کشتار سگ‌های بی‌پناه که بعضا از آن تحت‌عنوان اتلاف سگ‌های ولگرد یاد می‌شود،از معضلاتی است که هر از چند گاهی اخبار و گزارش هایی از آن در لابه‌لای اخبار منعکس می‌شود و دل دوستداران حیوانات و افکار عمومی را به درد می‌آورد.
به گزارش‌خبرنگار ایلنا، کشتار سگ‌های بی پناه از جمله چالش‌هایی است که متاسفانه در طول سالیان اخیر به انحای مختلف در برخی از نقاط کشور ظهور و بروز پیدا کرده؛ یک روز تزریق اسید، روز دیگر شلیک گلوله و بعضا طعمه‌گذاری و مسموم کردن این حیوانات، هر یک موید یک واقعیت تلخ و تامل برانگیز است.
بی‌برنامگی مدیریت‌شهری برای ساماندهی سگ‌های بی‌پناه و فرهنگ‌غلطی که متاسفانه در اذهان برخی، این‌چنین رسوب و رسوخ کرده که گویی انسان مجاز است برای آنچه که مطابق میل او نیست از هیچ اقدام شنیع و ناجوانمردانه‌ای دریغ نکند و حتی در برخی مواقع به بالاترین نوع خشونت که همان جان ستاندن از یک جاندار است، مبادرت ورزد.
قصه پرغصه کشتار سگ‌ها بعد از گذشت سالیان سال، همچنان در برخی شهرها، محلات و روستاها و نواحی که به عنوان سکونتگاه انسان‌ها از آن یاد می‌شود، تکرار شده و علیرغم اتخاذ تدابیری برای جلوگیری از این رویکرد غیر انسانی، همچنان در پاره‌ای از اوقات در گوشه و کناری از شهرها و محلات به وقوع می‌پیوندد.
در این گزارش تلاش شده، ابعاد حقوقی، قانونی، اجتماعی، بهداشتی و شرعی و اخلاقی این فاجعه در گفت و گو با کارشناسان، مسئولان و صاحب نظران مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
تبعات و پیامدهای پراکندگی سگ‌های بی پناه در سکونت گاه‌های انسانی
بدون تردید، زندگی و زیست انسان در کنار حیوانات، مستلزم لحاظ کردن مجموعه‌ای از اقدامات بهداشتی است که فقدان آن، ضریب ظهور و بروز بیماری‌ها به طُرُقِ گوناگون را تشدید می‌کند.
انتقال برخی بیماری‌ها از حیوان به انسان، موضوع نوظهور و جدیدی نیست و از دیرباز سرایت برخی از میکروب‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌های بیماری زا باعث تحمیل هزینه‌های سنگین بهداشتی، درمانی به انسان شده که در دهه‌های اخیر با پیشرفت علم پزشکی، ابعاد هرچه بیشتری از مخاطرات مذکور، عیان و هویدا شده است.
شیما مظفری‌نژاد، کارشناس محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار ایلنا، در این خصوص اظهار داشت: قطعا عدم رعایت نکات بهداشتی در هر عرصه و حوزه‌ای می‌تواند سبب بروز مشکلات عدیده‌ای شود که در ارتباط با پراکندگی سگ‌ها در محدوده سکونت گاه‌های انسانی نیز این قاعده جاری و ساری است.
وی افزود: یکی از مشکلات فعلی جامعه به عدم آگاهی و اطلاع‌رسانی دقیق باز می‌گردد و قطعا در صورت آگاهی بخشی و تعریف و طراحی برنامه‌ای مدون، اصولی و کارآمد می‌توان از بروز بسیاری از چالش‌های این چنینی جلوگیری کرد.
مظفری نژاد عنوان کرد: یقینا تکثیر و زاد و ولد سگ‌ها موضوعی نیست که صرفا در مرزهای جغرافیایی کشور ما به وقوع بپیوندد و این امر در تمامی کشورهای جهان وجود دارد. با این تفاوت که در کشورهای پیشرفته با تعریف تمهیدات و تدابیر مقتضی، این امر به نحوی اصولی مدیریت می‌شود.
کارشناس محیط‌زیست گفت: متاسفانه در برخی شهرهای ایران، ساده‌ترین راه (کشتار و معدوم‌سازی سگ‌ها) برای مقابله با این پدیده در دستورکار قرار می‌گیرد و عده‌ای گمان می‌کنند با کشتار سگ‌ها می‌توانند این مسئله را حل و فصل کنند در صورتی که تَجارُبِ گذشته ثابت کرده در مقام عمل این رویه و رویکرد سنتی هیچ دستاورد و نتیجه پایدار و سازنده‌ای در بَر ندارد.
مظفری‌نژاد عنوان کرد: بنده با قاطعیت عنوان می‌کنم در هیچ نقطه‌ای از ایران، کشتار و اتلاف سگ‌ها، باعث برون رفت و مدیریت صحیح این موضوع نشده و به واقع بعد از پاکسازی محیط، مجددا شاهد ظهور و بروز این گونه جانوری در شهرها، محلات و سکونت گاه‌های انسانی بوده‌ایم.
وی افزود : متاسفانه بعضا در جمع آوری سگ‌های خیابانی و بی‌پناه نیز شاهد هستیم، عوامل جمع‌آوری، به انتقال حیوانات به بیابان‌ها و محدوده‌هایی خالی از سکنه مبادرت می‌ورزند که به تبع این موضوع نیز تدبیری موثر برای حل و فصل ِاین معضل و ساماندهی آن به شمار نمی‌رود.
کارشناس محیط زیست عنوان کرد: به واقع جا به جایی این حیوانات به مناطق این چنینی باعث بروز مشکلاتی جدی همچون بی غذایی و ... برای آنها می‌شود که از حیث اخلاقی و انسانی پذیرفتنی نیست.
مظفری‌نژاد گفت: از سوی‌دیگر بعد از گذشت مدتی،سگ‌های مذکور برای یافتن آب و غذا به سمت سکونت گاه‌های شهری حرکت می‌کنند که به واقع این اقدام، به حل و فصل ریشه‌ای این معضل نمی‌انجامد بلکه مشکل را از محدوده‌ای به محدوده دیگر منتقل می‌کند.
مظفری‌نژاد عنوان کرد: به واقع، بی‌نتیجه بودن و اَبتَر بودن همین شیوه‌های سنتی باعث شده که دستورالعمل ساماندهی سگ‌های مذکور تعریف، طراحی و ابلاغ شود که در قالب زنده‌گیری، عقیم سازی و بعضا نگهداری آنها در پناهگاه‌ها و محیط‌هایی مشخص قابل تعریف و بررسی است.
کشتار و اتلاف سگ‌های خیابانی غیرقانونی است
غرب استان تهران از نمونه مناطقی است که در برخی از شهرهای مستقر در آن برای کنترل و ساماندهی سگ‌های خیابانی از شیوه عقیم سازی استفاده می‌شود و البته در این میان در برخی نقاط همچنان شاهد اتکا به شیوه‌های سنتی، قدیمی و غیر انسانیِ اتلاف و کشتار هستیم که آخرین نمونه آن به معدوم سازی چندین قلاده سگ در شهرک گل‌های خوشنام، واقع در شهرستان ملارد با روش طعمه‌گذاری غذای مسموم باز می‌گردد، اقدامی که مستندات آن موجود است و با عنایت به ورود اداره محیط زیست و فرمانداری ملارد و طرح تذکرات لازم در این خصوص از بیان جزییات هر چه بیشتر و رسانه‌ای کردن مشخصات عوامل این اقدام خودسرانه خودداری می‌کنیم.
یعقوب مریدزاده، رئیس محیط زیست شهرستان ملارد در گفت و گو باخبرنگار ایلنا، ضمن غیر قانونی خواندن اقدامات این چنینی(اتلاف و کشتار سگ ها)عنوان کرد: ساماندهی چنین سگ‌هایی، مبنا، قواعد و ضوابط خاص به خود را دارد و با عنایت به چارچوب مدون و مشخصی که برای آن تعریف و طراحی شده، اجرایی و عملیاتی می‌شود و به واقع کشتار و اتلاف سگ‌های ولگرد،اقدامی غیرقانونی است که در صورت مشاهده و اثبات آن، اداره محیط زیست اقدام به تشکیل پرونده و ارجاع آن به دادستانی خواهند کرد که به تبع محیط زیست شهرستان ملارد نیز در صورت مشاهده چنین رفتارها و رویکردهایی نسبت به پیگیری قانونی موضوع اقدام می‌کند.
وی افزود: فارغ از بُعد قانونی موضوع، در برخی مناطق همچون محدوده خوشنام ملارد، کشتار و اتلاف سگ‌ها باعث ظهور و بروز مشکلات و معضلات دیگر خواهد شد و به واقع چنین اقداماتی شرایط عادی حاکم بر محیط زیست منطقه را تحت الشعاع قرار می‌دهد.
مریدزاده گفت: حضور سگ‌ها در محدوده‌هایی که اراضی باغی و زراعی آن وسیع و گسترده است از ورود گونه‌های جانوریِ دیگر همچون روباه و شغال به محدوده‌های مسکونی جلوگیری می‌کند و به تبع حذف و کشتار سگ‌ها باعث بر هم خوردن تعادل زیست محیطی و همچنین ظهور و بروز مشکلات و معضلات دیگری خواهد شد.
وی افزود: طرح این موضوع، به معنای بی‌تفاوتی و نادیده انگاشتن پراکندگی سگ‌های بی پناه و خیابانی در سکونت‌گاه‌های انسانی، محلات و شهرها نیست و اساسا تردیدی بر ضرورت و ساماندهی آنها وجود ندارد، اما این ضرورت دال بر کشتار و اتلاف سگ‌ها نیست، بلکه باید با زنده‌گیری و عقیم سازی آنها، ساماندهی لازم در این خصوص لحاظ شود که این موضوع دستورالعملی کشوری است که به شهرستان ملارد و یا غرب استان تهران خلاصه نمی‌شود و در تمامی شهرها و شهرستان‌ها و استان‌ها لازم الاجرا است.
جمع آوری غیرحرفه‌ای سگ‌های خیابانی و بی پناه، بر تعدد و تکثر آنها می‌افزاید
مرید زاده در ادامه با اشاره به لزوم رعایت نکات حرفه‌ای و علمی در جمع آوری چنین سگ‌هایی گفت: مطالعات و بررسی‌های انجام شده، این واقعیت را اثبات کرده که در زندگی دست جمعی و گروهی سگ ها، یک سگ به عنوان فرمانده سگ‌های دیگر ایفای نقش می‌کند که از آن تحت عنوان سگ "آلفا" یاد می‌شود.
وی افزود: خلاء و حذف این سگ، باعث برهم خوردن نظم و انتظام در کل گروه می‌شود و اساسا حضور این سگ در محدوده قلمرویی مشخص شده، از حضور سگ‌های غریبه دیگر جلوگیری می‌کند.
رئیس اداره محیط زیست ملارد عنوان کرد: به واقع در یک محدوده وسیع، چندین قلاده سگ آلفا، عهده دار فرماندهی دیگر سگ‌ها هستند و این موضوع موید ظرافت‌هایی است که در زندگی و زیست این گونه‌های جانوری وجود دارد و به تبع در صورت عدم لحاظ کردن نکات لازم و جمع آوری بی قاعده و غیر حرفه‌ای آنها، نه تنها مشکلی حل نمی‌شود بلکه به عمق معضلات و چالش‌های مرتبط با این پدیده نیز افزوده خواهد شد.
مقابله با سگ‌های بیمار یا خطرناک چگونه انجام می پذیرد؟
یعقوب مریدزاده در پاسخ به ایلنا در خصوص سگ‌هایی که به بیماری‌های خطرناک دچار شده‌اند و راهکار مقابله و کنترل آنها،گفت: در صورت مشاهده سگی با چنین مختصات و شرایطی، باید مراتب به اداره محیط زیست و دامپزشکی شهرستان ذیربط اطلاع داده شود و به تبع در چنین شرایطی بعد از واصل شدن گزارش، کارشناسان این ادارات به محل اعزام می‌شوند.
وی افزود: پس از بررسی لازم و در صورت تایید وجود بیماری یا خطرناک بودن حضور سگ برای انسان، اقدامات لازم برای انتقال آن در دستورکار قرار می‌گیرد که برای انجام آن نیز با عنایت به تجهیزاتی که در اختیار ادارات مذکور قرار دارد(همچون اسلحه‌های بیهوشی و...)تدابیر لازم در این خصوص اتخاذ می‌شود.
رئیس اداره محیط زیست شهرستان ملارد عنوان کرد: به واقع حتی در چنین شرایطی نیز (بیمار بودن سگ مذکور)، مقابله یا جمع آوری آن در حیطه اختیار افراد عادی نیست و باید این اقدام با حضور کارشناسان ادارات اشاره شده و در چارچوب های مشخصی عملیاتی شود.
کشتار و معدوم‌سازی سگ‌های خیابانی جایز نیست
اتلاف و معدوم‌سازی سگ‌های خیابانی، نه تنها از حیث ضوابط و دستور العمل‌های تعریف شده، غیر قانونی است، بلکه از نگاه شریعت اسلام و مراجع نیز جایز نیست.
با نیم نگاهی به نظر مراجع عظام به این موضوع، بر غیر شرعی بودن آن پی خواهیم برد.
در ذیل این گزارش به نمونه‌ای از فتاوی صادر شده توسط مراجع عظام در این خصوص اشاره می‌شود.
آیت ا...حسین نوری همدانی: تلف نمودن حیوانات غیر موذی جایز نیست.
استفتاء از حضرت آیت العظمی نوری همدانی:
سوال مطروحه از دفتر معظم له:
حقیر به همراه خانواده خود در یکی از شهرک‌های مستقر در استان تهران سکونت داریم که متاسفانه تعداد زیادی سگ خیابانی نیز در محدوده مذکور حضور دارند، با عنایت به سر و صدای نابهنگام آنها و ترس برخی از کودکان و خردسالان از حضور این سگ‌ها، از بین‌بردن آن سگ‌ها بواسطه غذای مسموم ایراد شرعی دارد یا خیر؟
جواب معظم له :
لازم است شهرداری و سایر مراکز ذیربط در این مسئله،اقدامات مفید را انجام دهند و تا سر حد امکان دفع مشکلات مذکور بدون کشتن آنها انجام شود.
استانداری در برخورد با شهرداری های مُتِخَلِف،مسامحه نخواهد کرد
حسن کریمی، معاون عمرانی استانداری تهران در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، ضمن اشاره به لزوم توجه به دستورالعمل‌ها و اجرایی ساختن قواعدِ لحاظ شده در ساماندهی سگ‌های ولگرد، عنوان کرد: کشتار و حذف فیزیکی سگ‌ها امری غیرقانونی است و در صورت مشاهده چنین مواردی، استانداری برخورد با عوامل این اقدامات را در دستور کار قرار می‌دهد.
وی در ارتباط با شهرداری‌هایی که در حوزه جغرافیایی استان تهران به اتلاف سگ‌ها مبادرت می‌ورزند گفت: در صورت محرز شدن چنین اقداماتی، با شهردار خاطی برخورد می‌شود که با عنایت به شرایط زمانی و مکانی و میزان کشتار و معدوم سازی این گونه جانوری، برخوردهای قانونی لحاظ خواهد شد.
توسعه پناهگاه‌ها و مراکز نگهداری سگ‌ها در غرب استان تهران ضروری است
یکی از مطالبات دوستداران حیوانات، به ضرورت جرم انگاری و برخوردهای کیفری با عوامل چنین اقداماتی معطوف می‌شود.
محمد محمودی شاه‌نشین، نماینده مردم شهریار، قدس و ملارد در مجلس شورای‌اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، با اشاره به وجود قوانین مقتضی در ارتباط با این اقدام غیر شرعی و غیر اخلاقی(اتلاف و معدوم‌سازی سگ‌ها) گفت: نیازی به وضع و تصویب قوانین جدید احساس نمی‌شود و اساسا قرار نیست در ارتباط با هر موضوعی،مجلس شورای اسلامی به تصویب قانونی خاص مبادرت ورزد.
وی افزود: طرح این موضوع به معنای بی‌اهمیت و سطحی‌بودن پدیده سگ کشی یا اتلاف و معدوم سازی سگ‌ها نیست، بلکه انتظار می رود تفسیر صحیح و اصولی از قوانین شود و در صورت حصول این امر به روشنی جرم بودن فعل مذکور محرز می‌شود.
نماینده مردم شهریار، قدس و ملارد در مجلس شورای اسلامی عنوان کرد: آنچنان که سلب حیات از گونه‌های جانوری همچون گرگ، پلنگ، خرس و دیگر موجودات زنده که در دایره جانداران غیر موذی می‌گنجند، خلاف قانون است، سلب حیات از سگ‌ها نیز جرم است و این موضوع با طرح سئوال و استعلام از مجلس شورای اسلامی به روشنی قابل احراز خواهد بود.
وی افزود: به اعتقاد بنده، پدیده معدوم سازی و کشتار سگ‌های ولگرد از رویکردهایی است که عملا بی‌نتیجه بودن آن به اثبات رسیده و در گذشته نیز شیوه‌های متعددی که در این خصوص اجرایی شده، فاقد نتیجه مثبت و مطلوبی بوده است.
محمودی شاه‌نشین گفت: حتی در گذشته این موضوع مطرح شد که برای کنترل و ساماندهی سگ‌های مذکور، صادرات آنها به برخی از کشورها که از گوشت و پوست آنها استفاده می‌کنند در دستور کار قرار گیرد که با توجه به غیر اخلاقی بودن و غیر انسانی بودن اقدامات این‌چنینی،مراجع عظام به شدت با این موضوع مخالفت کردند و هیچ‌گاه این موضوع جنبه عملیاتی به خود نگرفت.
نماینده مردم شهریار،قدس و ملارد در مجلس شورای اسلامی عنوان کرد: نتیجه بخش‌ترین اقدام برای ساماندهی چنین سگ‌هایی به زنده‌گیری و عقیم سازی آنها معطوف می‌شود زیرا با عنایت به سرعت و قدرت تکثیر بالای این گونه جانوری، راهی منطقی‌تر و عقلانی تر از این روش وجود ندارد.
وی افزود: افزایش و توسعه پناهگاهِ نگهداری سگ‌ها از دیگر ضروریاتی است که باید در شهرهای حاشیه‌ای استان تهران در دستور کار قرار گیرد و قطعا با تحقق این امر،نتایج مطلوب و شایسته‌ای در کنترل و ساماندهی این سگ‌ها، حاصل خواهد شد.
محمودی شاه نشین گفت: یکی از مشکلات عمده این مراکز به محدودیت‌های اعتباری باز می‌گردد که با نقش آفرینی انجمن‌های دوستدار حیوانات، خیرین و افزایش مشارکت مردمی می‌توان تا حدود بسیاری، کمبودها و کاستی‌های مربوطه را مرتفع کرد.
ضعف و کم کاری برخی شهرداری ها، در تبلیغات محیطی و اطلاع رسانی عمومی
تردیدی وجود ندارد که پراکندگی سگ‌های بی پناه باعث ظهور و بروز مشکلاتی برای برخی از مردم و شهروندان می شود و با عنایت به ملاحظات شرعی که در خصوص این گونه جانوری وجود دارد به تبع حساسیت ها در این خصوص بیشتر از حیوانات دیگر است.
ترس و هراس کودکان و برخی خانواده ها از حضور و پراکندگی سگ ها در مناطق و محدوده های مسکونی ، سر و صدای نا بهنگام آن ها در نیمه شب ، بروز برخی مشکلات بهداشتی از نمونه مشکلاتی است که برخی از مردم از آن گلایه مند هستند و با چنین اوصافی اتخاذ راهکاری منطقی برای مدیریت منطقی و هوشمندانه این پدیده، با لحاظ نمودن دستورالعمل ها و قوانین تعریف شده و البته پرهیز جدی از اِعمال خشونت و اقدام به عملِ غیر انسانیِ کشتار و معدوم سازی،ضرورتی است که حُصول آن با اطلاع رسانی و آگاهی بخشی و اقدام کاربردی و قانون مند و همیاری هر چه بیشتر،به میزان قابل توجهی،تسهیل و تسریع خواهد شد.
با این وجود متاسفانه برخی از شهرداری‌های غرب استان تهران، نه تنها فاقد برنامه‌ای مشخص، مدون و اصولی در این خصوص هستند بلکه در تبلیغات محیطی مرتبط با این موضوع نیز ضعیف و ناکارآمد عمل می‌کنند.
یکی از مصادیق بارز این ضعف و بی‌برنامگی در تبلیغات محیطی (مشخصا در خصوص ساماندهی سگ‌های خیابانی)، مشمول مدیریت شهری ملارد می‌شود، با یک بررسی میدانی در شهر مذکور (با حدود 400 هزار نفر جمعیت)تابلو، بنر یا تبلیغاتی که مشوق مردم در مشارکت و نقش‌آفرینی برای کمک به ساخت و احداث پناهگاه‌های نگهداری سگ‌های مذکور و همیاری لازم برای شکل‌گیری چنین مجموعه‌هایی باشد، دیده نمی‌شود.
اگر چه چندی پیش، شهرداری ملارد از افتتاح و راه‌اندازی مجموعه‌ای در بخش صفا دشت ملارد برای نگهداری از سگ‌های ولگرد در شهریور ماه سالجاری خبر داد اما در مقام عمل این ضرورت محقق نشد.
علی سلگی، شهردار ملارد در گفت و گویی کوتاه با خبرنگار ایلنا، از افتتاح این مرکز تا پایان سال خبر داد، وی عدم تامین پیش نیازهای بهداشتی را دلیل اصلی این تاخیر عنوان کرد.
ناصر انصاری، بخشدار صفا دشت ملارد نیز علت این تاخیر را به عدم آمادگی و توان‌بخش خصوصی برای قبول مسئولیت نگهداری سگ‌ها در این مراکز مرتبط دانست.
به هر ترتیب فارغ از علت این تاخیر و خُلفِ وَعدِه که قطعا نافی اصل موضوع ( لزوم تسریع راه اندازی مرکز مذکور ) نیست، این نکته غیر قابل انکار است که ظرفیت‌های عظیم، متعدد و بالقوه بسیاری در شهرستان ملارد و شهرهای همجوار وجود دارد که با کمک گرفتن از آنها می‌توان، تاحدودی موانع و کاستی‌های مربوطه در این خصوص را مرتفع کرد، امری که بدون اطلاع رسانی و تبلیغات محیطی و برگزاری جلسات منظم برای ترغیب و تشویق عموم مردم به نقش آفرینی در این خصوص،امکان پذیر نخواهد بود.
