه خود به ثبت رسانده است.

تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در نانو

در حال حاضر ۲۳۹ شرکت دانش بنیان در حوزه نانو فناوری شکل گرفته است؛ ۱۹۱ شرکت در تولید کالا و ۵۴ شرکت در حوزه تولید تجهیزات مرتبط با فناوری نانو فعال هستند.

این تعداد شرکت ۶۴۷ محصول مبتنی بر فناوری نانو تولید کردند که ۴۳۴ کالا و ۲۱۳ تجهیز تولید شده دارای گواهینامه نانو مقیاس هستند.

از سوی ۲۳۹ شرکت در حوزه فناوری‌ نانو تعداد ۶۴۷ محصول نانو تولید و به بازار عرضه شده‌ و این فناوران توانستند فناوری‌ نانو را در ۱۵ حوزه صنعتی وارد کنند. محصولات این تعداد صنایع تا کنون به ۴۵ کشور جهان صادر شده است. ارزش فعالیت‌های این شرکت‌ها در سال ۱۳۹۶ بالغ بر ۱۴۰۰ میلیارد تومان بوده که با رشد ۸۰  درصدی در سال ۹۷ به ۲۶۰۰ میلیارد تومان رسید و پیش‌ بینی می‌شود تا پایان اسفند ماه ۹۸ این میزان به مرز ۵ هزار میلیارد تومان رسیده باشد.

گواهینامه‌ای برای شفافیت بازار نانو فناوری

ستاد توسعه فناوری‌نانو نیز در راستای ایجاد شفافیت بازار محصولات نانو و به‌ تبع آن ارتقای کیفی این محصولات و افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان و نهایتا توسعه بازار مواد و محصولات نانو به محصولات حوزه‌ فناوری‌نانو تاییدیه نانو مقیاس اعطا می‌کند. این فرآیند از طریق واحد ارزیابی موسسه خدمات فناوری تا بازار (کریدور) انجام می‌شود.

بر این اساس به محصولاتی که در حوزه فناوری نانو قرار می‌گیرند، گواهینامه نانومقیاس اعطا خواهد شد. این گواهینامه‌ها با اعتبار یک‌ساله صادر شده و قابل تمدید است. همچنین در طول مدت اعتبار جهت اطمینان از ثبات مقیاس و خواص محصول تولیدی، بازرسی‌های دوره‌ای از شرکت انجام می‌شود.

فرایند بازرسی با بررسی مدارک و مستندات متقاضی آغاز شده و سپس با توجه به نوع محصول، دستورالعمل بازرسی و طراحی آزمون‌ها جهت بررسی به شرکت اعلام می‌شود. با بازدید و نمونه‌برداری کارشناس از محل تولید و انجام آزمایش‌ها طبق طرح آزمون، گزارش فنی واحد بازرسی مبنی بر تأیید یا عدم‌تأیید نانومقیاس محصول اعلام می‌شود. نتایج این گزارش پس از بررسی متخصصین این حوزه و ارائه در شورای راهبردی نانومقیاس، به اطلاع متقاضی می‌رسد.

"ارائه درخواست و ارسال مستندات فنی توسط متقاضی"، "تدوین طرح آزمون بازرسی و بررسی انطباق مستندات ارسالی"، "هماهنگی بازدید و نمونه‌برداری از فرایند تولید محصول"، "انجام تست‌ها طبق طرح آزمون و بررسی نتایج"، "ارائه گزارش بازرسی و بررسی نتایج در کمیته تخصصی" و "اعطای تاییدیه نانومقیاس به شرکت" مراحل ارزیابی و اعطا تاییدیه نانومقیاس به شمار می‌رود.

بر اساس آخرین آمارها در میان حوزه‌های صنعتی، حوزه "عمران و ساختمان" با ۲۴ درصد بیشترین سهم را در دریافت گواهی نانومقیاس دارد و حوزه‌های "کالای خانگی" با ۱۴ درصد و "دارو و سلامت" با ۱۲ درصد در رده‌های بعدی قرار دارند. این سه حوزه در مجموع نیمی از محصولات دارای گواهی نانومقیاس را به خود اختصاص داده‌اند.

در حوزه "ملزومات صنعتی" ۱۱، در حوزه "مواد اولیه" ۱۱، در حوزه "نساجی و پوشاک" ۱۱ و در حوزه "حمل و نقل" ۹ گواهینامه نانو مقیاس صادر شده است.

آمار کل محصولات دارای گواهی نانومقیاس از سال ۱۳۷۸ تا کنون روند افزایش داشته و "کالای نانومقیاس" سهم بیشتری نسبت به "تجهیزات نانو" در دریافت این گواهینامه دارد. تا پیش از سال ۱۳۹۴، تعداد تجهیزات نانومقیاس بیشتر از کالای نانومقیاس در کشور بود که از این سال، کالای نانومقیاس گوی سبقت را از تجهیزات نانومقیاس ربود و با شیب قابل توجهی پیشی گرفت.

آمار محصولات دارای گواهینامه نانو مقیاس تا ۵ اسفند ۹۸

رتبه ایران در انتشار علمی نانو

بر اساس گزارش استت نانو از حدود ۱۷۸ هزار مقاله نانو که در سال ۲۰۱۹ در مجلات JCR) Journal Citation Reports) نمایه شده، در حدود ۷۴ هزار مقاله سهم محققان چینی است. نیروی انسانی فراوان، وجود مراکز متعدد دانشگاهی و تحقیقاتی و البته توجه ویژه به فناوری نانو سبب شده که چین در دهه گذشته در رتبه اول این شاخص قرار بگیرد.

این تعداد مقاله بیش از ۱۶ درصد از کل مقالات چین در این سال را تشکیل می‌دهد. بعد از چین، آمریکا با حدود ۲۴ هزار مقاله در رده دوم قرار دارد و کشورهای "هند"، "ایران" و "کره‌جنوبی" در جایگاه‌های بعدی این رده‌بندی قرار گرفته‌اند.

ایران در سال ۲۰۱۴ تعداد پنج هزار و ۵۱۴ مقاله، در سال ۲۰۱۵ تعداد ۷ هزار و یک مقاله، در ۲۰۱۶ تعداد ۸ هزار و ۵۶۱ و در سال ۲۰۱۷ تعداد ۹ هزار و ۴۸۹ مقاله منتشر کرده است.

بر اساس این رتبه‌بندی کشور پاکستان در سال ۲۰۱۹ موفق به انتشار ۲ هزار و ۵۹۶ مقاله شده که در رتبه بیست و یکم این رتبه‌بندی قرار گرفته است. کشورهای سنگاپور با ۲ هزار و ۲۶۸ مقاله، مالزی با ۲ هزار و ۲۸۸ مقاله، سوئیس با هزار و ۸۸۲ مقاله، هلند با هزار و ۷۳۲ مقاله در رده‌های بیست و دوم تا بیست و ششم قرار گرفته‌اند.

در این آمارها علاوه بر تعداد مقالات نانو، سهم مقالات نانو از کل مقالات آن کشور هم به عنوان معیاری از میزان توجه و اولویت به انتشار علوم نانو در این جدول ذکر شده که "ایران"، "عربستان" و "هند" به ترتیب بیشترین مقدار را در این شاخص دارند.