در اینکه زکات فطریه مهمان بر عهده میزبان است یا مهمان، میان مراجع تقلید عظام، تفاوت فتوا وجود دارد اما بیشتر آنها بر یک قول متفقند.
به گزارش خبرنگار جماران، از اقسام زکات واجب، «زکات فطره» یا همان زکات بدن است. تا جایی که امام خمینی(س) درباره اهمیت آن در تحریرالوسیله چنین نگاشته اند:
«قد ورد فیها: إنه یتخوف الفوت علی من لم تدفع عنه» و «إنها من تمام الصوم کما أن الصلاة علی النبی صلّی اللّٰه علیه و آله من تمام الصلاة»
یعنی: دربارۀ آن حدیث وارد شده که «همانا خوف فوت بر کسی می رود که زکات فطره او داده نشده است». و «همانا زکات فطره جزء کامل کننده روزه است، همان‌گونه که صلوات بر پیامبر (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) تکمیل کننده نماز است».
دربارۀ زکات فطره مباحث مختلفی مطرح است؛ مانند: کسی که زکات فطره بر او واجب است، موارد مصرف، جنس، مقدار و وقت وجوب آن.
از جمله فرعیاتی که در باب زکات فطره آمده، مساله مهمان شدن در شب عید فطر است. اعتقاد بیشتر فقها بر این است که کسی که فقط یک شب مهمان فردی باشد، نان‌خور او به حساب نمی آید اما برخی مراجع نیز یک شب مهمانی هم فرد را نان خور به حساب می آورد؛ بنابراین اگر شخص یا اشخاصی قبل از غروب خورشید آخرین روز از ماه رمضان وارد خانه‌ای شده باشند، زکات فطره ایشان بر عهده میزبان خواهد بود.
بر همین اساس به پاسخ امام و دیگر مراجع در این موضوع پرداخته ایم:
امام خمینی(س)
امام خمینی(س) در تحریرالوسیله، ج1، ص: 347 مسأله‌ای دارند که ملاک لازم را ارائه می کند، می فرمایند:
«مسألة 6 - الظاهر أن المدار فی العیال هو فعلیة العیلولة لا علی وجوب النفقة و إن کان الأحوط مراعاة أحد الأمرین، فلو کانت له زوجة دائمة فی عیلولة الغیر تجب علی ذلک الغیر فطرتها لا علیه، و لو لم تکن فی عیلولة أحد تجب علیها مع اجتماع الشرائط، و مع عدمه لا تجب علی أحد، و کذا الحال فی المملوک»
طبق این فتوا: میزان در وجوب زکات فطره عیال بر انسان، نان خور بودن فعلی آنان است نه واجب النفقه بودن تنها، هر چند که احتیاط استحبابی در مراعات یکی از دو امر است.
از این روی اگر انسان همسر دائمی داشته باشد که نان خور شخص دیگر است نه شوهر، فطره‌اش نه بر شوهر، که بر عهده همان کسی می‌باشد که زن نان خور اوست.
و اگر زن نان خور هیچ کس نباشد، با اجتماع سایر شرایط زکات فطره بر خود وی واجب است، و در صورت جمع نبودن شرایط، بر هیچ کس واجب نیست.
بنا بر این: ملاک در واجب بودن زکات دیگران، صدق نان‌خور بودن است. پس آن کسی که در غروب شب عید فطر نان‌خور ما محسوب می شود پرداخت فطریه اش بر ما واجب است گرچه غروب شب عید جای دیگر باشد؛ و اگر نان‌خور ما نباشد زکاتش بر عهده خود او یا کسی است که نان‌خور اوست.
در موضوع مهمان بودن نیز به همین شکل است، ملاک نان‌خور بودن است که البته هیچ ملازمه ای بین آن و مهمان بودن نیست بنابر این:
1- اگر شخصی چند روز است که بر میزبان وارد شده و بر سر سفره اوست به گونه ای که عرف در غروب عید فطر کماکان نان‌خور صاحب خانه محسوب شود، فطریه او را میزبان باید پرداخت کند هر چند که غروب شب عید در خانه میزبان نبوده و آن‌جا افطار نکرده باشد.
البته مهمانی که قبل از ورود نان خور به حساب نمی آید اما بعد از ورود نان خور می شود مثل کسی که آمده است تا چند روزه نزد میزبان مهمان باشد، در صورتی که قبل از غروب شب عید وارد شده باشد فطره اش با میزبان است و اگر بعد از غروب وارد شود با خود اوست. به همین جهت است که در متن رساله نجاة العباد امام خمینی(س) (ص 189) چنین آمده است:
مسأله 6 - فطرۀ مهمانی که پیش از غروب شب عید وارد شده و نان خور صاحب خانه حساب می شود بر او واجب است.
2- اقوی آن است که دادن زکات فطره بر خود میهمان واجب است در جایی که صدق نمی کند که وی جزو کسانی است که میزبان نانشان را می دهد، مثل کسی که فقط شب عید و یک وعده میهمان است؛ و لیکن سزاوار است میزبان نیز احتیاط را ترک نکرده و فطره میهمان را بپردازد. علاوه بر آنکه خود میهمان نیز می پردازد.
همین مضمون در استفتای زیر چنین آمده است:
س 106- پرداخت فطریه برای فرزندانی که دارای عیال و اولاد بوده و جدا از پدر زندگی می کنند در صورتی که شب عید فطر در منزل پدر باشند باز غیر از پرداخت فطریه به وسیله پدر برای اولاد و عیالش واجب است یا خیر؟
ج- در صورتی که پیش از غروب روز آخر ماه رمضان بر منزل پدر وارد شوند و جزو عائله نان خور او محسوب شوند فطریه شان بر عهده پدر است.
استفتائات امام خمینی؛ ج1، ص 338
میهمان اگر نان‌خور صاحب‌خانه محسوب شود، کفاره او به عهده میزبان است؛ مگر اینکه میهمان فطریه را به وکالت از طرف او پرداخت کند. توجه داشته باشید میهمان با یک شب نان‌خور محسوب نمی شود و فطریه به عهده خود شخص است.
آیت الله العظمی سیستانی:
کسی که تنها براى افطار شب عید دعوت شده نان خور به حساب نمى آید، و فطره اش بر صاحب خانه نیست.
آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی
فطریه میهمان بر عهده صاحب‌خانه نیست، مگر اینکه برای چند شب میهمان او باشد، به طوری که نان‌خور او محسوب شود.
کسی که تنها برای افطار شب عید دعوت شده، نان‌خور به حساب نمی‌آید و فطره‌اش بر عهده صاحب‌خانه نیست.
آیت‌الله العظمی نوری همدانی
چنانچه میهمان قبل از غروب وارد بر صاحب‌خانه شود و آن شب نان‌خور او باشد، زکات فطره اش بر عهده میزبان است.
آیت‌الله صافی گلپایگانی
در هر دو فرض بر عهده صاحب‌خانه است.
پاسخ آیت الله العظمی شبیری زنجانی به استفتاء درباره «تفاوت نظر مرجع تقلید میزبان و مهمان در پرداخت زکات فطره»
سؤال: اگر میزبان، زکات فطریه میهمان را بر عهده خود بداند و میهمان طبق نظر مرجع تقلیدش، خود را موظف به پرداخت فطریه بداند، تکلیف چیست؟
جواب: اگر یکى از آن دو با اجازه دیگرى زکات فطره را به نیت کسى که واقعاً زکات فطره به گردن او است بدهد، کافى است.
مساله 2231: زکات فطره شخصی که اول مغرب شب عید (نه غروب آن) نان خور کسی شود چه با رضایت او وارد شود یا بدون رضایت وی بر او واجب است اما صرف خوردن نان میزبان در شب عید فطر کافی نیست بلکه باید نان خور او حساب شود بنابر این مهمانی که فقط افطار کسی را می خورد و نان خور او شمرده نمی شود فطریه او بر میزبان واجب نیست.
