در واقع شهروندان علاوه بر غم و اندوهی که بابت زلزله‌زدگان و آسیب هموطنان خود دارند، نیم‌نگاهی هم به شرایط خود می‌اندازند. در این میان بازار اخبار و شایعات هم حسابی داغ می‌شود.
نمونه‌اش پایتخت‌نشینان که چندین بار طی سال‌های اخیر چه شب‌هایی را به‌خاطر شایعه وقوع زلزله در پارک‌ها به سر کرده‌اند اما خدا را شکر خبری از زلزله نبوده است.
در این بین باید گفت که پایتخت اگرچه هنوز با یک‌شهر مجهز و آماده در برابر زلزله فاصله معناداری دارد و گسل‌های فراوانی به‌عنوان یک‌تهدید برایش به‌حساب می‌آیند اما تهران از شهری کاملا ناآماده هم فاصله گرفته است.
نوسازی بافت‌های فرسوده در بخش‌هایی از تهران، ایجاد پایگاه‌های مدیریت بحران، تجهیز بسیاری از مدارس به وسایل مورد نیاز، وجود اطلاعات دقیق از وضعیت شهر و دستگاه‌های نوین لرزه‌نگاری، باعث شده‌اند تا پایتخت دیگر یک‌شهر همیشه لرزان و ترسان در برابر زلزله نباشد.
اگرچه برخی از اقدامات آنچنان که باید و شاید صورت نگرفته و برخی اقدامات مثل اجاره پایگاه‌های مدیریت بحران نیز خلاف مقررات انجام شده و تعدادی از شهروندان همچنان زیر سقف‌های نامطمئن خانه‌های فرسوده روزگار سپری می‌کنند. با وجود این، با نگاهی به وضعیت پایتخت از ابعاد مختلف بیشتر می‌توان شرایط آمادگی تهران در برابر زلزله را سنجید.
سیستم هشداردهنده زلزله
مرداد‌ماه سال 94سامانه هشداردهنده سریع زلزله برای نخستین بار و به‌صورت آزمایشی در تهران راه‌اندازی شد.
این سامانه 4دستگاه شتاب‌نگاری دارد که در شمال، شمال شرق و شرق تهران (مناطق بومهن، رودهن و دماوند) قرار دارد.
در واقع این 4سیستم روی گسل مشا قرار گرفته‌اند؛ زیرا این گسل توان لرزه‌خیزی بالا و طول زیاد دارد و از میان 7گسل فعال تهران به‌عنوان خطرناک‌ترین گسل شناخته می‌شود.
سامانه هشدار سریع زلزله امواج ناشی از لرزش زمین را به ستاد فرماندهی مدیریت بحران منتقل می‌کند.
با این سیستم از فاصله زمانی حدودا 10ثانیه‌ای بین موج اول و دوم می‌توان برای کاهش خسارات استفاده کرد؛ به‌نحوی که می‌توان جریان آب، برق و گاز را در فرصت لازم قطع کرد و همچنین جلوی فعالیت هواپیمایی و مترو گرفته می‌شود.
گفتنی است اکنون 13دستگاه زلزله‌نگار در تهران وجود دارد که دائما وضعیت زلزله‌ای را رصد می‌کنند.
البته طبق برنامه 5ساله دوم توسعه شهر (پایان سال 97) باید تعداد زلزله‌نگارها به 30عدد برسد که به‌خاطر عدم‌تأمین اعتبارهای لازم تاکنون محقق نشده است.
همچنین تهران به 50دستگاه شتاب‌نگار نیاز دارد که به‌دلیل تأمین نشدن بودجه 14شتاب‌نگار در شهر فعال شده‌اند.
سامانه سناریوی فرضی
سامانه تخمین خسارت و تلفات زلزله چند سالی می‌شود که در تهران فعال شده است. این سامانه در واقع نرم‌افزاری است که با توجه به داده‌های شتاب‌نگاری و دستگاه‌های زلزله‌نگار و انجام محاسباتی طبق شرایط پایتخت، میزان خسارات و تلفات را خیلی سریع به‌صورت جدول، نقشه و گزارش تخمین می‌زند.
اهمیت این سامانه از این حیث است که می‌تواند به دادن پیام‌های هشدار لازم توسط مسئولین کمک کند.
این سامانه که از نمونه‌های ژاپنی الگو گرفته قادر است، میزان خسارات ساختمان‌ها را با تخریب سنگین، متوسط و کم برآورد کرده و همچنین جدولی از میزان افراد آسیب‌دیده، تلفات و افراد بی‌خانمان در هر منطقه ارائه کند.
در سامانه تخمین خسارت و تلفات زلزله یک‌سناریوی فرضی از زلزله رخ‌داده را جلوی روی مدیران می‌گذارد.
در همین ارتباط بابک نورالهی، کارشناس مدیریت بحران از شبیه‌سازی سناریوهای محتمل رخداد زمین لرزه در تهران خبر داد و گفت: مدل‌سازی‌ها و مطالعات مربوطه توسط شهرداری تهران انجام شده است.
اطلس مدیریت بحران
تهران در سال 86صاحب اطلس مدیریت بحران شده که حاوی نکات ریزی درخصوص شرایط پایتخت از نظر توپوگرافی، گسل‌های موجود، پایگاه‌های مدیریت بحران و نکاتی راجع به تصمیم‌گیری در لحظات اولیه رخداد حادثه ازجمله زلزله است. البته این اطلس نیاز به بروز شدن دارد. لوح فشرده حاوی کل اطلاعات GIS شامل 60لایه اصلی و حدود 300لایه نیز در اطلس وجود دارد.
نقشه شبکه راه‌های اضطراری
درصورت وقوع زلزله‌ای با قدرت تخریب بالا، استفاده از بعضی خیابان‌ها امکان‌پذیر نیست. از طرفی حجم بالای تردد خودروها در سطح شهر، حرکت خودروهای خدماتی و امدادی را دچار اختلال می‌کند.
این مشکلات در شرایطی ایجاد می‌شود که عملیاتی نظیر اطفای حریق، کنترل حوادث ثانوی، جست‌وجو و نجات، انتقال مجروحان و بازرسی و تعمیر شریان‌های حیاتی و تأسیسات شهری اهمیت عمده‌ای داشته و نیاز شدیدی به عملیات مقابله وجود دارد؛ عملیاتی که کاملاً به حمل‌ونقل در شبکه خیابان‌ها و بزرگراه‌های شهر و خارج از شهر وابسته است.
بر این اساس طرح «شبکه راه‌های اضطراری بحران زلزله شهر تهران» با همکاری آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (جایکا) ابلاغ شده؛ چراکه در شهرهای لرزه‌خیز، برای غلبه بر مشکلات حمل‌ونقل بعد از زلزله، عموماً مسیرهایی با عنوان مسیرهای اضطراری تعیین و اجرایی می‌شود.
این مسیرها، بخشی از معابر هستند که با توجه به‌خصوصیاتی نظیر تأمین دسترسی مراکز مهم و آسیب‌پذیری کمتر، انتخاب شده‌اند و در شرایط اضطراری بعد از زلزله‌ای شدید (یا بحران‌های دیگر)، بازگشایی سریع آنها در اولویت قرار میگیرد. به همین منظور برای تهران نقشه مسیرهای اضطراری تهیه شده و دفترچه‌های مشخصات این مسیرها در اختیار شهرداری‌های مناطق 22گانه قرار دارد.
تدقیق و تهیه نقشه گسل‌های شهر تهران
شهر تهران با میلیون‌ها ساختمان، صدها کیلومتر شبکه حمل‌ونقل شهری، خطوط لوله گاز، آب و... درصورت وقوع زلزله‌ای بزرگ متحمل آسیب‌های فراوانی خواهد شد.
هرچند از سال‌های گذشته، نقشه‌ها و آیین‌نامه‌هایی در ارتباط با مقاومت ساختمان‌ها در برابر امواج زلزله اجرایی شده، اما درخصوص شناسایی پهنه‌های گسلی، تا پیش از این مطالعات اندکی در شهر تهران انجام شده بود. پهنه گسلی به محدوده‌ای از اطراف گسل اطلاق می‌شود که هنگام زلزله، شکستگی‌های افقی و عمودی در سطح زمین در آن محدوده محتمل است. به همین منظور تدقیق و تهیه نقشه گسل‌های شهر تهران در دستور کار قرار گرفت که یکی از نتایج آن ممنوعیت صدور مجوز بلند‌مرتبه‌سازی در محدوده گسل‌های خطرناک از سال گذشته بوده است.
ثبت 1000مدرسه در سامانه«مدرسه آماده»
طرح مدرسه آماده با هدف افزایش آمادگی و ایمنی مدارس شهر تهران در مواجهه با حوادث تاکنون در 1000مدرسه شهر تهران اجرا شده است.
پس از اجرای این طرح و تکمیل سند مخاطره هر مدرسه توسط کارشناس آتش‌نشانی و گروه مدیریت بحران مدرسه، اطلاعات جمع‌آوری شده در سامانه «مدرسه آماده» وارد شده و براساس امتیاز به‌دست آمده، هر مدرسه در یکی از 3سطح قرمز (دارای خطرپذیری بالا)، زرد (خطرپذیری متوسط) و سبز (خطرپذیری پایین) قرار گرفته است.
بر همین اساس، طرح کاهش مخاطرات هر مدرسه در 3بازه زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تدوین و به مدارس ارائه می‌شود تا از طریق راهکارها و توصیه‌های این برنامه، مسئولان مدارس، خطرپذیری مدرسه را کاهش دهند.
روزنامه همشهری
تهرام/1735
انتهای پیام نمونه‌اش پایتخت‌نشینان که چندین بار طی سال‌های اخیر چه شب‌هایی را به‌خاطر شایعه وقوع زلزله در پارک‌ها به سر کرده‌اند اما خدا را شکر خبری از زلزله نبوده است.
در این بین باید گفت که پایتخت اگرچه هنوز با یک‌شهر مجهز و آماده در برابر زلزله فاصله معناداری دارد و گسل‌های فراوانی به‌عنوان یک‌تهدید برایش به‌حساب می‌آیند اما تهران از شهری کاملا ناآماده هم فاصله گرفته است.
نوسازی بافت‌های فرسوده در بخش‌هایی از تهران، ایجاد پایگاه‌های مدیریت بحران، تجهیز بسیاری از مدارس به وسایل مورد نیاز، وجود اطلاعات دقیق از وضعیت شهر و دستگاه‌های نوین لرزه‌نگاری، باعث شده‌اند تا پایتخت دیگر یک‌شهر همیشه لرزان و ترسان در برابر زلزله نباشد.
اگرچه برخی از اقدامات آنچنان که باید و شاید صورت نگرفته و برخی اقدامات مثل اجاره پایگاه‌های مدیریت بحران نیز خلاف مقررات انجام شده و تعدادی از شهروندان همچنان زیر سقف‌های نامطمئن خانه‌های فرسوده روزگار سپری می‌کنند. با وجود این، با نگاهی به وضعیت پایتخت از ابعاد مختلف بیشتر می‌توان شرایط آمادگی تهران در برابر زلزله را سنجید.
سیستم هشداردهنده زلزله
مرداد‌ماه سال 94سامانه هشداردهنده سریع زلزله برای نخستین بار و به‌صورت آزمایشی در تهران راه‌اندازی شد.
این سامانه 4دستگاه شتاب‌نگاری دارد که در شمال، شمال شرق و شرق تهران (مناطق بومهن، رودهن و دماوند) قرار دارد.
در واقع این 4سیستم روی گسل مشا قرار گرفته‌اند؛ زیرا این گسل توان لرزه‌خیزی بالا و طول زیاد دارد و از میان 7گسل فعال تهران به‌عنوان خطرناک‌ترین گسل شناخته می‌شود.
سامانه هشدار سریع زلزله امواج ناشی از لرزش زمین را به ستاد فرماندهی مدیریت بحران منتقل می‌کند.
با این سیستم از فاصله زمانی حدودا 10ثانیه‌ای بین موج اول و دوم می‌توان برای کاهش خسارات استفاده کرد؛ به‌نحوی که می‌توان جریان آب، برق و گاز را در فرصت لازم قطع کرد و همچنین جلوی فعالیت هواپیمایی و مترو گرفته می‌شود.
گفتنی است اکنون 13دستگاه زلزله‌نگار در تهران وجود دارد که دائما وضعیت زلزله‌ای را رصد می‌کنند.
البته طبق برنامه 5ساله دوم توسعه شهر (پایان سال 97) باید تعداد زلزله‌نگارها به 30عدد برسد که به‌خاطر عدم‌تأمین اعتبارهای لازم تاکنون محقق نشده است.
همچنین تهران به 50دستگاه شتاب‌نگار نیاز دارد که به‌دلیل تأمین نشدن بودجه 14شتاب‌نگار در شهر فعال شده‌اند.
سامانه سناریوی فرضی
سامانه تخمین خسارت و تلفات زلزله چند سالی می‌شود که در تهران فعال شده است. این سامانه در واقع نرم‌افزاری است که با توجه به داده‌های شتاب‌نگاری و دستگاه‌های زلزله‌نگار و انجام محاسباتی طبق شرایط پایتخت، میزان خسارات و تلفات را خیلی سریع به‌صورت جدول، نقشه و گزارش تخمین می‌زند.
اهمیت این سامانه از این حیث است که می‌تواند به دادن پیام‌های هشدار لازم توسط مسئولین کمک کند.
این سامانه که از نمونه‌های ژاپنی الگو گرفته قادر است، میزان خسارات ساختمان‌ها را با تخریب سنگین، متوسط و کم برآورد کرده و همچنین جدولی از میزان افراد آسیب‌دیده، تلفات و افراد بی‌خانمان در هر منطقه ارائه کند.
در سامانه تخمین خسارت و تلفات زلزله یک‌سناریوی فرضی از زلزله رخ‌داده را جلوی روی مدیران می‌گذارد.
در همین ارتباط بابک نورالهی، کارشناس مدیریت بحران از شبیه‌سازی سناریوهای محتمل رخداد زمین لرزه در تهران خبر داد و گفت: مدل‌سازی‌ها و مطالعات مربوطه توسط شهرداری تهران انجام شده است.
اطلس مدیریت بحران
تهران در سال 86صاحب اطلس مدیریت بحران شده که حاوی نکات ریزی درخصوص شرایط پایتخت از نظر توپوگرافی، گسل‌های موجود، پایگاه‌های مدیریت بحران و نکاتی راجع به تصمیم‌گیری در لحظات اولیه رخداد حادثه ازجمله زلزله است. البته این اطلس نیاز به بروز شدن دارد. لوح فشرده حاوی کل اطلاعات GIS شامل 60لایه اصلی و حدود 300لایه نیز در اطلس وجود دارد.
نقشه شبکه راه‌های اضطراری
درصورت وقوع زلزله‌ای با قدرت تخریب بالا، استفاده از بعضی خیابان‌ها امکان‌پذیر نیست. از طرفی حجم بالای تردد خودروها در سطح شهر، حرکت خودروهای خدماتی و امدادی را دچار اختلال می‌کند.
این مشکلات در شرایطی ایجاد می‌شود که عملیاتی نظیر اطفای حریق، کنترل حوادث ثانوی، جست‌وجو و نجات، انتقال مجروحان و بازرسی و تعمیر شریان‌های حیاتی و تأسیسات شهری اهمیت عمده‌ای داشته و نیاز شدیدی به عملیات مقابله وجود دارد؛ عملیاتی که کاملاً به حمل‌ونقل در شبکه خیابان‌ها و بزرگراه‌های شهر و خارج از شهر وابسته است.
بر این اساس طرح «شبکه راه‌های اضطراری بحران زلزله شهر تهران» با همکاری آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (جایکا) ابلاغ شده؛ چراکه در شهرهای لرزه‌خیز، برای غلبه بر مشکلات حمل‌ونقل بعد از زلزله، عموماً مسیرهایی با عنوان مسیرهای اضطراری تعیین و اجرایی می‌شود.
این مسیرها، بخشی از معابر هستند که با توجه به‌خصوصیاتی نظیر تأمین دسترسی مراکز مهم و آسیب‌پذیری کمتر، انتخاب شده‌اند و در شرایط اضطراری بعد از زلزله‌ای شدید (یا بحران‌های دیگر)، بازگشایی سریع آنها در اولویت قرار میگیرد. به همین منظور برای تهران نقشه مسیرهای اضطراری تهیه شده و دفترچه‌های مشخصات این مسیرها در اختیار شهرداری‌های مناطق 22گانه قرار دارد.
تدقیق و تهیه نقشه گسل‌های شهر تهران
شهر تهران با میلیون‌ها ساختمان، صدها کیلومتر شبکه حمل‌ونقل شهری، خطوط لوله گاز، آب و... درصورت وقوع زلزله‌ای بزرگ متحمل آسیب‌های فراوانی خواهد شد.
هرچند از سال‌های گذشته، نقشه‌ها و آیین‌نامه‌هایی در ارتباط با مقاومت ساختمان‌ها در برابر امواج زلزله اجرایی شده، اما درخصوص شناسایی پهنه‌های گسلی، تا پیش از این مطالعات اندکی در شهر تهران انجام شده بود. پهنه گسلی به محدوده‌ای از اطراف گسل اطلاق می‌شود که هنگام زلزله، شکستگی‌های افقی و عمودی در سطح زمین در آن محدوده محتمل است. به همین منظور تدقیق و تهیه نقشه گسل‌های شهر تهران در دستور کار قرار گرفت که یکی از نتایج آن ممنوعیت صدور مجوز بلند‌مرتبه‌سازی در محدوده گسل‌های خطرناک از سال گذشته بوده است.
ثبت 1000مدرسه در سامانه«مدرسه آماده»
طرح مدرسه آماده با هدف افزایش آمادگی و ایمنی مدارس شهر تهران در مواجهه با حوادث تاکنون در 1000مدرسه شهر تهران اجرا شده است.
پس از اجرای این طرح و تکمیل سند مخاطره هر مدرسه توسط کارشناس آتش‌نشانی و گروه مدیریت بحران مدرسه، اطلاعات جمع‌آوری شده در سامانه «مدرسه آماده» وارد شده و براساس امتیاز به‌دست آمده، هر مدرسه در یکی از 3سطح قرمز (دارای خطرپذیری بالا)، زرد (خطرپذیری متوسط) و سبز (خطرپذیری پایین) قرار گرفته است.
بر همین اساس، طرح کاهش مخاطرات هر مدرسه در 3بازه زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تدوین و به مدارس ارائه می‌شود تا از طریق راهکارها و توصیه‌های این برنامه، مسئولان مدارس، خطرپذیری مدرسه را کاهش دهند.
روزنامه همشهری
تهرام/1735
کپی شد
