آیا داروهای تاریخ مصرف گذشته قابل استفاده است؟

آیا داروها فاسد می شوند؟

تاریخ های انقضای دارو پس از آزمایش های سخت و کنترل شده روی بسته های دارو قرار می گیرد واین داروها در بسته بندی های متنوعی از جمله بطری های شیشه ای و پلاستیکی، بسته بندی های حبابی تیوپی و آمپول فروخته می شود. آن ها در زمان مهروموم نسبتاً ایمن هستند. اما هنگامی که این بسته بندی ها باز می شود، سرعت “فاسد شدن” افزایش می یابد.

داروهای مسکن رایج

بیایید به یک داروی معمولی مانند پاراستامول یا استامینوفن نگاهی بیندازیم. پاراستامول، دارویی است که بدون نسخه در دسترس است و به کاهش درد یا تب کمک می کند. گاهی این دارو در بطری های قهوه ای 

مهروموم شده، فروخته می شود. این مهر و موم از ورود رطوبت و اکسیژن به داخل آن جلوگیری می کند. همچنین بطری قهوه ای مانع ورود نور فرا بنفش

 می شود چرا که نور فرابنفش می تواند اثر دارو را از بین ببرد. به محض این که بسته بندی را باز می کنیم، قرص ها در معرض آب و اکسیژن موجود در هوا قرار می گیرند و تجزیه شروع می شود. پاراستامول در بسته های حبابی نیز به فروش می رسد. آب و اکسیژن در این بسته ها قابل نفوذ هستند بنابراین برای پوشش آن ها برای مثال از پلی وینیلیدن کلراید (PVDC) استفاده می کنند. به این ترتیب از محتوای دارو محافظت و روند تجزیه کند می شود اما هنوز هم کمی نفوذ پذیر است  پس کاملاً از ورود آن جلو گیری نمی کند.پیامد آن،  این است که با وجود محافظت از این بسته بندی  مقدار ماده موثر در این دارو به آرامی کاهش می یابد. تحقیقات نشان می دهد وقتی داروهای حاوی پاراستامول تاریخ انقضایشان می گذرد، تا حدود 30 درصد از اثر دارو احتمالاً بین 12 تا 24 ماه، از بین می رود.

 داروهای سرماخوردگی و آنتی بیوتیک ها

داروهای سرماخوردگی حاوی پاراستامول و دکونژستانت (معمولاً فنیل افرین هیدروکلراید) هستند. این داروها می تواند به صورت پودر ، کپسول ، محلول خوراکی یا اسپری بینی به‌فروش رسد.با وجود آن که داروهایی که به صورت پودر خشک و کپسول است شاید نسبتاً بادوام باشد، داروهای به شکل مایع ممکن است سریع تر از بین برود. برای مثال، داروهای سرماخوردگی مانند اسپری بینی حاوی مواد نگهدارنده و آنتی اکسیدان هایی است که فقط در دمای پایین موثر واقع می شود و در دمای بالاتر از 40 درجه تاثیر بسیار کمتری دارد.به همین ترتیب، آنتی بیوتیک هایی مانند آموکسی سیلین و اریترومایسین را می توان به صورت محلول خوراکی در آب تجویز کرد.نوع  پودر خشک دارو باز هم نسبتاً بادوام تر است. اما ماندگاری داروی مخلوط شده با آب توسط داروساز تنها ممکن است هفت تا 10 روز باشد، حتی اگر در یخچال نگهداری شود.

برخی از داروها به شکل مایع ماندگاری بسیارکمتری دارند. برای نمونه، از نیتروگلیسیرین (گلیسیریل تری نیترات) برای درمان آنژین و بیماری عروق کرونر قلب استفاده می شود. فرمولاسیون آن به‌صورت مایع،  قرص و کپسول است. استرهای نیترات که نیترو گلیسیرین نمونه ای از آن است به راحتی در معرض آب تجزیه می شود و این دارو را بی اثر می کند.برخی فرمولاسیون های نیتروگلیسیرین برای ماندگاری بیشتر، حاوی ماده تثبیت کننده است و در بسته های محافظ نگهداری می شود. اما حتی این فرمولاسیون ها هم فقط حدود سه ماه ماندگاری دارد. استفاده کنندگان اغلب دوزهای خود را داخل جعبه های قرص تقسیم می کنند. ماندگاری نیتروگلیسیرین، به محض بیرون آوردن از بسته محافظ، به دلیل سرعت بالای تجزیه دارو به کمتر از یک هفته کاهش می یابد.حتی داروهای ماکرومولکولی مانند انسولین مشکلاتی را ایجاد می کند. انسولین پلی پپتیدی است که در حفظ سطح قند خون و مدیریت دیابت مورد استفاده قرار می گیرد.این دارو در آب حل می شود و با نگهداری آن در یخچال (به طور معمول در دمای حدود 4 درجه سانتی گراد) می توان خرابی آن را کاهش داد. این محلول‌ها همچنین حاوی مواد نگهدارنده است تا میزان فاسد شدن دارو را کاهش دهد. با این حال ، از آن‌جا که پروتئین های کوچکی است، مولکول های این دارو در آب  امکان تجزیه را دارد و در بعضی موارد باکتری می تواند شروع به رشد و تجزیه پروتئین کنند. به همین دلیل ماندگاری داروهایی مانند انسولین بسیار محدود است.

ایمنی

پس آیا مصرف دارو پس از تاریخ انقضا خطری ندارد؟ پاسخ این پرسش به داروی مد نظر بستگی دارد. داروهایی مانند نیتروگلیسیرین ممکن است در بعضی موارد نجات دهنده زندگی باشد. اما میزان واقعی ماده موثر در داروهای منسوخ می تواند به این معنا باشد که ماده موثری در داروی مصرفی وجود ندارد و بنابراین مصرف آن هیچ تاثیری بر سلامتی نخواهد داشت.درباره آنتی بیوتیک های مایع، غلظت دارو ممکن است به حدی کاهش یابد که مؤثر نباشد. در بعضی مواقع اوضاع بدتر می شود، مطالعات نشان داده اند آنتی بیوتیکی که برای جلوگیری از عفونت ناشی از باکتری استفاده می شود، ممکن است در غلظت های پایین تر این دارو، مقاومتی ایجاد کند که بتواند آنتی بیوتیک را بی اثر سازد.در موارد دیگر مانند پاراستامول ممکن است این عواقب آن‌قدر شدید نباشد. اما میزان تاثیر آن معلوم نیست. بنابراین اگر شک دارید با داروسازان و پزشکان مشورت کنید و تمام تلاش خود را برای به روز نگه داشتن داروها انجام دهید.