واکاوی اجتماعی یک قتل!

به گزارش جی پلاس، شروع این هفته، با خبری شوک‌آور آغاز شد؛ خبر قتل یک مرد سالمند به دست پسرخوانده‌اش،‌ آن هم پسرخوانده‌ای که خواننده معروفی است و برای خودش طرفدارانی دارد. حمیدرضا صفت، خواننده سبک رپ که صفحه اینستاگرامش را بیش از یک میلیون نفر دنبال می‌کنند و چند هفته پیش نامش با ماجراهای تئاتر لامبورگینی بیشتر از قبل بر سر زبان‌ها افتاد، فکر نمی‌کرد یک روز با عنوان «قاتل» به تیتر روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها تبدیل شود. طرفدارانش هم فکر نمی‌کردند، بی‌شک مادر و پدرخوانده‌اش هم. اما خشم، خشمی که کنترل نشود، گاهی از هر چیزی بیشتر قدرت می‌گیرد،  در یک لحظه نابود می‌کند و هیچ راه برگشتی نیست. مثل اتفاقی که برای خواننده‌ای افتاد که خوانده بود «هنوز هم می‌شه بخشید».

این خواننده 24 ساله که به اتهام قتل پدرخوانده‌اش دستگیر شد، در اعترافاتش گفته قصد داشته از مادرش در برابر آزار و اذیت ناپدری حمایت کند. او در اعترافاتش از این گفته که برادرش از آمریکا تماس گرفته و گفته ناپدری‌‌شان مادرشان را مورد آزار و اذیت قرار داده، او هم که خشمگین شده، برای اعتراض رفته اما درگیری انجام گرفته و مرد سالمند، کارش به بیمارستان و درنهایت مرگ می‌کشد.

خبر این اتفاق به سرعت در فضای مجازی پخش شد و با واکنش‌های زیادی همراه بود؛ عده‌ای به حمایت از این خواننده جوان پرداختند و گفتند دفاع از مادرشان در برابر خشونت، تصمیمی است که احتمالا در شرایط مشابه، آنها هم خواهند گرفت، عده‌ای به این اشاره کردند که قتل، قتل است و فرقی ندارد از سوی چه کسی و در چه شرایطی انجام گرفته باشد، عده‌ دیگری هم در معایب طلاق و ازدواج مجدد حرف زدند، به آسیب‌پذیری فرزندان طلاق اشاره کردند و گفتند حمید صفت، تنها یکی از نمونه‌هایی است که طلاق، به آنها آسیب زیادی زده. این واکنش‌ها البته با پخش ویدیویی از این خواننده هم همراه شد، ویدیویی که در آن حمید صفت به فرزند طلاق بودن اشاره کرده و می‌گوید از این موضوع آزار دیده است.

طلاق زیاد شده، آموزش زیاد نشده

«طلاق می‌تواند اثرات مخرب روانی روی فرزندان یک خانواده ایجاد کند و مطالعات نشان داده آسیب‌پذیری فرزندان طلاق بیشتر است، آنها ممکن است دچار مشکلات اضطراب اجتماعی یا ابراز وجود شوند، یا خیلی مسائل دیگری که آنها را زودتر به مرحله ابراز خشم می‌کشاند.» اینها را دکتر مجید صفاری‌نیا، روان‌شناس اجتماعی می‌گوید، در پاسخ به این که چقدر در بروز این قتل، می‌توان به رابطه خانوادگی این خواننده، حتی بیشتر از شخصیت فردی او، تاکید کرد.

دکتر صفاری‌نیا همچنین اشاره می‌کند که «فرزند خانواده طلاق، فرآیندهای مختلف روانی را تجربه می‌کند که با توجه به این که جدایی پدر و مادر در چه سنی اتفاق افتاده باشد، این فرآیندها کمی متفاوت است؛ مثلا می‌تواند به افت تحصیلی منجر شود یا اضطراب، افسردگی، احساس کمبود اعتماد به نفس، نداشتن حامی یا حتی احساس گناه همیشگی از این که طلاق به دلیل وجود آنها انجام شده برایشان داشته باشد.»

این روانشناس به «رویای همیشگی بازگشت» هم اشاره می‌کند؛ اصطلاحی که می‌گوید به این معناست که همیشه در فرزندان طلاق، از کودکی تا بزرگسالی، وجود دارد و آنها تصور می‌کنند خانواده‌شان ممکن است روزی به شکل سابق برگردد، با همان پدر و مادر اما این بار بدون تنش و چالش.

این مدرس دانشگاه البته این را هم می‌گوید که طلاق، گاهی می‌تواند جنبه درمانی هم داشته باشد و فرزندان را از حضور در یک خانواده متلاطم نجات دهد، اما آنچه مهم است، تصمیم‌گیری والدین برای ازدواج مجدد است؛ موضوعی که اغلب به آن توجه نمی‌شود، از نظر مشاور بهره گرفته نمی‌شود و نتیجه‌اش می‌شود مشکلاتی که مادرخوانده / پدرخوانده‌ها با فرزندان همسرشان دارند و یا برعکس، فرزندخوانده‌ها با والدین یا والد جدیدشان.

صفاری‌نیا به موضوع دیگری هم تاکید می‌کند؛ این که وقتی آمارها از میزان بالای طلاق خبر می‌دهد، چرا کاری برای آموزش خانواده‌هایی که در آنها جدایی اتفاق افتاده انجام نمی‌شود، چرا گفته نمی‌شود والدین باید با فرزندان طلاق چطور رفتار کنند، چطور آنها را برای حضور در خانواده‌ای با پدر، مادر یا خواهر و برادر جدید آماده کنند، چطور زمینه ذهنی خانواده و اجتماع را برای مواجهه با طلاق و ازدواج مجدد آماده کنند، و هزاران آموزش لازم دیگر که مغفول مانده و فقط با شنیدن نتیجه‌اش، که قتل و جنایت است، از ناراحتی سر تاسف تکان می‌دهیم. متاسفانه کارهای تحقیقاتی هم در کشورمان درباره فرزندان طلاق به خوبی انجام نمی‌شود، تحقیقات خارجی در این زمینه وجود دارد ولی مطالعات بومی که با فرهنگ ما تطابق داشته باشد انجام نمی‌شود و در مقابل این همه هشدار نسبت به افزایش طلاق، شاهد کارهای مطالعاتی برای چگونگی مواجهه با آن و کاستن از تبعات مختلفش نیستیم.

به گفته او، رد پای خشم هیجانی خواننده جوان رپ را در این قتل، باید در خیلی پیش از این دید، درست است که او ممکن است در یک لحظه دچار هیجان شده و به دفاع از مادرش برخاسته باشد، اما به احتمال زیاد در تصورات و ناخودآگاهش، این مرد، فردی نبوده که بتواند جایگاه درستی در خانواده داشته باشد و دعوایی که با مادرش داشته، محرکی شده برای این ابراز خشم و انزجار؛ چیزی که ممکن است در فرزندان دیگری از خانواده‌های با ازدواج مجدد هم وجود داشته باشد و باید به آنها تاب‌آوری بیشتری را آموزش داد. همانطور که درباره مسائلی مانند دیابت و سرماخوردگی و بیماری قلبی کار رسانه‌ای می‌شود، لازم است درباره آثار طلاق و پذیرش اعضا در خانواده جدید هم فرهنگسازی شود.

«بار روانی کلمات» هم کشنده است

اما اینها همه موضوع نیست. این روانشناس، موضوع دیگری را هم مطرح می‌کند؛ «بار روانی کلمات»: در هر موضوعی، چندین عامل دخیل هستند و نمی‌توان تنها به یک موضوع اشاره کرد، بار روانی کلمات هم یکی از همین جوانبی هستند که باید در نظر گرفته شود. وقتی از کلماتی مانند «ناپدری» و «نامادری» استفاده می‌شود، چطور انتظار داریم فرزند خانواده، آن والد را به چشم یک عضو موثر و مثبت ببیند و نسبت به او احساس خوبی داشته باشد؟ اصلاح به کار گیری این کلمات، همان کاری است که رسانه‌ها می‌توانند انجام دهند و از بار معنایی منفی آن بکاهند تا کمتر شاهد اتفاقات کینه‌توزانه‌ای در خانواده‌هایی با ازدواج مجدد باشیم.

اشاره او به اتفاقات تلخی است که گاهی به دلیل شهرت فردی که آن را مرتکب شده، بیشتر رسانه‌ای شده و در معرض توجه قرار می‌گیرد، گاهی فقط اشاره‌ای در خبرها به آنها می‌شود و چندان به زنگ خطر بودنشان توجهی نمی‌شود و گاهی هم در خفا هستند و اصلا دیده نمی‌شوند.

جدول‌های زیر، بعضی از قتل‌های تلخی را که ظرف یکی دو سال گذشته در خانواده‌هایی با ازدواج مجدد اتفاق افتاده و رسانه‌ای شده را نشان می‌دهند.

تعدادی از قتل‌هایی که توسط پدرخوانده / مادرخوانده انجام شده:

تعدادی از قتل‌هایی که توسط فرزندخوانده‌ها انجام شده: