چند سطری از زندگی استاد شهید مرتضی مطهری

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی استاد شهید مرتضی مطهری اختصاص دارد.

 

زندگینامه شهید مرتضی مطهری 

مرتضی مطهری در سیزدهم بهمن ماه سال 1298 شمسی در قریه فریمان از توابع مشهد متولد شد. پدرش شیخ حسین مطهری مردی بااخلاق و تقوا بود.«1»

وی در سنین کودکی به مکتبخانه رفته و به فراگیری قرآن و تعلیمات ابتدایی می پردازد. در 5 سالگی علاقه زیادی به رفتن به مکتبخانه از خود نشان می داد به طوری که در یک شب مهتابی. به خیال اینکه صبح شده به سوی مکتبخانه روانه می شود و چون در مکتبخانه بسته بود، پشت در به خواب می رود.

در سنین 12 سالگی میل و علاقه اش به اسلام و علوم دینی او را به سوی حوزه کشاند به ویژه در روزگاری که استبداد رضا خانی عرصه را بر روحانیون تنگ کرده بود. همه اقوام بجز پدر و دایی ایشان با روحانی شدنشان مخالف بودند و می گفتند تو با این استعدادت باید «اداری» بشوی چون در آن زمان کار در ادارات بالاترین شغل بود. در سال 1311 شمسی به حوزه علمیه مشهد عزیمت و تحصیل مقدمات علوم دینی را آغاز کرد. در همان آغاز اندیشه های مربوط به خداشناسی سخت او را به خود مشغول می دارد به طوری که هدف او از خواندن مقدمات عربی. فقهی اصولی و منطقی تنها این بود که بتواند آرای فیلسوفان بزرگ را درک کند.«2»

 

 عزیمت به قم

استاد پس از حدود چهار سال تحصیل در حوزه علمیه مشهد در سال 1315 شمسی عازم قم شد و طی پانزده سال اقامت در حوزه علمیه قم از محضر بزرگانی همچون آیت الله بروجردی، آیت الله امام خمینی، عالم ربانی حاج میرزا علی آقا شیرازی و علامه طباطبایی استفاده کرد«3» استاد مطهری در مورد تفسیر المیزان گفته است: «تفسیر المیزان ایشان یکی از بهترین تفاسیری است که برای قرآن مجید نوشته شده است...من می توانم ادعا کنم که بهترین تفسیری است که در میان شیعه و سنی از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است.».

 

ارتباط با فداییان اسلام

شهید مطهری در عین جدیت در تحصیل، از مسائل اجتماعی و سیاسی غافل نبود. علی دوانی می گوید: استاد شهید مطهری با فداییان اسلام و افکارشان هماهنگ بود. بارها از نواب می شنیدم که با احترام از آقای مطهری یاد می کرد و از احوال او جویا می شد یا مطلبی را از وی نقل می کرد که بیشتر جنبه راهنمایی و نصیحت داشت.

برخی از طلاب حوزه به تحریک اطرافیان آقای بروجردی به جمعیت فداییان اسلام در مدرسه فیضیه حمله کرده و آن ها را مضروب کردند. شهید مطهری به دیدن آن ها رفت و پس از شنیدن گله های آنان از آقای بروجردی گفت: آقای نواب ببینید برادر! کوتاهی از خود شما شد.تصدیق کنید که شما آقایان خیلی عصبانی هستید با خشم و عصبانیت که نمی شود کار کرد چرا شما کاری بکنید که به اینجا برسد؟ نباید با آقای بروجردی طرف شوید. وظیفه ندارید. واحدی و آقا سید هاشم ساکت بودند نواب سخنان شهید مطهری را تصدیق می کرد.

بعدها در اثر نصایح شهید مطهری نسبت به آقای بروجردی نرم تر شدند. «4»

 

مهاجرت به تهران

در سال 1331 استاد مطهری به تهران مهاجرت و فعالیت علمی اش را آغاز کرد و در مدرسه سپهسالار به تدریس پرداخت و در سال 1332 کتاب اصول فلسفه جلد اول را شرح و پاورقی زدند.

احسان طبری ایدئولوگ حزب توده که در اواخر عمر خود مارکسیسم را مردود اعلام و به اسلام گرایش پیدا کرد در مصاحبه ای این تغییر ایدئولوژی خود را در نتیجه مطالعه آثار شهید مطهری خصوصاً اصول فلسفه و روش رئالیسم دانست.

شهید در سال 1334 فعالیت علمی خود را در دانشکده الهیات و معارف اسلامی شروع کرد و به مدت 22 سال ادامه یافت. «5»

مرحوم راشد ممتحن دانشکده الهیات پس از تصحیح ورقه استاد گفته بود اگر نمره ای بالاتر از 20 بود به این ورقه می دادم.

استاد کتاب داستان و راستان را در سال 1339 نوشت و در سال 1344 از سوی کمیسیون ملی یونسکو در ایران برنده جایزه یونسکو شد.«6»

در این سال ها استاد با انجمن اسلامی مهندسین، انجمن اسلامی پزشکان و انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران ارتباط پیدا کرد و برای آن ها جلسات درس و سخنرانی تشکیل داد در همین دوران با آیت الله طالقانی و مهندس بازرگان همکاری داشت.

 

قیام 15 خرداد

استاد در اثر روابط زیادی که با مردم و قشرهای مختلف در تهران داشت، در قیام 15 خرداد نقش اساسی ایفا کرد و در شب پانزده خرداد سخنرانی مهیجی علیه شخص شاه ایراد کرد که در نتیجه دستگیر شد و به زندان افتاد.

مرحوم آقای هاشمی رفسنجانی می گوید: من و بعضی دوستان دیگر می دانیم که شهید مطهری چه نقش عظیمی در حوادث محرم 42 که منجر به انقلاب 15 خرداد یا 12 محرم شد داشتند که بخش ناچیزی از آن را رژیم فهمیده بود.

 

همکاری با هیأت های مؤتلفه اسلامی

بعد از قضایای 15 خرداد، عده ای از متدینین و نیروهای مخلص هیأت ها را برای یاری نهضت امام تشکیل دادند. آنان از امام خواستند چند نفر نماینده را برای راهنمایی فکری و عملی آن ها مشخص کند. امام استاد مطهری را معرفی کردند. استاد تأکید داشت که این هیأت ها از نظر فکری و آشنایی با معارف اسلامی ساخته شوند و به همین علت درس هایی را برای آن ها دایر کرد که کتاب انسان و سرنوشت محصول آن بحث هاست.

در سال 1343 حسنعلی منصور نخست وزیر وقت که به روحانیت هتاکی می کرد توسط بخارایی از اعضای این هیأت ها کشته می شود و بخارایی در درس های استاد شرکت می کرد و در دادگاه اسم ایشان را بردند و به صورت خارق العاده ای استاد نجات پیدا می کنند.«7»

 

شیوه مبارزه و تقیه ای استاد

استاد در جمع هیأت مؤتلفه گفت: «چون فشار و اختناق بسیار زیاد است و سازمان امنیت مانع می تراشد و مانع پیشرفت کار می شود باید دو جبهه را سازمان دهیم: یک جبهه در جلو و آشکار و دیگری پشت جبهه که کارش مدد دادن و فکر کردن و ایده دادن به کسانی باشد که در صحنه هستند...» پس از اعلام نتیجه به امام ایشان فرمودند: «مردم ما هنوز اسلام را نمی شناسند...» پس از 15 خرداد و سرکوب مردم و تبعید امام، مطهری دید که ایدئولوژی مدونی برای حکومت مهیا نشده است نه مردم از اسلام راستین اطلاع دارند و نه تعداد افراد کافی متدین و  متخصصّ برای اداره کشور؛ بنابراین شهید مطهری بیشتر و بهتر از دیگران از عهده این کار برآمد.

در سال 1345 مقاله ای در مجله زن روز بر ضد حقوق زن در اسلام منتشر شد. شهید مقالاتی در پاسخ به آن ها نوشتند که بعدها آن مقالات به صورت نظام حقوق زن در اسلام درآمد.

 

تأسیس حسینیه ارشاد

استاد مطهری در سال 1346 با همکاری محمد همایون و حجت الا سلام شاهچراغی و ناصر میناچی حسینیه ارشاد را بنیان کردند. هدف شهید کار عمیق فرهنگی و آشنا کردن نسل جوان با اسلام راستین بود ولی در اثر شیطنت های ناصر میناچی، استاد مجبور به استعفا شد و سرانجام سال 1350 از سوی رژیم شاه تعطیل شد.«8»

در سال 48 کتاب مسأله حجاب را در انجمن اسلامی پزشکان به صورت سخنرانی القا کرد.

استاد حمایت زیادی از مردم مظلوم فلسطین و مبارزه با صهیونیسم در ایران کرد. در سال 48 سخنرانی تندی علیه اسراییل کرد که منجر به دستگیری او شد و در همین راستا استاد مطهری و مرحوم علامه طباطبایی و سید ابوالفضل زنجانی حسابی را برای جمع آوری اعانه برای مردم فلسطین باز کردند.

در سال 1349 سخنرانی با عنوان احیای تفکر اسلامی در حسینیه ارشاد کرد که به دستگیری او منجر شد.

 

مسجد الجواد(ع)

پس از تعطیلی حسینیه ارشاد پایگاه استاد به مسجد الجواد(ع) منتقل شد و اداره این مسجد که دارای یک تالار تبلیغ نیز بود و هست به عهده استاد بود... . «9»

استاد در سال 1354 ممنوع المنبر شد.در این سال ها تا آغاز دوره جدید نهضت به تألیف کتاب و تبلیغ و تشکیل جلسات فلسفه، اقتصاد، فلسفه تاریخ، مسأله حکومت و.. در حوزه علمیه قم پرداخت.

در سال 1355 به دنبال درگیری با یک استاد کمونیست دانشکده الهیات که در سر کلاس های درس تبلیغات ضد دینی می کرد و استاد شهید بارها به او تذکر داده و او را دعوت به مناظره به جای تبلیغ در سر کلاس کرده بود. رژیم که به دنبال فرصتی برای اخراج استاد از دانشگاه بود.ایشان را بازنشسته کرد.«10»

ایشان در دانشکده الهیات خدمات فراوانی انجام داد و بیشتر در دوره لیسانس تدریس می کرد هرچند صلاحیت بیشتر هم داشت تعداد 22 رساله و 20 رساله فوق لیسانس به راهنمایی و همکاری استاد تدوین شد. از افراد مشهوری که رساله دکترای خود را تحت نظر استاد شهید نوشتند می توان از شهید بهشتی و شهید باهنر نام برد.

ارتباط او با امام بسیار مستحکم بود. در سال 1355 استاد به نجف رفت و با امام در مورد حوزه قم و مسائل نهضت اسلامی گفتگو کرد. استاد در سال 1355 «جامعه روحانیت مبارز تهران» را با همکاری چند تن از دوستان روحانی بنیانگذاری کرد.

 

نقش استاد در دوره جدید نهضت

1. رابطه امام و سایر مراجع: او هرگز به خاطر عشق به امام مراجع دیگر را تحقیر نمی کرد، استاد شهید در حوادث 29 بهمن تبریز، چهلم شهدای قم آیت الله شریعتمداری را تحریک کرده و ایشان اطلاعیه ای صادر کردند که حتی گفته می شود متن آن توسط استاد مهیا شده بود.«11»

2-ارتباط با امام در پاریس: وقتی امام به پاریس هجرت کرد استاد ارتباط فراوانی با او داشتند. آقای هاشمی می گوید: مرکز هدایت انقلاب در داخل کشور و هماهنگی آن با رهبری حضرت امام، منزل استاد مطهری بود.«12»

3-طرح اقتصادی بعد از اعتصاب کارکنان صنعت نفت و کمبود شدید مواد سوختنی در داخل منزل آقای مطهری پیشنهاد شد و افرادی به جنوب فرستاده شدند.

4-استاد سعی داشت تا از انحراف نهضت و بهره برداری منافقین خلق و دیگران جلوگیری کند خطری که در مشروطه هم تکرار شد به عنوان نمونه: در مراسمی که پیش از انقلاب از سوی جامعه روحانیت مبارز تهران در تجلیل از شهدای نهضت در بهشت زهرا(س) برگزار شده بود در جمعیت بانوان، آرم منافقین مشاهده شد تنها استاد مطهری بود که قاطعانه نظر داد که این آرم باید پایین بیاید و خود شخصاً این کار را انجام داد. آقای مطهری به پاریس سفر و با امام دیدار کرد و در همین سفر استاد شهید از سوی امام مسئول تشکیل شورای انقلاب اسلامی شد.

زمانی که دولت بختیار مانع ورود حضرت امام به کشور شده بود استاد مطهری در صف مقدم روحانیون متحصن در دانشگاه تهران حضور داشت.

وقتی امام می خواستند به ایران برگردند احمد آقا از فرانسه تماس گرفتند و به شهید مطهری مسأله را بیان کردند ایشان سران جمعیت مؤتلفه را جمع کرد و ساعت 4 صبح جلسه گرفتند و خود استاد شخصاً ریاست کمیته استقبال را بر عهده گرفتند.«13»

آقای ناطق نوری در مصاحبه تلویزیونی گفت: اخباری که از تهران به اقامتگاه امام در پاریس داده می شد امام به این اخبار اطمینان پیدا نمی کردند مگر آنگاه که از سوی استاد مطهری تأیید می شد.

حضرت امام در بدو ورود به ایران به مدرسه رفاه رفتند ولی در آنجا زمانی پایگاه هواداری سازمان مجاهدین خلق ایران بود. استاد مطهری پیشنهاد کردند که حضرت امام به مدرسه علوی منتقل شود که این کار علی رغم مخالفت برخی افراد انجام شد.

 

پس از پیروزی انقلاب

استاد پس از پیروزی همچون مشاوری دلسوز و مورد اعتماد امام بودند. او افراد و روحیات آن ها را خوب می شناخت به عنوان نمونه می خواستند مسئولیت کمیته انقلاب را به آقای لاهوتی بدهند که آقای مطهری مخالفت کرد و با امام صحبت کردند و امام قبول کرده و آقای مهدوی کنی را به ریاست کمیته انتخاب کردند.

مدیریت مدرسه عالی سپهسالار را به آقای امامی کاشانی پیشنهاد کردند که از سوی امام پذیرفته شد.«14»

استاد از اینکه آیت الله طالقانی به خاطر منافقان قهر کرده و به کرج رفته اند بسیار ناراحت بود.

سران منافقان در فروردین سال 58 با امام ملاقات کرده و عکس نیز گرفته بودند وقتی او از داستان مطلع می شوند اعضای دفتر امام را مورد عتاب قرار می دهند که چرا اجازه چنین کاری را دادی. این ها سوء استفاده می کنند سپس دور بیت را گرفته و فیلم آن را زیر پا می گذارند.«15»

در اول پیروزی انقلاب اسلامی یاسر عرفات برای بازدید از ایران به تهران آمده و در مدرسه علوی اقامتگاه حضرت امام حضور یافته بود. وی بسیار اصرار کرد که عکسی با استاد مطهری بگیرد اما استاد به هیچوجه حاضر به این کار نشد.

 

شهادت

استاد مطهری در روز سه شنبه 11 اردیبهشت 1358 ساعت ده و بیست دقیقه شب توسط گروهک جنایتکار فرقان صورت گرفت.«16»

فرقان اطلاعیه ای صادر کرد که خیانت شخص مرتضی مطهری در به انحراف کشاندن انقلاب توده های خلق بر همه روشن بود لذا اعلام انقلابی نامبرده انجام پذیرفت.

پیکر او به دستور حضرت امام به قم منتقل و در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد و آیت الله العظمی گلپایگانی بر او نماز گذارد.

 

شهید مطهری از نگاه شخصیت های بزرگ

1-امام خمینی: مطهرى که در طهارت روح و قوّت ایمان و قدرت بیان کم نظیر بود، رفت و به ملأ اعلى‌ پیوست، لکن بدخواهان بدانند که با رفتن او شخصیت اسلامى و علمى و فلسفى‌ اش نمى‌رود.«17»

«...تسلیت در شهادت مردى که در اسلام‌ شناسى و فنون مختلفه اسلام و قرآن کریم کم نظیر بود».«18»

2-علامه طباطبایی (ره)

به یاد یک شخصیت علمی و فلسفی که با درگذشت خود دنیایی را غرق اسف و جهان فضل و دانش را با از میان رفتن خود عزادار نمود...

مرحوم مغفور مطهری که دانشمندی بود متفکر و محقق دارای هوش سرشار و فکری روشن و ذهنی واقع بین. تألیفاتی که از خود به یادگار گذاشته و تحقیقاتی که در اطراف مقاصد علمی و برهانی نگاشته و در لابلای کتاب هایش به چشم می خورد، اعجاب آور است. «19»

3-آیت الله خامنه ای«دام ظله»

آقای مطهری در پیروزی این انقلاب بلکه در به وجود آوردن این انقلاب هم نقش بسیار داشتند...

مرحوم مطهری جزء شخصیت ها و پیشروان کاروان تقریب روحانی و دانشجو بود که با قوت و صلابت شخصیت علمی اش، مخاطبان خودش را متواضع کرده بود.

 

4-آیت الله مشکینی

ایشان یک اسلام شناس و درک کننده اسلام راستین بود و چون عقاید و عمل و اخلاق و روش و فروع را خوب درک می کرد... قهرا عده ای با مرحوم مطهری مخالفت داشتند و حداقل سه تیپ با ایشان مخالفند: تیپ اول مادیون ضد الهیون...تیپ دوم آقایان التقاطی...و تیپ سوم  ملی گرایان. «20»

 

آثار شهید مطهری

بیش از شصت اثر جاودان از شهید مطهری به جای مانده است. استاد هدف از نگارش این کتاب ها و مقالاتش را اینگونه بیان می کند: «این بنده از حدود بیست سال پیش که قلم به دست گرفته مقاله یا کتاب نوشته ام تنها چیزی که در همه نوشته هایم آن را هدف قرار داده ام حلّ مشکلات و پاسخگویی به سؤالاتی است که در زمینه مسائل اسلامی در عصر ما مطرح است...» «21»

 

پی نوشتها:

1-سیری در زندگانی استاد مطهری، ص 31.

2-مطهری، مطهر اندیشه ها، ج 1، ص 20.

3-ویژه نامه، ص 491.

4-سیری در زندگانی استاد مطهری، ص47.

5-ویژه نامه، ص 493.

6-لمعاتی از شیخ شهید، ص 23.

7-سیری در زندگانی استاد مطهری، ص 61.

8-همان، ص 3-72.

9-ویژه نامه، ص 500.

10-سیری در زندگانی استاد مطهری، ص 94.

11-همان، ص 117.

12-همان، ص 119.

13-همان، ص 126.

14-همان، ص 6-135.

15-همان، ص 138.

16-مطهری، مطهر اندیشه ها،ج 1،ص 65.

17- صحیفه امام؛ ج 7، ص 178-179.

18-همان؛ ص 178.

19- لمعاتی از شیخ شهید؛ ص 27.

20- مطهری، مطهر اندیشه ها،ص 90،689.

21-مقدمه عدل الهی، ص 8.

 

منبع: پایگاه شهید مطهری