با شهید مفتح از تاسیس دبیرستان دین و دانش تا اندیشه وحدت حوزه و دانشگاه

به گزارش جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که به لطف روح بزرگشان مفید فایده افتد. این مطلب به زندگی مجاهد شهید دکتر محمد مفتح که در بیست و هفتم آذر ماه سال ۵۸ به شهادت رسید، اختصاص دارد که با هم مرور می کنیم: 

 

زندگی نامه و تحصیلات دکتر محمد مفتح

دکتر محمد مفتح ۲۸ خرداد سال ۱۳۰۷ هجری شمسی در همدان متولد شد.[۱] پدرش شیخ محمود مفتح از واعظان همدان بود و در مدح و مراثی رسول اکرم(ص) و اهل بیت(ع) شعر می‌ سرود و در حوزه علمیه همدان ادبیات عرب تدریس می‌ کرد.[۲]

 

وی مقدمات علوم عربی، فقه، و بخشی از منطق را نزد پدر، ملاعلی همدانی،[۳] سیدمحمد جلالی و شیخ محمد علی همدانی آموخت[۴] و در سال ۱۳۲۲ش. برای ادامه تحصیل به قم مهاجرت کرد. کتاب رسائل را نزد مجاهد تبریزی و مکاسب و کفایه را از سید محمد محقق داماد آموخت. وی همزمان با تحصیل به تدریس فلسفه پرداخت. تا سال ۱۳۴۴ش. دروس خارج اصول و فقه را از درس آیات عظام بروجردی، امام خمینی، سید محمدرضا گلپایگانی و مرعشی نجفی آموخت و به درجه اجتهاد رسید.

 

او در عرفان، فلسفه و حکمت از درس علامه طباطبایی، امام خمینی و سید ابوالحسن رفیعی قزوینی کسب فیض کرد و همزمان با تحصیلات حوزوی، تحصیلات دانشگاهی را نیز ادامه داد و موفق به دریافت دانشنامه دکتری در رشته الهیات و معارف اسلامی از دانشگاه تهران شد.[۵]

 

اساتید

شیخ محمود مفتح

ملاعلی همدانی

سید محمد جلالی

شیخ محمدعلی همدانی

مجاهد تبریزی

سید محمد محقق داماد

سید حسین بروجردی

امام خمینی

سید محمدرضا گلپایگانی

سید شهاب الدین مرعشی نجفی

علامه سید محمد حسین طباطبایی

سید ابوالحسن رفیعی قزوینی.[۶]

 

آثار شهید مفتح

ترجمه­ بعضی از مجلدات تفسیر مجمع­‌البیان

حاشیه­ بر اسفار ملاصدرا

روش اندیشه در منطق

حکمت الهی و نهج­ البلاغه (پایان­ نامه­ دوره­ دکتری)

آیات اصول اعتقادی

نقش دانشمندان اسلام در پیشرفت علوم (مجموعه مقالات)

ویژگی ­های زعامت و رهبری (مجموعه مقالات و سخنرانی­‌ها)

مقالات منتشره در مجله­ مکتب اسلام سال ۱۳۳۶ و مکتب تشیع.[۷]

 

فعالیت های شهید مفتح

تأسیس دبیرستان دین و دانش

شهید محمد مفتح از دوران طلبگی به مسائل سیاسی و اجتماعی حساس بود. وی در سال ۱۳۳۴ با شهید بهشتی برای تربیت نسل جوان «دبیرستان دین و دانش» را پایه‌گذاری کرد[۸] و در همین سال‌ ها با همکاری آیت الله سید علی خامنه‌ای و شهید بهشتی کانون دانش آموزان و فرهنگیان را در قم تأسیس کرد.[۹] مفتح مقالات علمی و دینی نیز می‌ نوشت که شماری از آن‌ها در مجله‌ های مکتب اسلام و مکتب تشیع به چاپ رسید.[۱۰]

وی برای تبیین و نشر معارف اسلامی متناسب با نیازهای جامعه، مجمع علمی اسلام‌شناسی را در سال‌ های ۱۳۳۸ و ۱۳۳۹ با جمعی از نخبگان حوزه بنیان نهاد. این مجمع در مدت کوتاهی توانست با تألیف و نشر ۱۳ عنوان کتاب که وی بر بیشتر آنها مقدمه نوشته است، معارف اسلامی را به زبان نو و متناسب با نیازهای نسل معاصر بیان کند. در پی نشر کتاب‌ ها، مفتح تحت فشار ساواک قرار گرفت.[۱۱] از ابتدای دهه چهل و آغاز انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی، محمد مفتح در صحنه مبارزه و سیاست حضور فعال داشت.[۱۲] وی علاوه بر رابطه شاگردی و استادی پیوند صمیمی با امام داشت.[۱۳]

 

اخراج و تبعید

شهید مفتح در سال ۱۳۴۷ به دلیل نشر تفکر انقلابی و انتقال آن به دانش آموزان از آموزش و پرورش اخراج و به جنوب کشور تبعید شد.[۱۴] در ایام تبعید، به شهرهای زاهدان، آبادان، اهواز، خرمشهر، دزفول، اصفهان، یزد، کرمان، شیراز، بندرعباس، زاهدان، همدان، کرمانشاه سفرهای تبلیغی کرد.[۱۵]

 

برنامه ریزی برای اصلاح حوزه

یکی از کارهای مفتح طرح برنامه‌ریزی برای حوزه علمیه قم و ارائه شیوه نوین در تدریس و برنامه‌ های درسی حوزه بود، که این طرح را با همکاری شهیدان بهشتی، قدوسی و سعیدی تعقیب می‌کرد. این طرح‌ ها منجر به تأسیس نسل جدید مدارس در حوزه شد.[۱۶] پس از سپری شدن دوران تبعید از سوی رژیم مجبور به اقامت در تهران شد. مفتح در تهران نیز فعالیت‌ های انقلابی خویش را گسترش بخشید و از اعضای روحانی و فکری جمعیت مؤتلفه به شمار می‌ رفت که در آن شهیدان مطهری و بهشتی، آیت الله ربانی شیرازی و شهید محمد جواد باهنر نیز عضویت داشتند.[۱۷]

 

مسجد الجواد

شهید مفتح در تهران مسجد الجواد را مرکز فعالیت‌های خویش قرار داد، و در کلاس‌ ها مباحث اسلامی را با طرح نوین و شکل جدید مطرح می‌ کرد که مورد استقبال جوانان قرار می‌ گرفت. کلاس‌ های اسلام‌ شناسی به خصوص تفسیر قرآن وی یکی از مباحث جذاب و قابل استفاده برای جوانان و دیگر اقشار جامعه بود. پس از اینکه مسجد الجواد توسط رژیم پهلوی بسته شد در سال ۵۲ شهید مفتح در مسجد جاوید فعالیت خویش را آغاز کرد و به تشکیل کلاس‌ های عقاید، دعوت از خطبا و وعاظ بزرگ، تشکیل کتابخانه، برگزاری کلاس‌ های اسلام شناسی، جامعه شناسی، تاریخ ادیان، اقتصاد، فلسفه، تفسیر قرآن و نهج البلاغه اقدام کرد که مورد استقبال طبقات مختلف قرار گرفت. در سوم آذر ۵۳ بعد از سخنرانی آیت الله خامنه‌ای در این مسجد، ساواک، مسجد را تعطیل کرده و آیت الله خامنه‌ای و محمد مفتح را دستگیر و زندانی کرد.[۱۸]

 

مسجد قبا

پس از آزادی شهید مفتح از زندان در سال ۵۴، امامت مسجد قبا -که به قول شهید بهشتی «قرار بود یک امام فعال و پرجوش باید در آنجا باشد»- به عهده­ او گذاشته شد. وی در همین سال در سفری به کشور مصر با بازدید از دانشگاه الازهر، از دو شخصیت متخصص و برجسته اقتصاد اسلامی دانشگاه الازهر برای افتتاح صندوق قرض الحسنه مسجد قبا دعوت کرد که ساواک مانع آن شد.[۱۹]

 

مسائل جهان اسلام و به خصوص مسئله فلسطین و قدس برای مفتح از اهمیت زیادی برخوردار بود. وی بعد از آزادی از زندان کمک‌ های مردم تهران برای شیعیان لبنان را جمع‌آوری و برای نظارت بر توزیع آن شخصا به لبنان رفت.[۲۰] در سال ۵۶ مسجد قبا را به عنوان یک پایگاه قوی در پایتخت قرار داد و در یکی از سخنرانی‌ های خود گفت: «این ملت بپا خاسته و آگاه ما دیگر فریب نمی‌ خورد و دنیا به روح نهضت، و به واقعیت نهضت اسلامی ملت ایران پی برده است».

 

نماز عید فطر سال ۵۷

شهید مفتح در سال ۵۷ مبارزاتش را گسترش داد و مسجد قبا را به عنوان سنگر مبارزاتی آماده کرده بود و در ساماندهی و شکل‌دهی مبارزات مردم نقش تعیین کننده داشت. در ماه رمضان همان سال جلسات باشکوهی در مسجد قبا برگزار شد. در عید فطر نماز عید به امامت محمد مفتح در تپه‌ های قیطریه برگزار شد که به راهپیمایی بزرگی انجامید که مفتح و شماری از روحانیون انقلابی و مبارز پیشاپیش آن در حرکت بودند.[۲۱]

 

فعالیت‌های بعد از انقلاب

وی به هنگام انقلاب اسلامی ایران از سوی امام خمینی به عضویت شورای انقلاب در آمد[۲۲] و مدیریت ستاد استقبال از امام خمینی را نیز به عهده گرفت. او از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و از بنیانگذاران جامعه روحانیت مبارز تهران بود و به عنوان دبیر آن انتخاب شده بود.[۲۳] پس از پیروزی انقلاب اسلامی عضو شورای گسترش آموزش عالی کشور و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران شد، و سرپرستی دانشکده الهیات دانشگاه تهران را به عهده گرفت. او برای حفاظت از دستاوردهای انقلاب با همکاری آیت الله مهدوی کنی و شهیدان بهشتی و مطهری طرح کمیته انقلاب اسلامی را ارائه کرد و خود مسئولیت کمیته منطقه ۴ تهران را عهده‌دار شد.

 

وحدت حوزه و دانشگاه

شهید مفتح بر این باور بود که اگر چه حوزه و دانشگاه هر یک اهداف، برنامه‌ ها و کارکردهای خود را دارند ولی می‌ توانند با نگرشی توأم با احترام و اعتماد متقابل، با یکدیگر ارتباط داشته باشند، و به جای نفی و طرد و نفرت و بدبینی، به درک متقابل که آکنده از روح اطمینان است اهتمام ورزند. هر دو نظام آموزشی می‌ توانند تقویت کننده و تکمیل کننده هم باشند و لازمه تحقق این برنامه آن است که با یکدیگر رابطه علمی و آموزشی داشته باشند و در مباحث فکری و فرهنگی و رفع معضلات اجتماعی از پیش همفکری و هم اندیشی کنند.[۲۴]

 

شهادت

گروهک فرقان در راستای ترور مخالفین کسانی چون مرتضی مطهری، حاج مهدی عراقی، قاسم روحانی و محمد مفتح را ترور کرد. برخی معتقدند مفتح اجازه نداده بود فرقانی‌ ها در مسجد قبا فعالیت کنند و از مفتح کینه به دل گرفته بودند، نکته‌ ای که فرزند او رد کرده است.[۲۵] مفتح در ۲۷ آذر ۱۳۵۸، ساعت نه صبح در دانشکده الهیات به دست سه نفر از اعضای گروهک فرقان ترور شد و در یکی از حجره‌ های حرم حضرت معصومه(س) دفن شد.[۲۶] امام خمینی با صدور پیامی شهادت او را تسلیت گفت.[۲۷]

 

پانویس

مفتح، علی؛ و بیدهندی، باقر؛ و زمانی، مصطفی، ۱۳۵۸، ص۳.

گلی ­زواره، غلام­رضا؛ ۱۳۷۸، ص۲.

همان؛ ص۲۷.

الوندی، عزت­ الله؛ ۱۳۸۸، ص۸.

گلشن ابرار، ج‌۲، ۱۳۸۵، ص۸۱۴.

همان جا.

همان؛ ص۸۱۷.

مفتح، علی؛ و بیدهندی، باقر؛ و زمانی، مصطفی، ۱۳۵۸، ص۸.

گلی ­زواره، غلام­رضا؛ ۱۳۷۸، ص۳۹.

همان جا.

مفتح، علی؛ و بیدهندی، باقر؛ و زمانی، مصطفی، ۱۳۵۸، ص۱۲.

بی‌نا، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج‌۲۶، ۱۳۸۲، ص۲۲.

بهشتی، سید محمد؛ مصاحبه با روزنامه­ جمهوری اسلامی در مورد شهید مفتح، ۱۳۶۰/۹/۲۵، ص۱۰.

گلی­ زواره غلام­رضا، 1378، ص۴۰.

 همان؛ ص۵۷.

همان؛ ص۸۹.

بی‌نا، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۲۶، ۱۳۸۲، ص۲۵.

همان؛ ص۲۷-۲۸.

همان؛ ص۳۰.

همان؛ ص۳۵.

همان؛ ص۳۱.

همان؛ ص۳۶.

مفتح، علی؛ و بیدهندی، باقر؛ و زمانی، مصطفی، ۱۳۵۸، ص۱۵۲.

زندگی، اندیشه، اخلاق و مبارزات شهید مفتح کوکب آسمان حکمت، مجله مبلغان، شماره ۳۶،

فرقان و ریشه‌ های شهادت آیت‌الله مفتح (گفت‌و‌گو با حجت‌الاسلام دکتر محمد هادی مفتح)، نشریه الکترونیکی گذرستان.

طلایه‌دار وحدت (شهادت دکتر آیت اللَّـه مفتح)، مجله گلبرگ، آذر ۱۳۸۴، شماره ۶۹.

پرتال پژوهشی و اطلاع رسانی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).

 

منابع

مفتح، علی، و بیدهندی، باقر، و زمانی، مصطفی، افکار استاد شهید دکتر محمد مفتح، بی‌جا، ۱۳۵۸ش.

‌گلی ­زواره، غلام­رضا، شهید مفتح تکبیر وحدت، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی شرکت چاپ و نشر بین­‌ا‌لملل اسلامی، ۱۳۷۸ش.

بی‌نا، یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج۲۶، شهید آیت­ الله دکتر مفتح، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، ۱۳۸۲ش.

بهشتی، سید محمد، مصاحبه با روزنامه­ جمهوری اسلامی در مورد شهید مفتح، ۱۳۶۰/۹/۲۵.

گلی­ زواره غلام­رضا، شهید مفتح اسوه­ فرزانگی و فداکاری، قم، نورالسجاد، ۱۳۸۷ش.

جمعی از نویسندگان، گلشن ابرار، ج۲، قم، ۱۳۸۵ش.

طلایه‌دار وحدت (شهادت دکتر آیت اللَّـه مفتح)، مجله گلبرگ، آذر ۱۳۸۴، شماره ۶۹.

زندگی، اندیشه، اخلاق و مبارزات شهید مفتح کوکب آسمان حکمت، مجله مبلغان، شماره ۳۶.

ویکی شیعه.