نگاهی به 4 سال ریاست ابتکار بر سازمان حفاظت محیط زیست

با انتصاب عیسی کلانتری، دوره 4 ساله ریاست معصومه ابتکار بر سازمان حفاظت از محیط‌ زیست در دولت یازدهم تمام شد. هرچند ابتکار در دولت اصلاحات هم رییس این سازمان بود.

4 سال پیش، معصومه ابتکار در شرایطی محیط زیست را تحویل گرفت که آلودگی‌هوای کلانشهرها در بدتر وضعیت ممکن بود، دریاچه ارومیه رارو به مرگ بود، خشکسالی بحران عمده حوضه های آبی ایران بود، رتبه سرانه ظرفیت زیستی ایران در جهان 108 شده بود و البته رد پای اکولوژیک ایران به اندازه کشورهای صنعتی بود.

اکنون دوره 4 ساله ریاست او بر سازمان حفاظت از محیط‌زیست تمام شده است، او دیگر معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده است و عیسی کلانتری، رئیس سابق وزارت کشاورزی جایگیزین او شده است. سازمان محیط‌زیست در طول دوره ریاست ابتکار اقداماتی مختلفی در زمینه آلودگی هوا، احیای تالاب‌ها، حمایت از محیط‌بان‌ها و ... انجام داده است.

آلودگی هوا؛ کاهش تعداد روزهای آلوده در پایتخت

به طور کلی در این دوره سازما محیط‌زیست اقدامات مفیدی در زمینه آلودگی هوا انجام شد و تعداد روزهای پاک در پایتخت از 216 روز در سال 91 به 260 روز در سال 1395 رسید.

در سال 1392، 45 درصد از نیروگاه‌ها مازوت مصرف می‌کردند ولی برای مقابله با آلودگی هوا این میزان در سال 95 به 8 درصد رسید، همچنین در طول این مدت استفاده از بنزین یورو 4 در شهرهای مختلف افزایش یافت؛ اکنون 40 شهر ایران از بنزین یورو 4 استفاده می‌کند و سازمان محیط‌زیست برنامه دارد تا سال 1400 همه شهرها از این بنزین استفاده کنند.

یکی از اصلی‌ترین اقداماتی که در زمینه آلودگی هوا انجام شد تدوین لایحه هوای پاک بود، این لایحه توسط شورای نگبان تایید شده است. همچنین الزام خودروسازان به تولید خودروهای یورو ۴ باعث کاهش روزهای آلوده هوا بود. محیط زیست البته برنامه ارتقاء سوخت خودروها به یورو ۵ و تولید خودروهایی با این استاندارد تا پیش از سال ۱۴۰۰ را هم دارد.

وضعیت دیگر شهرها در زمینه آلودگی‌هوا را در زیر می‌بینید؛

گرد و غبار در خوزستان؛ آیا اقدامات سازمان کافی بود؟

یکی از مشکلات اصلی سازمان محیط‌زیست چه در دوره‌های قبلی و چه در دوره جدید مقابله با پدیده گرد و خاک است، در این دوره از ریاست ابتکار بر سازمان حفاظت از محیط‌زیست ستاد مقابله با گرد و غبار تشکیل شد، منشاء‌های داخلی و خارجی پدیده گرد و غبار در ایران هم شناسایی شد و حتی مذاکراتی با کشور عراق برای مقابله از ایجاد گرد و غبار در این کشور و ورود آن به ایران انجام شد.

هر چند این اتفاقات مانع ایجاد گرد و غبار در جنوب کشور نشد و حتی در 7 و 8 بهمن شدت گرد و خاک در اهواز به حدی رسید که برق در این شهر قطع شد. با این وجود شرایط گرد و غبار در اهواز نسبت به 4 سال پیش بهتر شده است، ضیاء الدین شعاعی مدیر ملی مقابله با گرد و غبار در این رابطه در پایان سال 95 به خبرآنلاین گفته بود: روز گرد و غباری روزی است که غلطت گرد و غبار از 150 میکروگرم بر متر مکعب بیشتر شود و بیش از 2 ساعت ماندگاری داشته باشد با این تعریف، در طول سال هایی که پایش کردیم 74 گرد و غبار در سال 92-91 داشته ایم و در سال جاری تعداد گرد و خاک ما حدود 17 روز بود.

بیشتر منشاء گرد و خاک از کشورهای خارجی می‌آید اما منشا گرد و خاک‌های شدیدی مثل اتفاقی که در 7 و 8 بهمن سال 95 افتاد داخلی است به همین دلیل اقداماتی هم برای از بین بردن منشا داخلی گرد و خاک انجام شد.

شعاعی در این رابطه گفت: به دستور آقای رئیس جمهور وزارت جهاد و کشاورزی مکلف شد اقداماتی برای این مناطق انجام دهد و الان تقریبا کارهایی انجام شده است؛ الان با هدفگذاری 40 هزار کیلومتری که در جنوب شرق اهواز تصمیم گرفته شده که آب وارد منطقه شرقی شود، از این 40 هزار هکتار حدود 4 یا 5 هزار هکتار می توانند مستعد کشت باشند، حدود 3 هزار هکتار هم می توانند قابلیت مالچ پاشی داشته باشند.

با این وجود سازمان حفاظت از محیط‌زیست دوره پر تنشی را در خوزستان گذراند، در این استان بسیاری معصومه ابتکار را به انجام کارهای نمایشی متهم می‌کنند، آنها در واقع می‌گویند کارهای سازمان حفاظت از محیط‌زیست در چند سال گذشته در خوزستان هیچ تاثیری روی روند گرد و خاک در این منطقه نداشته است و اینکارها فقط نمایش بوده‌اند.

تالاب هورالعظیم و خروج و از خشکسالی

یکی از منشاء های گرد و غبار خوزستان، تالاب هورالعظیم بود که در دولت قبلی خشک شد، اما با اقدامات سازمان حفاظت از محیط زیست این تالاب 80 درصد احیا شده است، در رابطه با این تالاب این سازمان این اقدامات را انجام داده است؛

*جلب همکاری وزارت نیرو در خصوص تعیین و تخصیص حقابه و احیاء بیش از 80 درصد این تالاب

*جلب همکاری وزارت نفت در ساماندهی فعالیت های نفتی در حوزه تاالب هورالعظیم و بازگشایی دریچه های مخازن

*نصب 40 پل(کالورت) بر روی جاده های احداث شده

*الیروبی ورودی ها به تالاب

*جلوگیری از خروج آب تالاب به خارج از مرز

*رهاسازی برنامه ریزی شده آب از سد کرخه

لایحه حمایت از محیط‌بانان

در این دوره 4 ساله اقدامات زیادی در زمینه حمایت از محیط‌بانان انجام شد؛ افزایش 30 تا 40 درصدی حقوق محیط بانان، لغو حکم 7 محیط بان محکوم به اعدام با کسب رضایت از اولیای دم و ...

ولی مهمترین اقدامی که در این دوره انجام شد تدوین لایحه حمایت از محیطبانان  بود، این لایحه تدوین شده است و اکنون در حال بررسی شدن در مجلس شورای اسلامی است.

دریاچه ارومیه؛ امید دوباره به احیا

از سال 1374 تراز آب دریاچه ارومیه روند کاهشی پیدا کرد و این روند به شکلی ادامه پیدا کرد این روند به شکلی ادامه پیدا کرد که در اواسط دهه 80 بسیاری از کارشناسان این دریاچه را خشک شده دانستند و از احیا آن ابراز ناامیدی کردند، اما در انتخابات سال 1392 حسن روحانی قول متفاوتی داد؛ احیا دریاچه ارومیه.

به همین دلیل رئیس سازمان محیط زیست به همراه ستاد احیا دریاچه ارومیه در چند سال گذشته مسئولیت زیادی برای احیا این دریاچه داشتند. 

در طول چند سال گذاشته ستاد به هدف اولیه که تثبیت تراز دریاچه ارومیه بود رسید و تراز این دریاچه بعد از چندین سال دیگر روندی کاهشی نداشت.

برای رسیدن به این هدف گذاری اقدامات زیادی برای احیا دریاچه ارومیه انجام شد اقداماتی مثل عدم تحویل آب مازاد ورودی به سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه به بخش کشاورزی، کاهش 16 درصدی تحویل آب به 115000 هکتار از کشاورزی دشت‌های میاندوآب، مهاباد،حسنلو، قلعه‌چای و صوفی‌چای، لایروبی بیش از 85 کیلومتر از رودخانه‌های آجی‌چای، قلعه‌چای و صوفی‌چای در استان آذربایجان شرقی، اتصال رودخانه‌ زرینه‌رود به سیمینه‌رود به طول 25 کیلومتر، رها سازی صد‌ها میلیون کیلومتر آب از سد‌های مختلف و ...

یکی از اصلی ترین اقدامات کاهش مصرف آب کشاورزان در منطقه آبریز دریاچه ارومیه بود؛ کشاورزان مناطق جنوب و غرب حوضه آبریز 24 تا 45 درصد بیشتر از آنچه که گیاه نیاز دارد، آب مصرف می کنند که این امر باعث شد در جنوب حوضه آبریز دریاچه ارومیه سطح آب های زیرزمینی بالا بیاید و باعث شور شدن آب منطقه شود.

تصویب لایحه حفاظت از تالاب‌ها؛ راه‌حلی برای مقابله با خشکسالی

یکی از اصلی ترین اقدامات سازمان حفاظت از محیط‌زیست در این دوره 4 ساله برای مقابله با خشکسالی و کاهش مصرف آب  تصویب لایحه حفاظت از تالاب‌ها و ارائه آن به مجلس شورای اسلامی بود. 

برخی از بندهای این لایحه به این شکل است:

*وزارت آموزش پرورش مکلف است با همکاری وزارت نیرو آموزش نحوه بهینه مصرف آب را در تدوین کتب درسی و برنامه‌های آموزشی و پرورشی منظور نماید.

*کلیه هتل‌ها، بیمارستان‌ها، شهرکها، مجتمع‌های مسکونی، ساختمان‌های دولتی، دانشگاه‌ها و سایر آموزشگاه‌ها و نظایر آن در صورت استفاده از سیستم بازچرخانی آب و پساب، مشمول دریافت مشمول دریافت مشوق‌ها و تحقیقات وزارت نیرو که نوع، میزان و نحوه آن در آئین نامه اجرایی این مشخص شده‌اند، می‌شوند.

توافقنامه پاریسی که هنوز تصویب نشده است

حدود 2 سال پیش معصومه ابتکار به همراه 150 کشور دیگر در پاریس توافقنامه‌ای را امضا کردند که بر اساس آن قرار شد هر کشوری به میزان مشخصی میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهد، ایران در ایجاد این توافقنامه نقش زیادی داشت و حتی بسیاری از کشورها در این رابطه ایران را تمجید کرده بودند.

حتی دسامبر سال گذشته  ال‌گور معاون رئیس جمهور سابق آمریکا در برنامه 24 ساعت با واقعیت درباره ایران گفت: " ایرانی که همیشه در فضای بین‌الملل به عنوان یک کشور منزوی شناخته می‌شد در پاریس همه را غافلگیر کرد"

با این وجود بسیاری در داخل ایران، از امضای این قرارداد توسط ایران انتقاد کردند و دلیل خود را اجباری بودن این تواقنامه دانستند.

این در حالی است که متن دقیق فارسی یکی از بندهای توافقنامه به این شکل است: «ماده 1-15: به منظور تسهیل اجرا و ارتقا سازگاری با مقررات این توافق نامه، مکانیزمی بر طبق این سند بنا شده است. 2: مکانیزم مذکور در بند ماده یک باید از کمیته ای تشکیل شود که بر پایه کارشناسی و تسهیل در ماهیت شفاف، غیر خسمانه و غیر تنبیهی باشد.»

با این وجود شورای نگهبان هنوز این توافقنامه را تایید نکرده است و سازمان محیط‌زیست هم هنوز نتوانسته است شورای نگهبان را برای تایید این توافقنامه امضا کند.