بهبود وضعیت محیط‌بانان کشور که بارها از آنها به عنوان سربازان مقدم محیط زیست یاد شده یک مطالبه جدی از دولت دوازدهم است. به منظور شفاف کردن مطالبات محیط‌بانان، ضمن مرور اقدامات صورت گرفته در دولت یازدهم، پای صحبت، درد دل و گلایه‌های تعدادی از محیط‌بانان استان تهران در منطقه لواسان نشستیم.
به گزارش جی پلاس، اگرچه محیط‌بانان لواسان و منطقه حفاظت‌شده ورجین، تنها بخش کوچکی از محیط‌بانان کشور را شامل می‌شوند و به قطع شرایط خدمت و فعالیت آنان با محیط‌بانان سایر نقاط کشور تفاوت‌هایی دارد اما تقریبا دغدغه‌های محیط‌بانان یکسان است. از آنجا که دغدغه معیشتی و ضعف قوانین حمایتی از محیط‌بانان در رأس مشکلات سربازان محیط زیست قراردارد، صدای محیط‌بانان لواسان می‌تواند صدای کلیه محیط‌بانان کشور باشد. باید تاکید شود که اگرچه پیش از ابن بارها در قالب گفت‌وگو با محیط‌بانان نقاط مختلف کشور، این دغدغه‌ها رسانه‌ای شده ولی تا زمان اصلاح و بهبود وضعیت محیط‌بانان، این صداها تکرار خواهد شد.
منطقه حفاظت‌شده ورجین و سرشماری حیات وحش
ورجین به موجب رأی شورای عالی محیط زیست در سال ۱۳۶۱، به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شد که از نظر تقسیمات کشوری در استان تهران، بخش لواسانات و شهرستان شمیرانات در شمال شرقی شهر تهران واقع شده است و طبق آخرین بررسی‌ها، منطقه حفاظت‌شده ورجین حدود ۲۸ هزار هکتار وسعت دارد. طبق آخرین سرشماری‌ها، ورجین ۲۵۰۰ رأس قوچ و میش و ۱۰۰ رأس کل و بز دارد و بر اساس اظهارات محمد مالک ظاهری - یکی از محیط‌بانان منطقه - ردپای پلنگ در ورجین به طور فصلی دیده شده ولی خود پلنگ هنوز مشاهده نشده است. سیاهگوش نیز به عنوان گونه غیربومی در این منطقه تردد می‌کند که حتی سال گذشته یکی از آنها در درگیری تلف شد.
طبق قرار قبلی، در اداره محیط زیست شهرستان شمیرانات رضا کرمی فرمانده منطقه حفاظت‌شده ورجین را ملاقات کردیم. از همان لحظه اول متوجه شوخ طبعی او شدم گاه شوخی‌هایش را به قدری جدی بیان می‌کرد که تفاوت شوخی با جدیش را تشخیص نمی‌دادم. با ماشین محیط‌بانی در منطقه ورجین گشت کوتاهی زدیم و در همین فاصله، توانستیم تصویر تعدادی قوچ و میش را که تا پایین دامنه آمده بودند؛ ثبت کنیم.
ساخت و ساز در دامنه کوه و تهدید زیستگاه حیات وحش
در مورد حیات وحش ورجین آنچه جالب و قابل تامل به نظر می‌رسد، آن است که تعدادی از حیوانات در دامنه کوه تردد دارند و به قدری پایین می‌آیند که دیدن آنها در کنار کارگرانی که مشغول ساخت و ساز ویلاها در دامنه کوه هستند، احساس ناامنی و ترس بسیاری ایجاد می‌کند چون در این مسافت شکار گونه‌ها کار بسیار راحت است. البته باید جمله‌ام را اصلاح کنم چون این انسان است که با ساخت و ساز در ارتفاعات وارد زیستگاه حیات وحش شده و عرصه تردد، حیات و بقای گونه‌ها را تهدید می‌کند.
کرمی فرمانده منطقه حفاظت‌شده ورجین در این‌باره توضیح می دهد که به دلیل پایین آمدن حیوانات، گشت‌های محیط‌بانان به طور مرتب با ماشین و موتور در حاشیه جاده برقرار است تا مبادا باغداران یا شکارچیان از کنار خیابان و داخل ماشین به سمت حیوانات شلیک کنند.
کمبود نیرو در پاسگاه‌های محیط‌بانی/ حفاظت ۲۸۰۰۰ هکتار توسط ۴ نفر
بعد از گشت و گذار کوتاه در این منطقه و کنترل یکی از آبشخورها و قوچ و میشی که تا پایین دامنه و کنار جاده‌ها آمده بودند، میهمان تعدادی از محیط‌بانان در پاسگاه گلندوئک بودیم. فرمانده منطقه حفاظت‌شده ورجین با بیان اینکه دو پاسگاه زردبند و گلندوئک، کنترل منطقه ورجین را برعهده دارند، از وجود تنها چهار نیروی محیط‌بان در هریک از این دو واحدهای محیط‌بانی خبر می‌دهد و می‌گوید: این تعداد نیرو برای کنترل منطقه ورجین کم است چون عرصه ۲۸ هزار هکتاری ورجین در هر شیفت توسط چهار محیط‌بان حفظ می‌شود، درحالی‌که طبق چارت قانونی در هر شیفت، پاسگاه باید حداقل یک محیط‌بان راننده، یک محیط‌بان اسلحه‌دار و یک مامور گشتی داشته باشد بنابراین علاوه بر مسئول پاسگاه باید شش محیط‌بان در هر پاسگاه کار کنند تا بتوانند به صورت شیفت‌های سه نفره کارها را انجام دهند.
انتقاد شدید به سازوکار جذب نیرو در محیط زیست استان تهران
بر اساس اظهارات محیط‌بانان گویا روند جذب نیرو در محیط زیست استان تهران به ویژه جذب محیط‌بان با اشکالات اساسی روبه‌رو است رضا کرمی -افسر محیط دار سوم- ضمن انتقاد از سازوکار به کارگیری محیط‌بان طی چند سال گذشته از سوی اداره کل محیط زیست استان تهران بر ضرورت توجه و تمرکز مسئولان به توان جسمی بالا و شجاعت لازم برای برخورد با شکارچیان غیرمجاز تاکید می‌کند.
وی با اشاره به اینکه متاسفانه پاسگاه‌های محیط‌بانی استان تهران دچار کمبود نیروهستند و در به کارگیری محیط بانان با توان جسمی بالا و کار آمد در محیط زیست طبیعی دقت کافی نمی‌شود، می‌گوید: مناطق مختلف استان تهران از جمله منطقه حفاظت شده ورجین، پارک ملی لار، پارک‌های ملی خجیر و سرخه‌حصار، منطقه حفاظت شده کویر و منطقه شکارممنوع فیروزکوه و دماوند با کمبود نیروی محیط‌بان مواجه هستند و نیروهای جدیدی که استخدام شدند، بیشتر داخل اداره کل به صورت منشی، دفتردار و راننده مشغول به فعالیت هستند.
نیاز محیط زیست تهران به محیط‌بان جوان
محیط‌بان کرمی همچنین بر ضروت به‌کارگیری نیروی جوان برای محیط‌بانی تاکید و اظهارمی‌کند: باید با بالا رفتن سن محیط‌بانان قدیمی، نیروی جوان وفعال به منطقه تزریق شود تا ضمن حفاظت از منطقه از تجربیات نیروی قدیمی نیز استفاده شود. متاسفانه محیط زیست استان تهران به طور کلی از بالا بودن سن محیط‌بانان رنج می‌برد.
روند معکوس در جذب محیط‌بان؛ اول استخدام بعد اردوی آموزشی
فرمانده منطقه حفاظت‌شده ورجین می‌گوید: در آخرین دوره آموزشی که برای محیط‌بانان جدیدالورود برگزار شد تعداد زیادی از شرکت‌کنندگان که توان تحمل شرایط نسبتا دشوار طبیعت را نداشتند اردو را ترک کردند بنابراین انتقاد اصلی به نحوه به‌کارگیری نیروهای محیط‌بانی این است که تعدادی از نیروها را بعد از استخدام به اردوی آموزشی می‌فرستند که غالب آنان هیچ علاقه، تخصص و توانی در حوزه محیط‌بانی ندارند و در انجام کارهای محیط‌بانی کارآمد نیستند ولی مسئول منطقه به دلیل اینکه این فرد به استخدام اداره محیط زیست درآمده مجبور است نیرو را نگه دارد.
جذب نیروی محیط‌بانی باید فرآیند سختگیرانه و دقیق داشته باشد
کرمی که در طول خدمت، سرمحیط‌بان طالقان، سرپرست منطقه حفاظت‌شده کویر، رئیس اداره محیط زیست فیروزکوه و سرپرست پارک ملی لار بوده است، با اشاره به تجربه سال‌های گذشته در جذب نیروی محیط‌بان می‌گوید: پیش از این از بین داوطلبان و علاقه‌مندان محیط زیست جذب نیرو صورت می گرفت ولی متاسفانه در حال حاضر روند جذب نیرو در محیط زیست کشور معیوب شده است و هر کسی که بیکار است فکر می‌کند می‌تواند محیط‌بان شود. در حالی‌که جذب نیروی محیط‌بانی باید فرآیند سختگیرانه و دقیقی داشته باشد. روال صحیح این است که سازمان حفاظت محیط زیست فراخوان جذب نیرو بدهد و بعد از برگزاری دوره‌های آموزشی سه تا شش ماهه و شرکت در آزمون سپس برگزاری اردوهای آموزشی در منطقه، از بین نیروها تعدادی را استخدام کند.
امکانات خودرویی محیط‌بانان یکی از ایرادات و انتقاداتی است که طی سال‌های گذشته بارها و بارها از سوی محیط‌بانان مطرح و پیگیری شده است و اگرچه به طور موردی، تجهیزاتی در اختیار برخی مناطق قرار گرفت ولی همچنان خلا خودرو و موتورسیکلت مناسب برای مسیرهای صعب‌العبور برای محیط‌بانان احساس می‌شود.
موتور و ماشین محیط‌بانان به گرد امکانات خودرویی متخلفان نمی‌رسد
مسئول منطقه حفاظت‌شده ورجین با تاکید بر اینکه باید تعداد وسایل نقلیه با ظرفیت‌ها و مساحت منطقه تناسب داشته باشد، نسبت به کیفیت خودرو و موتورهای محیط‌بانان انتقاد می‌کند و می‌گوید: موتورهایی که در سال ۱۳۹۰ خریداری شد اصلا موتورهای به درد بخوری برای مناطق نبودند. واقعیت آن است که وضعیت نامناسب تجهیزات محیط‌بانان در مقایسه با امکانات شکارچیان متخلف خیلی بیشتر به چشم می‌آید چون اکثر آنها، افراد ثروتمندی هستند و خودرو و موتورهایی با کیفیت عالی دارند که ماشین و موتور محیط‌بانی به گرد آنها نیز نمی‌رسد.
محیط‌بان با کفش نو می‌رفت با پای تاول‌زده برمی‌گشت
محیط‌بان کرمی در ادامه با اشاره به اهمیت کیفیت لباس و کفش محیط‌بانان اظهار می‌کند: لباس و کفش محیط‌بانی باید با شرایط جوی منطقه تناسب داشته باشد. روشن است که لباس محیط‌بانان در مناطق کویری با مناطق کوهستانی نمی‌تواند یکی باشد چون شرایط جوی و اقلیم در این مناطق یکسان نیست. افزون بر این، کیفیت و مرغوبیت لباس و کفش‌ها موضوع مهمی است چون نمونه‌ای داشتیم که محیط‌بان با کفش نو به کوه رفته ولی کفش از وسط پاره شده یا محیط‌بان با پای تاول زده از کوه برگشته است.
بی‌سیم محیط‌بان صدایی ندارد
وی همچنین به کمبود بی‌سیم محیط‌بانان اشاره و تاکید می‌کند: بی‌سیم‌ها کیفیت خوبی ندارند و در صورت خراب شدن به علت کمبود اعتبار، مدت‌ها تعمیر آنها طول می کشد این درحالیست که بی‌سیم جزو وسایل حیاتی برای محیط‌بان است چون در کوه و دشت که گوشی محیط‌بان آنتن ندارد که بتواند با موبایل از وجود متخلف یا مسائل دیگر خبر بدهد. افزون بر این، ماموران محیط زیست باید افشانه و شوکر نیزداشته باشند.
محیط‌بانان همچنان در بحران معیشتی
در میان مشکلات و دغدغه‌های محیط‌بانان، وضعیت حقوق و معیشت آنها قصه تکراری است که طی سالیان گذشته بارها فریاد زده شده است و اگرچه افزایش ۳۰۰۰ امتیازی سختی کار برای محیط‌بانان در دولت یازدهم به تصویب رسید و اجرا شد اما افزایش حقوق چشمگیری به دنبال نداشت.
محمدمالک ظاهری - محیط‌دار سوم، فرمانده یگان و سرمحیط‌بان پاسگاه زردبند- در این باره با تاکید بر اینکه میزان دریافتی محیط‌بانان نسبت به سختی کار و دوری از خانواده بسیار پایین است، می‌گوید: حقوق نیروهای قراردادی معمولا یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان است و نیروهای پیمانی نیز بین یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان تا یک میلیون ۶۰۰ هزار تومان دریافتی دارند.
محمدمالک که ۳۰ سال سن دارد و از سال ۸۹ در حوزه محیط‌بانی مشغول به کار است و همزمان تحصیلات خود را در رشته آبخیزداری ادامه می‌دهد، حقوقی در حد یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان دریافت می‌کند.
محیط‌بان ظاهری می‌گوید: در سال گذشته افزایش سختی کار به ۳۰۰۰ امتیاز رسید اما تاثیر ناچیزی روی درآمدها داشت. امسال نیز اعلام شد محیط‌بانانی که به صورت شیفتی کار می‌کنند ۳۰ درصد افزایش حقوق خواهند داشت اما هنوز در حقوق‌ها اعمال نشده است.
استفاده از سلاح توسط محیط‌بانان طی سال‌های گذشته چالش‌هایی را به دنبال داشته است. چه بسا در تعدادی از وقایع مربوط به درگیری‌ها بین محیط‌بانان و شکارچیان متخلف، میزان اختیار محیط‌بان برای استفاده از سلاح مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در حال حاضر همه محیط‌بانان نمی توانند از سلاح در ماموریت‌ها استفاده کنند. تعدادی هم که موفق به کسب مجوز حمل سلاح شده‌اند، به دلیل ضعف قوانین حمایتی از محیط‌بانان دست دلشان هنگام استفاده از سلاح می‌لرزد.
محیط‌بان ظاهری که دو سال است امکان استفاده از سلاح دارد با اشاره به اینکه در منطقه حفاظت‌شده ورجین درهر پاسگاه تنها یک نفر اسلحه دارد، می‌گوید: این درحالیست که در کار محیط‌بانی همه نیروها باید اسلحه داشته باشند. چون سلاح من برای خودم است و طبق قانون نمی‌توانم آن را دراختیار محیط‌بان دیگری قرار دهم و اگر سایر محیط‌بانان در جریان گشت‌زنی با شکارچیان متخلف روبه‌رو شوند هیچ سلاحی برای برخورد یا دفاع از خود ندارد و باید منتظر بمانند که من خودم را به آنها برسانم.
محیط‌بان در صورت استفاده از سلاح محکوم است
به گفته ظاهری محیط‌بانان حق استفاده از سلاح را با اختیارات کامل ندارند. اگرچه گفته شده که ما ضابط قضایی هستیم ولی تاکید شده که تنها برای دفاع از خود می‌توانیم از سلاح استفاده کنیم و در صورتی که مجبور به استفاده از سلاح شدیم، باید سه بار به متخلف در حال فرار اخطار بدهیم. در این شرایط اگر متخلف ۱۰۰ متر هم دور باشد دیگر در شرایط کوه امکان دستگیری او وجود ندارد. همچنین محیط‌بان تنها می‌تواند کمر به پایین شلیک کند ولی چون قانون محکمی برای دفاع از محیط‌بان وجود ندارد، در صورت شلیک کمر به پایین، باز هم محیط‌بان، در دادگاه محکوم می‌شود.
لازم به یادآوری است که محیط‌بانان لواسان و منطقه حفاظت‌شده ورجین نگران هستند که مبادا حرف‌هایشان به مذاق نیروهای رده بالا خوش نیاید و از اینکه رسانه‌ها را امین درد دل‌هایشان قرار داده‌اند شاکی و ناراحت شوند. اما کلیه مسئولان کشور به ویژه یگان حفاظت محیط زیست باید ضمن احترام به شهامت و احساس مسئولیت این محیط‌بانان درصدد حل این بحران‌ها برآیند.
خطاب این مطالبات تنها به سمت دولت دوازدهم و سازمان حفاظت محیط زیست نیست بلکه مجلس شورای اسلامی به عنوان رکن قانوگذاری کشور نیز وظایف و تکالیفی در قبال محیط‌بانان؛ سربازان مقدم محیط زیست دارد که بررسی و تصویب هر چه سریع‌تر "لایحه حمایت از محیط‌بانان" یکی از مهمترین این تکالیف است.
لایحه حمایت از محیط‌بانان در ابتدای سال جاری توسط دولت به مجلس ارائه شده اما علی‌رغم گذشت حداقل چهارماه از تحویل آن به مجلس، هنوز نوبت به بررسی این لایحه نرسیده است بنابراین از نمایندگان مجلس که سال گذشته از شهادت سه تن از محیط‌بانان متاثر شده و خواستار ارائه لایحه توسط دولت شدند درخواست می‌شود برای حفظ جان و افزایش امید و انگیزه در محیط‌بانان، بررسی این لایحه را در اولویت قرار دهند.
