حال دریاچه ارومیه خوب نیست
حال دریاچه ارومیه خوب نیست اما مسئولان می‌گویند حال دریاچه خوب است!» این را یکی از روستاییان روستای آغ زیارت از توابع شهرستان سلماس در حاشیه دریاچه ارومیه می‌گوید. از پیکره خشک و شوره زار‌های وسیع دریاچه و برخی مناطق پیرامونی آن نیز نشان می‌دهد که اوضاع دریاچه ارومیه رو به وخامت است.
به گزارش جی پلاس، روزنامه ایران نوشت: با گذشت چهار سال از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه، اما حالا بر اساس اعلام این ستاد، تراز فعلی دریاچه با کمترین تراز ثبت شده برای آن در 50 سال گذشته، تنها 23 سانتیمتر فاصله دارد و در مقایسه با سال قبل در همین زمان حدود 10 سانتیمتر هم کاهش داشته است.
اوضاع به قدری نگران کننده است که مساحت دریاچه حدود 270 کیلومتر نسبت به سال گذشته در همین زمان کمتر شده و میزان آب موجود در دریاچه نیز با کاهش حدود 400 میلیون متر مکعبی نسبت به سال قبل به کمتر از یک میلیارد مترمکعب در حال حاضر رسیده است. دریاچه در عطش آب می‌سوزد اما به رغم مصوبات دولت و ستاد احیا، برای ممنوعیت افزایش سطح زیر کشت، همچنان گزارش‌ها از افزایش سطح زیر کشت اراضی زراعی و باغی در استان آذربایجان غربی حکایت می‌کند.
از ارومیه تا مهاباد به سمت جنوب دریاچه و از ارومیه تا سلماس در شمال، باغات جدیدالاحداث سیب و زمین‌هایی به چشم می‌خورد که تاکیلومترها زیر کشت رفته است، زمین‌هایی که به گفته مدیرکل محیط زیست استان آذربایجان غربی پیشتر اراضی شیبدار یا مرتع بوده که حالا به باغ تبدیل شده یا کشت دیم که امروز به کشت آبی تبدیل شده است! اما در نقطه مقابل بسیاری از باغات و مزارع هم که متأثر از ریزگردهای نمکی خشک شده‌اند دو طرف جاده به چشم می‌خورد. اما از سوی دیگر همزمان با فصل برداشت سیب درختی، در گوشه و کنار شهر ارومیه به ویژه در حاشیه کمربندی شهر، دهها تن سیب در پیاده روها به فاصله هر چند صد متر روی هم انباشته شده تا به قیمت خشکیدگی دریاچه و نابودی منابع آب، حالا به نازل‌ترین قیمت ممکن به فروش برسد.
دریاچه تا کیلومترها پسروی کرده و بیش از 30 هزار هکتار کانون‌های بحرانی بیابانی در حاشیه دریاچه که از چند سال قبل شروع به گسترش کرده‌اند همچنان موجی از نگرانی‌ها را در منطقه دامن زده است، در منطقه «جبل کندی» که زمانی جزو پیکره آبی دریاچه بود حالا شدت پیشروی ماسه‌های روان به قدری زیاد است که نیروهای منابع طبیعی امسال به جای کاشت نهال و بوته برای تثبیت شن‌های روان مجبور به ایجاد بادشکن برای جلوگیری از حرکت ماسه‌های روان شدند.
با وزش کوچکترین بادی، آسمان چنان رنگ سفید به خود می‌گیرد و ماسه و نمک به هوا بر می‌خیزد که بیابان‌های خوزستان و سیستان در اذهان تداعی می‌شود. در این میان مردان بی‌ادعای منابع طبیعی تا کیلومترها در حال ایجاد بادشکن هستند.
برای دیدن پیکره آبی دریاچه باید تا مرکز جاده شهید کلانتری برویم اما در آنجا هم چندان خبری از آب نیست و عمق متوسط آب به حدود 30 سانتیمتر در کناره‌های پل شهید کلانتری می‌رسد ولی در عوض استان آذربایجان غربی با تولید 37 درصد سیب کشور و 35 درصد چغندرقند ایران رتبه نخست کشور را در تولید این دو محصول به خود اختصاص داده است.
شگفت آور اینکه بر اساس اعلام مسئولان جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی در رسانه‌ها، میزان تولید سیب در این استان که محصولی با نیاز آبی نسبتاً بالا محسوب می‌شود از 688 هزار تن در فاصله یکی دوسال به بیش از یک میلیون و 200هزار تن در حال حاضر رسیده است.
در همین حال سخنگوی ستاد احیای دریاچه ارومیه می‌گوید: وزرا مصوبات ستاد را اجرا نمی‌کنند. مسعود تجریشی دو روز قبل عدم همکاری دستگاه‌ها و کمبود اعتبارات را عامل عدم موفقیت ستاد معرفی می‌کند و می‌گوید: «هم اکنون جمع‌بندی ما این است که آب مصرفی کشاورزی را با اقدامات مدیریتی می‌توان کاهش داد ولی بعد از آن تنش وارد می‌شود بنابراین وزارت جهاد کشاورزی باید با کشاورزان وارد مذاکره شود که چه الگوی کشتی انجام دهند اما متأسفانه این بخش هم اکنون به عنوان یک چالش مطرح است. همین نقطه ضعف باعث شده طی دو سال، کشت چغندر قند از 29 هزار هکتار به 36 هزار هکتار برسد. سؤال این است که اگر جمع‌بندی حاکمیت این است که افزایش سطح زیر کشت محصولات آب‌بر به ضرر مردم و اقتصاد منطقه و دریاچه است چرا این اتفاق می‌افتد؟ چه عاملی باعث می‌شود وزارت نیرو برود پایین دست حسن لو 200 هکتار کشت آبی چغندر قند افزایش دهد؟»
تجریشی با بیان اینکه تاکنون فقط حدود 26 درصد اعتبارات ستاد احیا پرداخت شده می‌گوید: اواخر سال گذشته در گزارش محرمانه‌ای به آقای رئیس جمهوری اعلام کردیم که وزرای شما و دستگاه‌های اجرایی به تعهدات خود در قالب مصوبات ستاد احیا عمل نکرده و از آن تخطی کردند به طور مثال وزارت نیرو بر اساس مکانیزم خود وزارتخانه متعهد شده مقداری آب برای دریاچه اختصاص دهد اما از سال گذشته هنوز آب را در سدها ذخیره نگه داشته‌اند. آمارها نشان می‌دهد که وزارت نیرو نتوانسته حکمرانی خوبی داشته باشد، همچنین برخلاف مصوبه ستاد احیا، توسعه کشاورزی صورت گرفته که نشان می‌دهد مشکلی در وزارت جهاد کشاورزی داریم.» اما کیومرث دانشجو، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی می‌گوید: ما حتی بیشتر از میزانی که وزارت نیرو ابلاغ کرده بود یعنی حدود دو میلیارد و 26 میلیون مترمکعب آب به عنوان حقابه دریاچه از دریچه مخزن و سرریز سدها در دو سه سال گذشته رهاسازی داشتیم و علت این افزایش هم این بود که خداوند آبی را داده بود که بیشتر از پیش‌بینی ما بود ولی افزایش 4 درجه‌ای دمای هوا در تابستان امسال باعث شد تا بیشتر آب دریاچه تبخیر شود.
او افزود: الان هم پشت سدهایمان حدود 750 میلیون مترمکعب آب ذخیره داریم اما زمان رهاسازی آب آخر سال است نه الان و میزان رهاسازی را هم باید وزارت نیرو به ما اعلام کند. او در پاسخ به اینکه چه تضمینی وجود دارد همه آب رهاسازی شده به دریاچه برسد و در میانه راه مجدداً توسط کشاورزان پمپاژ و برداشت نشود گفت: ایستگاه‌های آب سنجی در طول مسیر داریم و میزان آب خروجی از سد و ورودی به دریاچه را مشخص می‌کنیم و مطمئن هستیم که بیشتر آب وارد دریاچه شده است.
اما پرویز آراسته، مدیرکل محیط زیست استان می‌گوید: امسال حدود 2 درجه سانتی گراد دمای هوا افزایش داشت که این امر موجب تبخیر آب دریاچه شد ضمن اینکه میزان مصرف در بخش کشاورزی همچنان بالاست چون بسیاری از اراضی دیمی که قبلاً با بارندگی آبیاری و کشت می‌شد حالا به کشت آبی تبدیل شده یا با انتقال آب از طریق لوله آبیاری می‌شوند یا با چاه یا با تانکر. او می‌افزاید: «امسال برای تالاب کانی برازان در جنوب دریاچه از آب منطقه‌ای درخواست دو میلیون مترمکعب آب کردیم تا اکوسیستم تالاب نابود نشود اما آبی که از پشت سد رهاسازی و در رودخانه «مهاباد چای» جاری شد به میزان بسیار کمی به دریاچه رسید چون کشاورزان آن را برداشت کردند و اجازه ندادند اصلاً به دریاچه برسد.»
از حرص اقتصادی مان کم کنیم
آراسته می‌گوید: باید از حرص اقتصادی‌مان کم کنیم تا دریاچه ارومیه احیا شود، مشکلی که امروز برای دریاچه ارومیه پیش آمده ناشی از فعالیت‌های انسانی بوده بنابراین لازم است رفتارمان را در میزان مصرف آب در بخش کشاورزی و نگرش‌مان را در بخش توسعه تغییر دهیم. او می‌افزاید: طبیعی است با این وضع افزایش دمای هوا، کاهش منابع آب و روند پراشکال تخصیص اعتبارات و مصرف بی‌رویه دیگر نمی‌توان دریاچه‌ای با وسعت 5 هزار کیلومتر مربع همچون 20 سال گذشته داشته باشیم اما می‌توانیم با همین شرایط دریاچه را به سطح تراز اکولوژیک که 4 متر بالاتر از سطح تراز کنونی است در مدت زمان برنامه‌ریزی شده برسانیم اگر همه ما عمق بحران را درک و اقدام کنیم. اما با این روندی که چاه‌های غیر مجاز را می‌زنند و میزان تولید چغندر افزایش می‌یابد کار واقعاً سخت می‌شود و عوارض این اقدامات در آینده خودش را نشان می‌دهد.
بنابراین باید مردم و مسئولان و کشاورزان همه با هم دست به دست هم بدهند و مشکلات را حل کنند.
مدیرکل منابع طبیعی استان آذربایجان غربی نیز می‌گوید: اتفاقی که امروز در دریاچه ارومیه رقم خورده حاصل تغییر اقلیم، و عدم مدیریت و برنامه‌ریزی در مدیریت منابع آب و خاک در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و عدم استفاده از ظرفیت جوامع محلی بوده که غفلت از اینها باعث شده تا امروز به اینجا برسیم. رحمان وهابزاده می‌افزاید: حرکت ماسه‌های روان یک تهدید جدی برای زیست بوم منطقه و حیات وحش است و محیط زیست باید خیلی پیشتر از اینها به این مسائل حساس می‌شد اما متأسفانه تداوم این روند امروز سلامت مردم منطقه و بخش کشاورزی را تهدید می‌کند.
باید ببینیم چرا به فکر چاره نبودیم؟ چرا برنامه نداشتیم؟ آیا این تغییر اقلیم فقط مختص کشور ما بوده یا همه جا اتفاق افتاده؟ و اگر فقط مختص کشور ماست پس رجوع کنیم به اعمال‌مان. حالا خوشبختانه در دولت تدبیر و امید با وجود خشکسالی مالی به دلیل پیگیری آقای کلانتری برنامه‌های خوبی پیاده شده است.
با وجود تشدید نگرانی‌ها نسبت به وخامت اوضاع دریاچه ارومیه اما فرهاد سرخوش مدیر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز می‌گوید: «میزان بارش در حوضه آبریز ارومیه در سال جاری فقط205 میلیمتر بوده که نسبت به سال گذشته کاهش 36 درصدی را نشان می‌دهد و بنابراین، این حد افت تراز چندان هم دور از انتظار نبود اما اگر عملیات انتقال آب سد سیلوه و حوضه زاب به ارومیه به اتمام برسد اوضاع بهتر می‌شود به شرطی که منابع مالی را بموقع تخصیص دهند.» او می‌گوید: باید این پروژه‌ها سریعاً به بهره‌برداری برسد و مصرف آب در بخش کشاورزی کاهش یابد چون هر روزی که از برنامه‌ها عقب می‌افتیم احیای دریاچه به تعویق می‌افتد و از نقشه راه بیشتر دور می‌شویم و بحران در حوضه آبریز دریاچه ارومیه تشدید می‌شود.
دیدگاه تان را بنویسید