نقش مدارس و والدین در هدایت تحصیلی دانش آموزان

 تصمیم گیری درباره انتخاب شغل و حرفه یکی از مهمترین و سرنوشت سازترین موضوعات در زندگی هر فرد به حساب می آید. امروزه پیچیدگی و دگرگونی دنیای کار، سرعت فزآینده رشد تکنولوژی، تقاضاهای روزافزون برای ورود به برخی مشاغل و نیاز به کسب دانش و مهارت ها با توجه به تفاوت های فردی، موجب برهم خوردن تعادل آموزش و بازار کار شده و مشکلاتی را در چگونگی هدایت استعدادها، راهنمایی شغلی و تصمیم گیری حرفه ای به وجود آورده است. از آنجا که یکی از اهداف تعلیم و تربیت در کنار دیگر اهداف، تسهیل رشد حرفه ای و هدایت شغلی افراد است و این هدف به ویژه در حیطه آموزش و پرورش و تا حدی آموزش عالی کشور قرار می گیرد، لذا، باید کوشش نمود تا این مهم به صورت سیستماتیک به اهداف از پیش تعیین شده خود برسد و راهنمایی تحصیلی – شغلی متناسب با ویژگی های فردی و نیازهای بازار کار حرکت کند.

با توجه به اهمیت این موضوع، میزگردی را با حضور - معاون متوسطه آموزش‌وپرورش استان ، رئیس اداره مشاوره تربیتی و تحصیلی آموزش‌وپرورش استان و مشاور مرکز استعدادهای درخشان ایلام برگزار کرد.

«اسفندیار رستم‌زاد» - معاون متوسطه آموزش‌وپرورش استان ایلام، با حضور در این میزگرد اظهار کرد: هدایت تحصیلی نه صرفاً در جامعه ما بلکه در کل آموزش‌وپرورش‌های جهان موردتوجه است و در کشور ما تاکنون سازوکار این مهم در دبیرستان و متوسطه دوم صورت می‌گرفت اما اکنون این مهم  در متوسطه اول و پایه نهم انجام می‌شود.

در هدایت تحصیلی شرایط موجود کشور هم لحاظ شود

وی بابیان اینکه هدایت تحصیلی معمولاً بر اساس نیازهای جامعه و متناسب باعلاقه و استعداد دانش آموزان صورت می‌گیرد افزود: اصول درست هدایت تحصیلی باید هماهنگ و بر اساس نیاز و آینده شغلی مملکت بر اساس نیازهای کشور صورت بگیرد.

رستم زاد خاطرنشان کرد: در حال حاضر بر اساس اسناد بالادستی باید بیش از 48 درصد دانش آموزان در رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کار و دانش تحصیل کنند تا در آینده کارآفرین شوند چون در حال چابک سازی و کوچک‌سازی دولت‌ها هستیم و حرکت به‌سوی این مهم کاملاً مشهود است و در آینده افراد باید به فکر ایجاد شغل در بخش خصوصی باشند.
معاون متوسطه آموزش‌وپرورش استان ایلام تصریح کرد: مصوبه هدایت تحصیلی در سراسر کشور به استان‌ها ابلاغ‌شده و استان‌ها موظف به اجرای این مهم هستند و آگاه بخشی به خانواده‌ها و والدین و دانش آموزان در راستای هدایت تحصیلی درست، نقش اصلی را ایفا می‌کند.

سازوکار طرح تحول برای هدایت تحصیلی

رستم‌زاد گفت: طبق سازوکارها برای اجرای این طرح در آموزش‌وپرورش،  35 درصد از 100 نمره که در هدایت تحصیلی نقش دارد به دروس آموزشی داده‌شده و در این زمینه دو آزمون برگزار می‌شود یک آزمون رغبت و استعداد که هرکدام 15 درصد نمره یا امتیاز هدایت تحصیلی را به خودشان اختصاص می‌دهند که تا اینجا 65 درصد امتیازات آزمون هست، 35 درصد باقی‌مانده، 10 درصد نظر دانش‌آموز،10 نظر مشاور، 10 درصد نظر دبیر مربوطه، 5 درصد نظر اولیا دانش‌آموز است و دانش‌آموزی که بتوانند بیشترین حد را از این 100 نمره کسب کند می‌تواند در انتخاب رشته شرکت کند و رشته مورد دلخواه خودش را انتخاب کند.

عدم آگاهی والدین مهمترین مشکل بر سر راه هدایت تحصیلی

رستم زاد گفت: مهم‌ترین مشکلی که با آن مواجه هستیم عدم آگاهی والدین در راستای هدایت تحصیلی دانش آموزان است و متأسفانه بیشتر فرزندان را به سمت رشته‌های پزشکی سوق می‌دهند و دلیل آن‌هم علاقه والدین به استخدام فرزندان در شغل‌های اداری و دولتی است و همین موجب عدم کارآفرینی و اشتغال‌زایی در کشور و مخصوصا استان شده است.

معاون متوسطه آموزش‌وپرورش استان ایلام با اشاره به اینکه گرایش به رشته‌های علوم تجربی و خصوصاً پزشکی فقط یک جوو روانی است و در حال حاضر تحصیل‌کردگان پزشکی زیادی داریم که بیکار هستند، افزود: جامعه فکر می‌کند رشته‌های تجربی بازار کار بیشتری دارند اما این گونه نیست، برای مثال اگر دانش آموزان شرکت‌کننده در رشته علوم تجربی در کنکور در نظر بگیریم در حدود 12 هزار و 500 در رشته تجربی در سال گذشته در کنکور در رشته تجربی شرکت کرده‌اند و بنا بر اعلام سازمان سنجش 80 درصد آن‌ها قبول نشدند پشت کنکور مانده‌اند و بهترین سال‌هنای عمرشان را تلف می‌کنند.

 وی با تأکید بر اینکه  الآن دانش‌آموز داریم که برای پنجمین سال متوالی پشت کنکور هست درصورتی‌که می‌توانست دانشجوی کارشناسی‌ارشد در یکی از رشته‌های فنی باشد، گفت:خانواده‌ها با دید باز و استعداد دانش آموزان و نه جوو روانی به هدایت تحصیلی دانش‌آموز کمک کنند تا هدایت تحصیلی به نحو درستی برای دانش‌آموز انجام شود.
مکانیکان و طراحان دوختی که بیشتر از یک پزشک حقوق می‌گیرند

رستم زاد بابیان اینکه این طرز تفکر که در جامعه که کار برای رشته‌های فنی نیست غلط است و دانش‌آموخته‌ی این رشته‌هابعد از فارغ‌التحصیلی می‌تواند کارآفرین باشد، خاطرنشان کرد: خیلی از افرادی که مکانیک خوانده‌اند دارای کارگاه‌های بزرگ مکانیک در همین استان هستند و در مثالی دیگر در طراحی دوخت ما داریم که قبلاً هنرجو هنرستان‌ها بوده و الآن درآمد وی از یک پزشک بیشتر است و خیلی راضی هستند، پس از خانواده‌ها درخواست داریم بادید باز فرزندان خود را به‌سوی تحصیلی هدایت کنند.

فایده‌ی انتخاب رشته در پایه‌ی نهم

رستم زاد ادامه داد: قبلاً مدیران مدارس سعی می‌کردند دانش‌آموز را به هر صورتی که هست نگه‌دارند تا مثلاً فلان امتیاز به دلیل ازدیاد دانش‌آموز به مدرسه داده شود و دیگر به هدایت تحصیلی توجه نمی‌شد اما الآن این مشکل با انتقال این فرایند به پایه‌ی نهم برطرف شده تا مدیران مدارس هم به نحو درست به هدایت تحصیلی کمک کنند.

فضای هنرستان‌ها با گذشته قابل مقایسه نیست/ تجهیز 640 میلیون تومانی هنرستان‌های ایلام

وی با تأکید بر اینکه دانش آموزان باید بیشتر به سمت رشته‌های فنی و حرفه‌ای سوق پیدا کنند تا نظری، افزود:الآن بهترین فضاها در اختیار هنرستان‌ها قرار می‌گیرد و فضا زیباتر و مطلوب‌تر شده‌اند و ازلحاظ امکانات بهترین‌ها در اختیار هنرستان‌ها قرارگرفته اما باز کاستی‌هایی وجود دارد و سعی داریم شرایط را برای جذب در هنرستان‌ها بیشتر شود.

رستم زاد خاطرنشان کرد: در دو سال گذشته نزدیک به 640 میلیون تومان پول برای تجهیز 65 هنرستان استان هزینه شده،یعنی به نحوی 10 برابر سایر مدارس به هنرستان‌ها توجه می‌شود.

در ادامه دکتر «عارف پیرانی» رئیس اداره مشاوره تربیتی و تحصیلی آموزش‌وپرورش استان ایلام نیز اظهار کرد: بحث  هدایت تحصیلی در همه جوامع و کشورها انجام می‌شود در برخی جاها زیرساخت‌های لازم فراهم‌تر است و کارهای بهتری انجام می‌شود و امیدواریم در استان هم به نقطه ایده آل هدایت تحصیلی دانش‌آموزان برسیم.

هدایت تحصیلی؛ نیازمند نظام جامع

وی ادامه داد: برای اصلاح هدایت تحصیلی در مدارس، نیازمند نظام جامع هدایت تحصیلی هستیم که باید در مدارس ابتدایی مستقر شود و از همان ابتدایی خودشناسی و آگاهی بخشی به دانش‌آموز صورت بگیرد تا از مشاغل اطلاع کافی پیدا کند تا در دوره متوسطه اول با دید باز و آگاهی کافی رشته موردنظر خود را انتخاب کند.

رئیس اداره مشاوره تربیتی و تحصیلی آموزش‌وپرورش استان ایلام با بیان اینکه انجام این مهم موجب انتخاب بهتر و مؤثرتر می‌شود ، بنابراین باید یک نظام جامع برای هدایت تحصیلی و استقرار آن از همان ابتدایی بداشته باشیم، افزود: این اقدام این جزء سند تحول بنیادی آموزش‌وپرورش است و امیدواریم به اهداف موردنظر دست پیدا کنیم.

پیرانی با تأکید بر اینکه هدایت تحصیلی باید متناسب با نیازهای شغلی و حرفه‌ای واقعی و مستند کشور، منطقه‌ای و استان تدوین و انجام شود، گفت: وقتی می‌گوییم چه تعداد دانش‌آموز در رشته‌های موردنیاز است باید سند واقعی آن معلوم باشد.

رئیس اداره مشاوره تربیتی و تحصیلی آموزش‌وپرورش استان ایلام بابیان اینکه در راستای هدایت تحصیلی درست نیازمند فرهنگ‌سازی جدی هستیم، تصریح کرد: باید فرهنگ درست‌کار و شغل در جامعه شکل واقعی بگیرد و به جامعه گفته شود که هر شغلی در اهداف خود ارزشمند است و جایگاه خود را دارد و نه ‌فقط فکر کنیم شغل کارمندی جایگاه اجتماعی و اقتصادی دارد.
وی ادامه داد: ایجاد فرهنگ کار و تلاش در هر شغل در جامعه از سوق پیدا کردن به سمت شغل‌های کاذب و بیهوده جلوگیری می‌کند و عدالت در جایگاه و حقوق و مزایا شغل‌ها می‌تواند توازن شغلی ایجاد کند.

هدایت تحصیلی درست، کلید حل مشکل اشتغال

پیرانی آگاهی‌بخشی درست در هدایت تحصیلی به جامعه را کلید اصلی حل بسیاری از مشکلات اشتغال دانست و افزود: در این زمینه در آموزش‌وپرورش استان جلسات و گردهمایی‌هایی با اولیای دانش‌آموزان،مدیران مدارس،معلمان ،مشاوران و خود دانش آموزان برگزار می‌شود و درزمینهٔ هدایت درست دانش‌آموز نکات لازم آموزش و گفته می‌شود.

رئیس اداره مشاوره تربیتی و تحصیلی آموزش‌وپرورش استان ایلام  خاطرنشان کرد: در بحث نمره دبیران برای امتیازبندی هدایت تحصیلی باز به‌اندازه کافی توجیه هستند که نمره‌ای که می‌دهند واقعی باشد و با توجه به مدارک و مستندات باشد و خود مشاور هم در آخر کار، همه‌ی زوایا را بررسی کند بعد نمره‌ها را مورد ارزیابی قرار دهد تا این کار با دقت بیشتری انجام شود.  

والدین؛ نیازمند آگاهی‌بخشی

پیرانی با تأکید بر اینکه هدایت تحصیلی سرنوشت دانش‌آموز را تعیین می‌کند و اگر نتوانیم در این زمینه درست عمل کنیم فرد در آینده دچار آسیب و سردرگمی می‌شود، گفت: هرچه در این زمینه دقت و سرمایه‌گذاری بیشتر شود بهتر می‌توان دانش آموزان را هدایت تحصیلی کرد.

پیرانی با اشاره به اینکه رسانه‌ها به‌خوبی می‌توانند در این زمینه نقش‌آفرینی کنند و به والدین آگاهی بخشی کنند، تصریح کرد: از رسانه‌های استان خواست با تمام توان از برنامه‌های آموزش‌وپرورش حمایت کنند.

ضرورت دیدن توازن رشته‌ای در هدایت تحصیلی

پیرانی ادامه داد: در سند تحول بنیادی آموزش‌وپرورش توازن رشته‌ای موردتوجه جدی است که از اهمیت توازن رشته‌ای نشات می‌گیرد،برای مثال خروجی هنرستان‌ها می‌تواند چرخ صنعت را به‌خوبی بچرخاند.

کتاب‌های «کار و فناوری» و «تفکر و سبک زندگی»؛ آغاز راه هدایت تحصیلی دانش‌آموزان

وی بابیان اینکه معلمان در صف اول تولید دانش هستند و اجرای طرح سند تحول بسیاری بین خدمات، صنعت و تولید دانش آموازن ایجاد شود تا به اهداف مورزد نظر دست پیدا کنیم گفت: کتاب «کار فناوری» در پایه نهم در مدارس تدریس می‌شود که به اهمیت و جایگاه رشته‌های شغلی پرداخته و کتاب «تفکر و سبک زندگی» بازهم بهترین فرصت برای مشاوران و معلمان است که از این موقعیت برای هدایت تحصیلی درست و شناسایی رشته استفاده شود.

وقتی والدین به مشاوران مدارس اعتراض می‌کنند

پیرانی تصریح کرد: تصمیم‌گیری دانش‌آموز باید بر مبنای تصمیم‌گیری درست هدایت شود تا در آینده با شکل مواجه نشود و در این زمینه والدین می‌توانند به‌خوبی نقش‌آفرینی کنند و از طرف دیگر در هدایت تحصیلی انتخاب باید آزادانه و آگاهانه باشد، متأسفانه گاهی اوقات مشاهده می‌شود فقط والدین برای دانش‌آموز تصمیم می‌گیرد و به آموزش‌وپرورش هم معترض می‌شود که چرا در هدایت تحصیلی فرزندش دخالت می‌کند.

وی اضافه کرد: آموزش‌وپرورش به‌تنهایی نمی‌تواند همه‌ی امور هدایت تحصیلی را انجام دهد بلکه دستگاه‌های فرهنگی و والدین باید کمک کنند تا بتوانیم بهترین انتخاب را برای سرنوشت فرزندان آن‌ها انجام دهیم.

پیرانی گفت: تحمیل رشته توسط والدین به دانش‌آموز هدایت فرزندان به سمت بیکاری و تحمیل به جامعه است و تب داغ گرایش به رشته پزشکی فقط در استان ایلام است،سال گذشته 8 درصد نسبت به سایر رشته گرایش به رشته پزشکی بیشتر بوده است.
وی اضافه کرد: گاهی اوقات هدایت تحصیلی‌های بد موجب افت تحصیلی دانش‌آموز می‌شود چراکه فرد بدون علاقه و استعداد به رشته موردنظر آمده و خودبخود در رقابت جا می‌ماند.

در ادامه دکتر «احمد میرزا بیگی» روان‌شناس،مدرس دانشگاه و مشاور مرکز استعدادهای درخشان ایلام نیز اظهار کرد: نقطه مقابل هدایت تحصیلی هدایت تحمیلی از طرف والدین است چون متأسفانه موجب می‌شوند برخی دانش آموزان علی‌رغم میل، علاقه و استعداد در یک رشته، به رشته‌های دیگر سوق پیدا کنند که در آینده موجب تضاد در فرد و گاه ناکامی در اهداف وی می‌شود.

هدایت تحصیلی یا هدایت تحمیلی؟

وی بابیان اینکه هدایت یعنی راهنمایی و ارشاد کردن و راه درست و صحیح  را به دانش‌آموز نشان دادن است، گفت:هدف از هدایت تحصیلی این است به دانش‌آموز کمک شود که در درجه اول خودش را بشناسد و با سنجش توانایی، استعداد و علاقه‌ به خودشناسی برسد و برای آینده خود عاقلانه تصمیم بگیرد.

 این مدرس دانشگاه هدف دوم هدایت تحصیلی را شناخت محیط و تصمیم‌گیری برای انتخاب رشته دانست و گفت: ‌زمانی پزشک نداشتیم و از کشورهای هندوستان و پاکستان نیاز جامعه برطرف می‌شد اما الآن با رشد علمی کشور نیاز به پزشک دیگر کشورها نداریم و گاها هم پزشک بیکار وجود دارد، لذا دیگر گرایش به رشته‌های پزشکی بازار کار ندارد و نیاز جامعه رشته‌های مهارتی است.

مهم‌ترین مشکل هدایت تحصیلی همراهی نکردن والدین با مدرسه است

میرزا بیگی مهم‌ترین مشکل بر سر راه هدایت تحصیلی را همراهی نکردن والدین با مدرسه دانست و گفت: گاهی اوقات برخی والدین ناکامی‌های خود را در هدایت تحصیلی فرزندان جستجو می‌کنند و گاها هم به دلیل چشم و هم‌چشمی فرزندان را تشویق به رشته‌هایی می‌کنند که علاقه‌ای به آن ندارند.

مشاور مرکز استعدادهای درخشان ایلام ادامه داد: با مصوبه جدید و طرح تحول بنیادین در حال اجماع نظر دانش‌آموز، دبیران، والدین، مشاوران برای هدایت تحصیلی درست هستیم،  در انتخاب رشته سازگاری رشته تحصیلی باشخصیت و افکار فرد بسیار مهم است و اگر بتوان به‌خوبی فرد را از آینده شغلی و تحصیلی خودآگاه کرد قطعاً وی در آینده دچار تعارض شغل و افکار و شخصیت نمی‌شود.

هدایت تحصیلی نادرست امروز، فرسودگی شغلی فردا

وی با تأکید بر اینکه هدایت تحصیلی نادرست، نارضایتی‌های شغلی و فرسودگی شغلی را به بار می‌آورد، افزود: هدایت تحصیلی یعنی چگونه رقم زدن آینده‌ی دانش‌آموز امروز، بنابراین شاخه بندی  هدایت تحصیلی باید از دوره ابتدایی شروع و آگاهی‌بخشی‌های لازم گام‌به گام انجام شود.
60 درصد دانش‌آموزان به اولویت‌بندی‌های مشاور مدرسه توجه نمی‌کنند

این روان‌شناس،مدرس دانشگاه و مشاور مرکز استعدادهای درخشان ایلام ادامه داد: متأسفانه 60 درصد دانش‌آموزان ما به اولویت‌بندی‌های که مشاور در مدرسه انجام می‌دهد توجه نمی‌کنند، چون یک سری متغیرهای مزاحم ازجمله والدین و رقابت‌های ناسالم موجب شده نظر مشاور و امتیازهای خود را در نظر نگیرد و اگر والدین و دیگر امور اجازه دهند دانش آموزان بر اساس امتیازبندی‌ها و استعدادها رشته نظری خود را انتخاب کنند قطعاً در آینده شغلی تأثیر می‌گذارد و محصول نظام آموزشی بیکار نمی‌ماند.

میرزا بیگی مهم‌ترین عامل در علاقه دانش‌آموز به انتخاب رشته درست را والدین دانست و تصریح کرد: این زمینه رسانه‌ها باید وارد میدان عمل شود و تبیین کنند که جامعه ما جامعه 20 سال گذشته نیست و در هدایت تحصیلی برای 8 تا 10 سال آینده دانش‌آموز تصمیم‌گیری می‌شود.

این روان‌شناس،مدرس دانشگاه و مشاور مرکز استعدادهای درخشان ایلام ادامه داد: متأسفانه چون سلسه‌مراتب هدایت تحصیلی رعایت نمی‌شود دانش‌آموز به‌خوبی به خودشناسی نمی‌رسد، برای مثال دانش‌آموز داشته‌ایم که دفتر شعر دارد و کتاب شعر آن زیر چاپ است و به ادبیات و علوم انسانی علاقه دارد اما دارد با زور با رشته‌ی تجربی می‌سازد و کلنجار می‌رود.
تمایل برخی دانش‌آموزان در سال سوم به تغییر رشته؛ بیانگر نادیده گرفتن هدایت تحصیلی

میرزابیگی بابیان اینکه هدایت تحصیلی سرنوشت دانش‌آموزان را مشخص می‌کند لذا باید تصمیم‌گیری واقع‌بینانه باشد، تصریح کرد: باید برنامه‌ها طوری پیاده‌سازی شوند که والدین قانع شوند که بگذارند هدایت تحصیلی به معنای واقعی صورت بگیرد نه هدایت تحمیلی.

میرزا بیگی با تأکید بر اینکه باید مسئله آموزش و اطلاع‌رسانی به جامعه و خصوصاً والدین درزمینهٔ هدایت تحصیلی بیشتر شود، افزود: هدایت تحصیلی‌ها باید طبق هوش، توانمندی،شخصیت،محدودیت‌ها، استعداد، علاقه و نیاز جامعه باشد تا فرد بتواند در آینده موثر باشد.

این روان‌شناس،مدرس دانشگاه و مشاور مرکز استعدادهای درخشان ایلام ادامه داد: تمایل برخی دانش‌آموزان در سال سوم به تغییر رشته و نارضایتی برخی دانشجویان از رشته‌ی تحصیلی شاهد این مدعاست که موضوع هدایت تحصیلی در جامعه درست توجه نشده است.

پیدا کردن خود واقعی مستلزم هدایت تحصیلی درست است

وی بابیان اینکه پیدا کردن خود واقعی مستلزم هدایت تحصیلی درست است و والدین نباید مزاحم این روند شوند، گفت: هرچند آزمون‌های هوش و استعداد برای هدایت تحصیلی در مدارس انجام می‌شود، اما بعد اصلی این مهم والدین هستند.

میرزابیگی با تأکید بر اینکه معلمان از عوامل مهم هدایت تحصیلی هستند و 10 نمره به نظر آن‌ها اختصاص داده‌شده است، تصریح کرد: داریم بر اساس هوش چندگانه دبیران را توجیه می‌کنیم که بر اساس نمره و امتیاز به هدایت تحصیلی دانش‌آموز کمک کنند.

نفوذ چشم‌و هم‌چشمی‌ها به هدایت تحصیلی

این روان‌شناس،مدرس دانشگاه و مشاور مرکز استعدادهای درخشان ایلام ادامه داد: در سند تحول بنیادین به‌خوبی به آموزش و پرورش توجه شده است و  باید نظام آموزشی و والدین «دست در دست هم دهند» تا  هدایت تحصیلی به بهترین شکل انجام شود به این مفهوم که والدین نباید به خاطر چشم‌وهم‌چشمی رشته‌ای را بر فرزندان خود تحمیل کنند که موجب تباهی آینده‌ی آنان شود.