طب سنتی یا پزشکی مدرن؟ کدام یک بهتر است؟

طب سنتی را می‌توان به سه دسته کلی تعریف کرد
دسته اول – طب سنتی فولکلوریک

این نوع طب از گذشته تا به امروز وجود داشته و به موازات پیشرفت تکنولوژی در عرصه علوم پزشکی، این دسته از طب سنتی همچنان در جوامع کهن مثل ایران حضور فعال دارد. مثلا نیاکان ما یاد گرفتند استفاده از ظروف مسی نه تنها ضرری ندارد، بلکه تهیه خوراک درون این نوع ظروف برای دستگاه گوارشی و ایمنی بدن سودمند است. یا مثال بهتر را می‌توان به استفاده از حبه سیر برای رفع عفونت اندام‌هایی مثل گوش اشاره کرد که در حقیقت یک حبه سیر، کار یک آنتی بیوتیک بسیار قوی را به سادگی و بدون هیچ گونه عارضه‌ای انجام می‌دهد.

طب سنتی فولکولریک تشکیل شده از آموزه‌های گذشتگان ما که اغلب با آزمون و خطا به دست آمده و این آموزه‌های مفید نسل به نسل به صورت مکتوب و حتی شفاهی برای حفظ سلامتی‌ انسان در طول تاریخ منتقل شده است. هر چند بعضی از پزشکان عصر حاضر به علت اینکه هنوز دلیل علمی پشت بعضی از صحبت‌ها و ادعاهای طب سنتی در این دسته کشف نشده، این نوع طب سنتی را ناکارآمد و درمان ناشی از درمان را موقتی می‌دانند.
دسته دوم – شکسته‌بندی

در گذشته هنوز تخصص ارتوپدی و جراحی مفاصل مثل امروزه باب نشده بود و اصلا کسی به خودش جرات نمی‌داد پای یک فرد دیابتی را که در حال مرگ بود، به وسیله یک شی برنده قطع کند. تصورش حتی در حال حاضر نیز بسیار سخت و منزجر‌کنندست. ولی با پیشرفت همه جانبه علوم پزشکی، بشر به نتایج حیرت‌انگیزی دست پیدا کرده و در نهایت امروزه تخصص ارتوپدی به یکی از تخصص‌های بسیار پردرآمد در کل دنیا تبدیل شده است. اما در گذشته اگر کسی به درد مفاصل یا حتی کمر درد دچار می‌شد، چه بر سرش می‌آمد؟ آیا تا آخر عمر باید از درد ناله می‌کرد؟

مسلما خیر. به عقیده بسیاری از تاریخ‌شناسان، برخی از افراد شهامت به خرج می‌دادند تا با یادگیری فرم آناتومیکی و شکل استخوان‌های بدن، با اِعمال زور و فشار در نقاط خاصی از مفاصل، ناهنجاری مورد نظر را برطرف سازند. به عنوان مثال اگر فردی ناراحتی و نقطه‌ای دردناک را در ناحیه کمر خود حس می‌کرد و این درد به پشت پایش تیر کشیده می‌شد، شکسته‌بند در می‌برد منشا این درد، به مهره‌های کمری برمی‌گردد. به همین خاطر سعی می‌کرد مهره مورد نظر را به جلو هل دهد. هر چند در دوران بسیار قدیم هنوز کشف نشده بود مهره‌ای که کاملا از جایگاه خودش بیرون زده، هیچگاه به صورت دائمی به جایگاه واقعی خودش برنمی‌گردد. به همین خاطر اگر امروز شما به سراغ یک متخصص ارتوپد بروید و در شرح حال‌تان بگویید پیش از مراجعه به مطب، به سراغ شکسته‌بندها رفته‌اید، اصلا بعید نیست متخصص مورد نظر از ویزیت و حتی جراحی شما به علت تکان خوردن مهره، خودداری کند.
دسته سوم – طب جایگزین

دسته سوم طب سنتی بر اساس اصول پایه‌ای علم پزشکی شکل گرفت. دانشمندان در ایران و کشورهای خاور دور همانند ژاپن و چین با مطالعه و مشاهده در طبیعت، سعی داشتند تا حقایق علمی پیرامون محیط زیست را کشف کرده و به نفع بشر استفاده کنند. کتاب‌های خوش آب و رنگِ موجود در رشته‌ّهای علوم پایه پزشکی را باید همگی حاصل زحمات دانشمندان باستانی دنیا بدانیم.

دانشمندانی نظیر بوعلی سینا، لئوناردو داوینچی و دیگر محققین برجسته‌ای که دنیا به خودش ندیده، معتقد بودند دنیای کنونی ما از چهار عنصر آب، آتش، خاک و باد تشکیل شده و انسان مظهر و نمونه کوچکی از این عناصر به شمار می‌رود. بر این اساس، این چهار عنصر در وجود ما نیز نهادینه شده و به عقیده اطبای قدیمی توازن این المان‌ها در بدن، حافظ سلامتی است. البته در کشورهای ژاپن و چین، نیروهای ماورایی مثل «چی» نیز مضاعف بر این موارد، بر سلامتی انسان تاثیرگذار است. به همین خاطر به عقیده اطبا خاور دور، انسان از لحاظ روانی نیز باید در یک تعادل استاندارد قرار داشته باشد.

در این یادداشت منظور از طب سنتی، دسته‌بندی سوم است که بر اساس علم و منطق ارسطویی رشد و تکامل یافت. به گونه‌ای که در حال حاضر رشته «طب ایرانی» به عنوان یک تخصص برای پزشکان تعریف شده و این دسته از دانشجویان می‌توانند با مطالعه مباحث مختلف در این زمینه، به عنوان یک فرد متخصص و زبده پرورش یابند. از طرفی دیگر طب سنتی ژاپنی و چینی نیز به عنوان یک دوره مجزا در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی، نیروی دانشجو جذب می‌کنند. پس این دسته از طب سنتی، نه تنها طرفدار کم ندارد، بلکه روز به روز افراد پراشتیاق و علاقه‌مند به علوم پزشکی، به این رشته گرایش پیدا می‌کنند.
آیا طب سنتی به نخوردن دارو شیمیایی خلاصه شده؟

سوالی که قطعا برای همه پیش آمده و در جواب باید گفت خیر. در طب ایرانی، بوعلی سینا بیمارانش را با آب درمان می‌کرد و اکثر بیماری‌ها و عارضه‌های بدن از دیدگاه وی، با بر هم خوردن تعادل آب در داخل دستگاه‌های بدن شکل می‌گیرد. به عنوان مثال سرم قندی که از داروخانه‌ها خریداری می‌کنید را می‌توان به راحتی در منزل نیز تهیه کرد. متاسفانه این مسئله در ذهن مردم جا افتاده دارو یعنی آنچه شرکت‌های داروسازی برای جامعه بیماران تهیه می‌کنند ولی آیا می‌دانستید واژه «دارو» در لغت به چه معناست؟

فرهنگ فارسی عمید دارو را علاوه بر معنای پزشکی‌اش، اینگونه تعریف کرده: دانه ها و گردهای خوش بو و خوش طعم از قبیل فلفل، زردچوبه، خردل و دارچین که از گیاه ها و درختان می گیرند و برای خوش طعم ساختن غذاها به کار می برند. از طرفی دیگر، نظامی گنجوی، شاعر خوش‌نام قرن ششم از لفظ «دارو» به این شکل استفاده می‌کند: « ای سخنت، مُهر زبان‌های ما / بوی تو، جان دارویِ جان‌های ما».

پس دارو در طب سنتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد ولی نه به این معنای امروزی. درمان انسان اغلب توسط گیاهانی صورت می‌پذیرد که در پزشکی مدرن جایگاهی برای درمان ندارند. پزشکان برای تسکین درد مفاصل، هیچوقت ژل آلوورا را تجویز نمی‌کنند و علاقه‌ای ندارند نقش یک عطار را اجرا کنند. این نوع طرز تفکر و تجویز بی‌رویه مسکن و آنتی‌بیوتیک‌ها به ضرر بیمار تمام می‌شود. ضرری که پیش از این، درباره‌اش مفصل صحبت کردیم.
بیماری‌های ساده را خب با طب سنتی درمان می‌کنیم ولی بیماری‌های پرخطر قلبی و عروقی چطور؟

این جمله را شاید بالای هزاران مرتبه شنیده‌ایم که پیشگیری بهتر از درمان است. طب سنتی (چه ایرانی، چه خاور دور) در درجه اول به شما یاد می‌دهد چطور جلوی ابتلا به تمام امراض و بیماری‌ها را بگیرید. اکثر توصیه‌ها بسیار ساده و شاید مضحک به نظر برسد ولی افرادی که واقعا عمر خودشان را صرف یادگیری طب باستانی کردند، به شدت به این توصیه‌ها پایبند هستند و اکثر آنها در سنین پیری، به شدت جوان و پر انرژی به نظر می‌رسند.

مثلا در ملاقات با یک فرد که پنج سال از عمرش را برای یادگیری طب سنتی در ژاپن، تایلند و ایران گذرانده، در رابطه با سرطان و بیماری‌های لاعلاج سوال کردیم. او ادعا کرد با مصرف روزانه ۱۰ عدد مغز زردآلود هیچوقت به سرطان دچار نمی‌شوید و اصلا غیرممکن است فردی به این بیماری مبتلا شود. از طرفی دیگر مصرف روزانه یک عدد سیب، شما را نسبت به بیماری‌های رایج ویروسی و باکتریایی روزمره مصون نگه می‌دارد.

ولی طب سنتی برای درمان نیز راهکارهایی دارد. فردی که از مشکلات قلبی و عروقی رنج می‌برد و کلسترول خونش به شدت بالاست، با نوشیدن یک معجون خاص که ترکیبی است از چند ماده مغذی و گیاهی، در طی ۲ ماه کاملا از شر چربی خون بالا راحت می‌شود و چه بسا چند کیلو لاغر نیز شود. مهم اینجاست شما به یک فرد زبده و متخصص که واقعا علم طب سنتی را آموخته، مراجعه کنید. نه کسانی که با مطالعه یک الی دو کتاب ادعا می‌کنند در طب سنتی خبره هستند. اگر به متخصصین طب سنتی مراجعه می‌کنید که پروانه پزشکی ندارند، از آنها درخواست کنید گواهی‌ و مدرک‌ معتبری از خود به شما نشان دهند.
از کجا بفهمیم طب سنتی در مغایرت با پروسه درمانی پزشکی مدرن نیست؟

این طرز تفکر که اغلب بین افراد آکادمیک وجود دارد، از بیخ و بن غلط است. طب سنتی هیچوقت زندگی بیمار را به مخاطره نمی‌اندازد. هیچ فرد متخصصی در طب سنتی نمی‌تواند ادعا کند قادر به حذف تمام قرص‌های شیمیایی فلان بیماری در یک بازه زمانی مشخص است. پیشرفت سلامتی شما در طب سنتی به واسطه تناسب وزن و کاهش چربی‌های بدن‌تان رخ می‌دهد. در حقیقت طب سنتی، مکمل مناسبی برای پزشکی مدرن است. قطعا پزشکی مدرن برای برخی از بیماری‌ها و عارضه‌ها هنوز دلیل آزمایشگاهی مشخصی ندارد اما طب سنتی با تجویز چندین و چند گیاه به صورت ترکیبی ممکن است در درمان بیماری موثر باشد. محققین در ایران و کشورهای خارجی در تلاش هستند تاثیر حفاظتی آنتی‌آکسیدان‌های مختلف را روی امراض و سموم مختلف آزمایش کنند. سوال اینجاست چرا راه دور برویم وقتی آنتی اکسیدان‌های زیادی در اختیارمان قرار دارد؟ مصرف آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی مثل میوه‌های مختلف و سبزیجات متداول به هیچ عنوان عارضه جانبی برای بدن شما در بر ندارند.

نقاشی زیبایی که زکریای رازی را نشان می‌دهد که از بیمار نمونه ادرار گرفته.
ولی پزشکی مدرن باید سرعت به‌روز‌رسانی‌اش بیشتر از طب سنتی باشد. مگر نه؟

صرفا چون طب سنتی به آموخته‌های چند قرن گذشته می‌پردازد آیا می‌توان نتیجه گرفت اطلاعات علمی در این زمینه کهنه شده؟ چه بسا حرفی یا سخنی لابه‌لای کتاب‌های قدیمی نهفته شده و ما هنوز از آن بی‌خبریم. اگر از این حقیقت‌های علمی پرده‌برداری شود چه بسا یک انقلاب در عرصه پزشکی شکل بگیرد. پس کهنه یا جدید خواندن طب سنتی کار چندان معقولی نیست. چرا که این دو صفت بنا به عملکرد علم پزشکی ممکن است فاقد ارزش شوند.

از طرفی دیگر طب سنتی همانطور که قبلا اشاره کردیم به درمان از طریق آنچه که در طبیعت نهفته معتقد است. در حال حاضر شاید علم پزشکی مدرن از لحاظ روباتیک و پروتزهای مصنوعی چند گام نسبت به طب سنتی جلو بیفتد. در غیر این صورت طب سنتی، پکیج کاملی از دانش پزشکی را به شما در زبانی ساده ارائه می‌دهد که نیاز به به‌روز‌رسانی ندارد.

کتاب پزشکی بالد که متعلق به دوران آنگلو-ساکسون‌هاست، قدیمی‌ترین مستند پزشکی در دنیا محسوب می‌شود. در این کتاب بهترین درمان‌های مدیترانه‌ای از قرن سوم تا نهم جمع‌آوری شده.
آیا می‌توانیم با مطالعه کتاب‌های مختلف در زمینه طب سنتی و گیاه‌پزشکی به خوددرمانی روی بیاوریم؟

طب سنتی مخالف خوددرمانی است و برخلاف تصورات عامه، طب سنتی صرفا به معنای مصرف گیاهان دارویی مختلف نیست. یک فرد متخصص در زمینه طب سنتی، صرفا یک گیاه‌شناس یا عطار نیست که چپ و راست به شما گیاه معرفی کند.

در طب سنتی برای بدن انسان مزاج گرم و سرد تعریف می‌شود که بنا بر اینکه مزاج شما چیست، برخی از گیاهان ممکن است اثرات مناسبی روی بدن شما نداشته باشند. به عنوان مثال نعناع کوهی یک گیاه دارویی و یک ضدعفونی‌کننده بسیار قدرتمند است ولی به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود به صورت روزمره از این گیاه پرخاصیت استفاده شود.

در حقیقت گیاه‌درمانی تنها یکی از پروسه‌های درمانی در طب سنتی است. به طور کلی ماساژ درمانی، حجامت، زالو درمانی، بادکش درمانی، فصد، آب‌درمانی و همچنین شیاتسو از پروسه‌هایی است که یک متخصص طب سنتی می‌تواند برای معالجه بیمارانش به کار ببرد. البته شیاتسو که در فشردن برخی نقاط حساس در بدن برای تسکین درد و تنش خلاصه شده، باید توسط یک فرد دوره‌ دیده انجام شود. به همین خاطر خوددرمانی در طب سنتی همانند علم پزشکی مدرن، به شدت نهی شده است.
دعوت به ورزش و تحرک ؛ حرف مشترک طب سنتی و پزشکی مدرن

از گذشته تا به امروز پزشکان در هر دو بخش طب سنتی و علم پزشکی مدرن به بیماران توصیه می‌کنند تحرک داشته باشند و از مصرف غذاهای پرچرب و فست‌فود به شدت خودداری کنند. با این حال این ما هستیم که گوش‌مان به این حرف‌ها بدهکار نیست. وقتی معالج و درمان‌گر به ما توضیح می‌دهد ورزش روزمره می‌تواند درد و بیماری‌مان را تسکین دهد، هزار و یک توجیه به پیش می‌کشیم که نه وقتش را داریم و نه انرژی لازم برای ورزش. اصلا همینکه شما در حال حاضر پشت مانیتور نشسته‌اید یا در حال لم دادن روی تخت یا مبل در حال مطالعه این یادداشت هستید، در حقیقت در حال تخریب شهر بدن‌تان هستید. پس برای سوزاندن کالری یک برنامه‌ریزی معینی در پیش بگیرد و بی‌جهت پشت گوش نیندازید و بگویید «از همین شنبه که داره میاد».