جی پلاس/ به مناسبت سالروز رحلت؛
نگاهی کوتاه به زندگی حاج آقا مجتبی تهرانی
مجتبی شهیدی کَلهُری مشهور به آقا مجتبی تهرانی (۱۳۱۶- ۱۳۹۱ش) استاد اخلاق و از علمای حوزه علمیه تهران بود. وی از شاگردان درس امام خمینی بود که در تنظیم رساله عملیه ایشان مشارکت داشت.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که به لطف روح بزرگشان مفید فایده افتد. سیزدهم دی ماه مصادف است با سالروز وفات یکی از اساتید اخلاق بنام تهران مرحوم حاج آقا مجتبی تهرانی. ایشان که محضر اساتیدی همچون علامه طباطبایی، آیت الله بروجردی، امام خمینی و دیگران را درک کرده بود، خود نیز به پرورش شاگردانی پرداخت. متن زیر گوشه ای از زندگی پربار این عالم ربانی است.
مجتبی شهیدی کَلهُری مشهور به آقا مجتبی تهرانی (در فروردین 1316ش) استاد اخلاق و از علمای حوزه علمیه تهران بود. وی از شاگردان درس امام خمینی بود که در تنظیم رساله عملیه ایشان مشارکت داشت. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با اینکه از حامیان جمهوری اسلامی شمرده می‌شد، مسئولیتی نپذیرفت. آیت الله تهرانی نماز جماعت مسجد جامع بازار تهران را اقامه می‌کرد و جلسات معارف اسلامی و درس اخلاق او مورد علاقه مردم تهران بود. مرحوم آیت‌الله شیخ مرتضی تهرانی و مهدی کلهر برادران او هستند.
زندگی نامه و تحصیلات حاج آقا مجتبی تهرانی
آیت الله تهرانی در سال ۱۳۱۶ش در تهران زاده شد. پدرش میرزا عبدالعلی تهرانی از شاگردان عبدالکریم حائری یزدی بود که در زمان حکومت رضاخان، با همراهی شیخ محمود شاه‌آبادی، نماز جماعت مسجد جامع بازار تهران را امامت می‌کرد. از پنج سالگی به مکتب رفت و تا ده سالگی بخشی از مقدّمات دروس دینی را در مدرسۀ حاج ابوالفتح تهران گذراند.[۱] سپس به‌همراه پدر به مدّت سه سال به مشهد مهاجرت کرد و مشغول دروس مقدّمات شد. به‌طور خصوصی در درس محمدتقی ادیب نیشابوری شرکت کرد. در سال ۱۳۳۴ه.ش در ۱۸سالگی به قم رفت. امام خمینی، سید حسین بروجردی، سید محمد رضا گلپایگانی، سید محمد حسین طباطبایی، سید محمد محقق داماد از جمله اساتید او بودند. وی در ۲۵ سالگی به درجه اجتهاد رسید.
آیت الله تهرانی تقریرات درس بیع امام خمینی را جمع‌آوری و با اجازه او به صورت یک اثر مستقل منتشر کرد. کتاب مکاسب محرمه امام خمینی و همچنین دو جلد رسائل اصولی او نیز به همت شیخ مجتبی تنظیم و منتشر شد.[۲] وی به امام خمینی علاقه ویژه‌ای داشت و خود گفته بود که «از آیت الله خمینی بیشتر از پدرش استفاده کرده است.» وی مدتی نیز با شهید مصطفی خمینی هم مباحثه بود.[۳] وی با آقابزرگ تهرانی نیز رابطه ویژه‌ای داشت و خود گفته بود «آقا بزرگ تا آخر عمر، هر رمضان یک افطاری دونفری مرا دعوت می‌کرد.»[۴]
با درگذشت آیت الله بروجردی و مطرح شدن مرجعیت امام خمینی و با توجه به اینکه نسخه های نامطلوب و حاوی غلط و اشتباه از رسالۀ امام خمینی در دست مردم بود، او شاگرد خود، آیت الله مجتبی تهرانی را مأمور به جمع‌آوری فتاوا و تنظیم صحیح‌ترین نسخه از رسالۀ عملیه و مناسک حج خویش کرد که در سال۱۳۴۳هـ.ش به چاپ رسید و در دسترس مقّلدان قرار گرفت. بعد‌ها تهرانی به‌همراهی بعضی دیگر از شاگردان امام خمینی، کتابخانۀ او را در قم دایر کردند که سه سال بعد توسّط ساواک تعطیل شد.
در سال ۱۳۴۷ش به نجف رفت و در اقامت سه ساله، در مدرسۀ آیت‌الله بروجردی کفایه تدریس کرد و در درس امام خمینی شرکت کرد، در درس‌های خارج اصول سید ابوالقاسم خویی و سیدمحسن حکیم حاضر شد.[۵]
اساتید
محمدتقی ادیب نیشابوری
امام خمینی
سید حسین بروجردی
سید محمد رضا گلپایگانی
سید محمد حسین طباطبایی
حسن فرید اراکی
سید محمد محقق داماد
سید ابوالقاسم خویی
سید محسن حکیم[۶]
آثار
اخلاق الاهی (۲۸ جلد)
رسائل بندگی (۲ جلد)
کیش پارسایان
سلوک عاشورایی
ادب الهی (۵ جلد)
نور مبین: تفسیر برخی از سوره‌های قرآن
خطبه فدک، شرحی کوتاه بر خطبه فدک
درآمدی بر سیر و سلوک[۷]
فعالیت‌ها
پیش از تبعید آیت الله خمینی به ترکیه و نجف، منزلی را که مقابل مدرسه حجتیه به عنوان وجوهات به وی واگذار شده بود به کتابخانه تبدیل کرده بود. نام این کتابخانه «کتابخانهٔ حضرت ولی عصر(عج)» بود که هم‌اکنون در محل آن درمانگاه خیریهٔ «عترت و قرآن» احداث شده است. حکومت پهلوی همزمان با بازداشت امام خمینی به این کتابخانه نیز مراجعه کرده کتاب‌ها را تصرف کرد و درِ کتابخانه را مُهر و موم کرد. حاج آقا مجتبی تهرانی مسئولیت این کتابخانه را به عهده داشت. وی بعد از سکونت در تهران نیز مرجعیت آیت الله خمینی را ترویج می‌کرد و وجوهات شرعی مقلدان او را به نجف ارسال می‌کرد.[۸]
سکونت در تهران
در سال ۱۳۴۹ش به دستور امام و به سبب بیماری فرزندش به ایران آمده و در تهران ساکن شد و از سال ۱۳۵۱ش اقدام به اقامۀ نماز جماعت در مسجد جامع بازار و تشکیل جلسات اخلاق و تفسیر برای جوانان کرد که گاهی نیز این جلسات به‌دلیل ممانعت حکومت، تعطیل می‌شد.
او درس خارج خود را در سال ۱۳۵۷ شمسی در منزل خود و با حضور برخی از طلاب تهران آغاز کرد و در سال ۱۳۶۴ش این دروس را در مدرسه مروی ادامه داد. در درس خارج وی بیشتر طلّابی بودند که برای انجام کارهای اجرایی و اداری به تهران آمده بودند و از فضای علمی قم فاصله داشتند.[۹]
درس اخلاق
مردم‌داری و ارتباط با مردم و اخلاق‌مداری و دروس اخلاق او مورد توجه بود. یکی از شاگردانش می‌گوید: «حاج آقا جلساتشان که تمام می‌شد، می‌نشستند پای منبر و جواب سؤالات را می‌دادند. گاهی اوقات می‌شد که تا ساعت یک نیمه شب سؤالات را جواب می‌دادند. جوان‌ها را رها نمی‌کردند.»[۱۰]
برادر حاج آقا مجتبی نیز گفته است: «دو صد گفته چون نیم کردار نیست؛ وقتی کسی مباحث اخلاقی را تدریس می‌کند ولی کوچک‌ترین رفتاری مبنی بر اخلاقی بودن در او دیده نشود مطمئناً باعث گریز اطرافیانش خواهد شد، اما حاج آقا مجتبی استاد اخلاقی بود که اخلاقی بودن ایشان در عمل و رفتارشان کاملاً نمود داشت. موضوعی که ایشان در منبر خود مورد بحث قرار می‌دادند شاگردانش تبلور آن را در رفتارش مشاهده می‌کردند.».
داماد آقا مجتبی در مورد درس اخلاق او می‌گوید: «مطالب به صورت کاملا دسته بندی مطرح می‌شد. تا جایی که من خبر دارم حدود ۲۸۰۰ نوار از ایشان به جای مانده است که در موضوعات اخلاقی مختلف به صورت موضوعی مطرح شده است. برای نمونه ایشان شش سال درباره دعا صحبت کرده‌اند.»[۱۱]
مشی سیاسی بعد از انقلاب
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، انتظار می‌رفت آیت الله تهرانی مسئولیتی بپذیرد؛ امّا بنا به گفتۀ خودش: «با دعا به درگاه خدای متعال و توسّل به حضرات معصومین» خود را از قبول مسئولیت های اجرایی کنار کشید. به گفته فرزندش حسین تهرانی، به پدرش مسئولیت هایی مانند ریاست دیوان عالی، عضویت در شورای نگهبان و ثبت نام در انتخابات خبرگان قانون اساسی پیشنهاد شده بود اما پدرش نپذیرفته بود.[۱۲] حاج آقا مجتبی بر رویه عملی مسالمت‌آمیز، دوستانه و دلسوزانه خود در قبال نظام سیاسی کشور در عین اجتناب از سیاست‌ورزی فعالانه استوار بود. حضور آقامجتبی تهرانی در مراسم رونمایی از ضریح جدید امام رضا(ع) در زمستان ۱۳۷۹ش در کنار آیت‌الله خامنه‌ای، دیدار خصوصی با وی در پاییز سال ۱۳۸۸ش در منزل حاج آقا مجتبی تهرانی، پخش مستقیم جلسات اخلاقی او در شب‌های قدر از سیمای جمهوری اسلامی، سخنانی که وی در تأیید اجتهاد آیت الله خامنه‌ای در جلسات اخلاقی خود گفته است و اقامه نماز بر پیکر وی از سوی آیت‌الله خامنه‌ای، نشان‌دهنده ارتباط دوستانه وی با آیت‌الله خامنه‌ای بود.[۱۳]
درگذشت
آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی در ۱۳ دی ۱۳۹۱ش (۱۹ صفر ۱۴۳۴ق) بعد از گذراندن یک دورۀ طولانی بیماری درگذشت و در ۱۴ دی در حرم حضرت عبدالعظیم دفن شد. آیت الله خامنه‌ای بر پیکر او نماز خواند.[۱۴] به مناسبت درگذشت او، علما و مراجع تقلید و برخی از سیاسیون پیام‌های تسلیت صادر کرده و مجالس ترحیم در شهرهای مختلف برگزار شد.[۱۵]
پانویس
۱.ویژه نامه حاج آقا مجتبی تهرانی، ۱۳۹۲، ص۱۷.
۲. همان؛ ص۱۸.
۳. همان؛ ص۵۱.
۴.همان؛ ص۵۰.
۵. همان؛ ص۲۰.
۶. همان؛ ص۱۷-۱۹.
۷. سایت پاتوق کتاب فردا.
۸.حضرت آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی در اسناد ساواک.
۹.پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی.
۱۰.ویژه نامه حاج آقا مجتبی تهرانی، ص۷۰.
۱۱.شماره ۶ فصلنامه شهر قانون (تابستان ۱۳۹۲).
۱۲. ویژه نامه حاج آقا مجتبی تهرانی، ص۸۸.
۱۳. مجله مهرنامه، شماره ۲۸، صفحه ۱۸، بهمن ۹۱.
۱۴. خبرگزاری فارس.
۱۵.سایت اطلاع رسانی دفتر آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی.
منابع
ویژه نامه حاج آقا مجتبی تهرانی.
شماره ۶ فصلنامه شهر قانون (تابستان ۱۳۹۲).
مجله مهرنامه، شماره ۲۸، صفحه ۱۸، بهمن ۹۱.
حضرت آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی در اسناد ساواک.
پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی.
سایت پاتوق کتاب فردا.
خبرگزاری فارس
دیدگاه تان را بنویسید