عواملی که زمین های خوزستان را به کانون گرد و غبار تبدیل کرد

به گزارش جی پلاس، ۱۴ سال از ایجاد گرد و خاک‌های پراکنده در اهواز گذشته است، وضعیت استان سال به سال بدتر شده و حالا می‌توان گفت این گرد و خاک‌ها دیگر پراکنده نیستند؛ اهواز به زندگی بدون هوا عادت کرده است.

سال ۱۳۸۲ برای اولین بار به طور موردی ریزگردها در این شهر دیده شدند، ۲ سال بعد این بحران به صورت جدی افزایش پیدا کرد و در سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۹ به اوج خود رسید، بسیاری دلیل این اتفاق را خشک شدن تالاب‌ها و مراتع به دلیل بی‌آبی می‌دانند.

احمدرضا لاهیجان زاده، مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست استان خوزستان در این رابطه گفته است: اگر بخواهیم به صورت دقیق این موضوع را بررسی کنیم، می‌توانیم رابطه مستقیمی بین خشکی تالاب‌های بین النهرین در عراق و کاهش مساحت تالابی استان خوزستان با ورود ریزگرد به این استان مشاهده کنیم.

او همچنین گفت که ۱۱ سال پیش خشکسالی به اوج خود رسید و سبب خشکی بخش عمده‌ای از تالاب‌های شادگان و هورالعظیم شد.

در واقع خشک شدن تالاب‌ها و مراتع چه در داخل و چه در خارج از کشور باعث شد تا صدها هزار «کانون‌های گرد و خاک» تشکیل در ایران و خارج ایران تشکیل شوند.

کانون‌های داخلی در مقابله کانون‌های خارجی

اختلاف نظرهای در میان متخصصان در رابطه میزان تاثیر گذاری‌ منشاءهای داخلی و خارجی وجود دارد اما تقریبا همه‌ی کارشناسان بر این باورند که کانون‌های خارجی سهم بیشتری در گرد و خاک‌های جنوب کشور دارد.

کوروش بهادری مدیرکل هواشناسی استان خوزستان در این رابطه گفت: برآورد ما این است که 65 تا 70 درصد از کانون های گرد و خاک خارجی و حدود 30 درصد داخلی هستند و این هم بستگی به جریان‌های بادی دارد.

بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی اهواز هم منشا گرد و خاک‌های اهواز به این شکل است:

البته با وجود سهم کم منشاءهای داخلی نمی‌توان گرد و خاک‌های ناشی از این کانون‌ها را در نظر نگرفت، بهادری در این رابطه می‌گوید: گرد و خاک ناشی از کانون داخلی به سرعت به ما می‌رسد و غلظت بیشتری دارند، اما به علت اینکه ذرات درشت هستند این گرد و خاک‌ها ماندگاری کمتری دارند. اما ذرات خارجی پیمایش بیشتری دارند و ماندگاری طولانی‌تری هم دارند.

او همچنین گفت که منشاء گرد و خاک هفته‌ی گذشته داخلی بوده است.

کانون‌ها اهواز را احاطه کرده‌اند

تحقیقات زمین‌شناسی اهواز نشان می‌دهد که وسعت کانون‌های داخلی که این استان را احاطه کرده‌اند حدود ۳۵۰هزار هکتار یعنی چیزی بیشتر از۲برابر وسعت شهر نیویورک است و بادهای مختلف گرد و خاک‌ها از این مناطق به سمت استان اهواز می‌برد.

در واقع این ۳۵۰ هزار هکتار به ۷ کانون مختلف اطراف اهواز تقسیم می‌شوند که هر کدام به دلایل مختلف خشک شده و به منشاء تولید گرد و خاک تبدیل شده‌اند:

از سویی نوع کاربری این مناطق هم متفاوت است و هر کدام ماجرایی متفاوتی برای خشک شدن دارد.  

چه شد که ۳۵۰ هزار هکتار زمین، به کانون گرد و خاک تبدیل شدند؟

بدون شک اصلی‌ترین پاسخ به این سوال خشکسالی‌ است، اما عوامل دیگری هم در برخی کانون‌های مختلف با نوع کاربری متفاوت در ایجاد منشاءهای گرد و خاک تاثیر گذار بوده‌اند.

عملیات‌های عمرانی و تخریب مراتع

مراتع  با وسعتی بیش از ۲۰۰ هزار هکتار بیشترین وسعت را در ایجاد‌ کانون‎‌های گرد و خاک دارند، کم آبی در چندین سال گذشته منجر به تخریب پوشش‌های گیاهی و در نتیجه ایجاد بیابان‌هایی شد که عامل اصلی تبدیل مراتع به کانون‌های گرد و خاک است.

اما به نظر می‌رسد اقدامات مختلف در زمینه مدیریتی هم در این رابطه تاثیر گذار بوده‌اند، برخی طرح‌های عمرانی مثل ساخت راه، راه آهن و ... هم در تخریب مراتع تاثیر گذار بوده‌اند. این عکس نشان دهنده تشکیل کانون گرد و خاک به علت طرح‌های عمرانی است:

سدها و برداشت بی رویه عامل خشک شدن عراضی بدون پوشش

اراضی بدون پوشش تقریبا در تمامی ۷ منطقه که در آن کانون گرد و خاک وجود دارد، این اراضی زمین‌هایی بودند که در فصول آبی با سیلاب‌های رودخانه همجوار پوشیده و مرطوب می‌شده‌اند. اما کاهش بارندگی، احداث سد، برداشت بی‌رویه آب و مهار بیش از حد آب منجر تبدیل این مناطق به کانون‌های گرد و خاک شده است.

تالاب‌ها، آبگیرها و نواحی مرطوب خشک شده

تالاب‌ها به دلیل اینکه از دانه‌ریزهای رسی تشکیل‌ شده‌اند پتانسیل بالایی برای تبدیل به کانون‌های گرد و خاک دارند، در سال‌های گذشته خشکسالی، ساخت سد و برداشت بی‌رویه آب این پتانسیل تالاب‌ها و آبگیرهایی مثل هورالعظیم را به اجرا رسانده‌اند.

البته در طول چند سال گذشته برخی از این تالاب‌ها مثل هورالعظیم پرآب‌تر شده اند و دیگر نقش کمتری در تولید گرد و خاک دارند.

تامین حق‌آبه آبگیرها؛ مسئولیت با وزارت نیرو و سازمان محیط‌زیست

برای از بین بردن کانون‌های داخلی گرد و خاک وزارت  کشاورزی، وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط‌زیست اقدامات خود را در دو حوزه مختلف انجام داده‌اند؛ یکی تامین حق آبه  تالاب‌ها و دیگری  کاشت نهال برای جلوگیری از بیابان زدایی.

در حوزه اول که مسئولیت با وزارت نیرو و سازمان محیط‌زیست است برخی از اقدامات به شکل موفق‌آمیزی انجام شده است و برای مثال وضعیت تالاب هورالعظیم بهتر شده است، اما این تالاب تنها ۱۵ درصد کانون‌های گرد و خاک داخلی را تشکیل می‌دهد و هنوز آبگیرها و تالاب‌های دیگری بدون آب مانده‌اند.

در همین رابطه روز گذشته عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست در برنامه‌ای تلویزیونی گفت:زمانى بود که وزارت نیرو با سرپرست اداره می‌شد،ما درخواستى براى اختصاص حقآبه هاى محیط زیستى فرستادیم و جواب دادند که آبى براى محیط زیست وجود ندارد.

او گفت: ما دیگر حق نداریم براساس تحقیقات دهه ٦٠ اقدام کنیم و وزارت نیرو باید سریعاً بررسى جدید با شرایط موجود و مقدار آب فعلى کند و تصمیمات جدید بگیرند. آبى که سى سال پیش بود دیگر نیست. مردم خوزستان مطمئن باشند که دولت خود را ملزم براى تثبیت ریزگردها می‌داند و مسئله بودجه را حل خواهد کرد. داخل استان هم تصمیم بگیرند که آب را براى چه مصرفى ستفاده می‌کنند.

نهال‌کاری؛ مسئولیت با وزارت کشاورزی

اما برای حل مشکل بخش دیگری از کانون‌های داخلی وزارت جهادکشاورزی مسئولیت دارد تا با کاشت نهال جلوی ایجاد گرد و خاک را بگیرد.

در همین رابطه هم روز گذشته حجتی وزیر کشاورزی دیروز به خوزستان رفت تا در جریان عملیات نهال‌کاری قرار بگیرد، او در همین رابطه گفت: کاشت نهال و مرطوب سازی مناطق کانون گرد و غبار باید به نحو مطلوب و با سرعت بیشتری در سطح ابلاغی ۳۰ هزار هکتار انجام شود.

حجتی بیان کرد: با انتقال و تامین آب به کانال ۴۷ کیلومتری که توسط موسسه جهاد نصر حفر شده است و دارای دبی ۲۰ مترمکعبی است، کاشت نهال و مرطوب سازی مناطق بحرانی تولید ریزگرد به وسعت ۳۰ هزار هکتار اجرایی خواهد شد.

با بحران آب، آب این پروژه از کجا تامین می‌شود؟

اما برای حل ۱۰فقط  تا ۳۰ درصد مشکل این فاجعه زیست‌محیطی نبود آب و سوءمدیریت عامل ایجاد آن بودند به وجود آب نیاز است و تامین حق‌آبه تالاب‌ها و نیاز آبی برای کاشت نهال شاید یکی از بزرگترین چالش‌های دولت برای حل مسئله گرد و خاک باشد.

البته دوشنبه‌شب آقای رئیس جمهور ازیک راه حل جدید برای حل کم آبی این منطقه خبر داد. حسن روحانی گفت: کانال کشی صورت گرفته است تا آب کارون را به این منطقه برسانیم که با رساندن اب به این نقطه هم این منطقه مرطوب و هم امکان نهال کاری فراهم می شود.

این کانال به طول ۴۷ کیلومتر برای انتقال آب به مناطق بحرانی احداث شده و وظیفه تامین رطوبت زمین و آب‌رسانی به نهال‌کاری‌های صورت گرفته را برای جلوگیری از گردوغبار برعهده دارد.