شاید برای خیلی از ما جوانترها ملموس نباشد اما اگر در اتوبوس یا مترو بودید و سالمندی که توان ایستادن نداشت را دیدیم و به او جا ندادیم،مشمول تعریف نوعی از سالمندآزاری شده ایم.
رفتارهای خشن برخی اعضای خانواده، تنها گذاشتن سالمند یا سپردن او به مراکز نگهداری هم از سوی برخی کارشناسان به عنوان مصداق های سالمندآزاری تعریف شده اما مهمترین شکل سالمندآزاری به گواه این افراد یا خانواده هایشان، رفتارهای مراقبانی است که برای نگهداری یا انجام امور این سالمندان استخدام می شوند و در این گزارش بیشتر به آن پرداخته می شود.
برخی اعضای خانواده سالمندان گلایه دارند که بیشتر موارد سالمند آزاری از سوی مراقبان این افراد که از بعضی مراکز خدماتی به خانه ها فرستاده می شوند، صورت می گیرد.
این افراد معتقدند: اغلب مراکز خدماتی که برای نگهداری سالمندان، مراقب به خانه ها می فرستند تنها مجوز ثبت شرکت دارند و از سازمان بهزیستی و علوم پزشکی مجوزی ندارند و بر کار آنها نیز نظارتی صورت نمی گیرد؛ همچنین این مراقبان کارگرهای خانگی هستند که از دانش لازم برخوردار نیستند و آموزش های موردنیاز برای نگهداری از سالمندان نیز ندیده اند.
به باور افراد درگیر با این موضوع، این مراقبان اغلب زنان آسیب دیده ای هستند که در زندگی خود شکست خورده اند، مشکلاتی دارند یا خود نیازمند نگهداری هستند.
برخی از نزدیکان سالمندانی که مرتبط با این نوع مراکز خدماتی هستند مدعی می شوند که مراکز خدماتی بیشتر هزینه ای که از خانواده ها می گیرند را خودشان بر می دارند و سهم اندکی را به مراقب می دهند همین هم انگیزه این افراد را برای نگهداری مناسب از سالمندان می کاهد.
در ساده‌ترین تعریف سالمند آزاری آورده اند: هر نوع اقدام عمدی، غیرعمدی یا اقدام نکردن چه یکبار چه بارها، که باعث آسیب و آزار سالمند شود، بخصوص از طرف کسانی که سالمند با آنان رابطه نزدیک دارد و انتظار می‌رود به آنان اعتماد داشته باشد.
در تحقیقات بسیاری شایع ترین نوع سالمند آزاری را آزار روانی یافته‌اند، تحقیقات مشابهی هم غفلت و آزار مالی را در صدر آزارهای سالمندی در ایران ذکر کرده‌اند.
به استناد برخی منابع، اکنون در دنیا ژاپن تنها کشوری است که تعداد سالمندانش بیش از 30 درصد کل جمعیتش است اما تا میانه قرن 21 جمعیت سالمندان کشورهای بسیاری بخصوص اروپایی و آمریکای شمالی افزایش می یابد؛ ایران هم در کنار کره، چین، شیلی، روسیه، تایلند و ویتنام یکی از این کشورها خواهد بود.
در خبرهای سازمان بهداشت جهانی گفته شده حدود 10 درصد جمعیت ایران را سالمندان تشکیل می‌دهند، اما در سال 2050 یک سوم جمعیت ایران سالمند خواهند بود.
سوءرفتار با سالمندان یکی از پنهان‌ترین شکل های خشونت در خانواده است؛ براساس تحقیقی که در سال 1389 انجام شده سالمندان حداقل یکبار از لحاظ سوءرفتار عاطفی، سوء رفتار مالی و سوء رفتار جسمی آزار دیده‌اند.
در نخستین قانون کیفر عمومی ایران مصوب دهه 1310 خورشیدی نیز توجه نکردن فرزندان به والدین سالخورده و خودداری از نگهداری و تأمین معیشت آنان جرم شناخته شده است.
خبرنگار ایرنا در همین خصوص با چند سالمند مرکز مراقبت از سالمندان و نیز یک کارشناس علوم اجتماعی به گفت وگو نشسته است.
**مشکلات سالمندان با مراقبان خانگی
زهرا خلیلی 75 ساله که این روزها را با مراقبش می گذراند در خصوص رفتار مراقبش با وی گفت: یکسال است که به علت ترس از تنهایی یک خانم را به عنوان مراقب در خانه خود پذیرفته ام اما این مراقب به علت «بی سوادی» چندبار به من داروی اشتباه داد؛ من که خود پیشتر در بیمارستان پرستار بودم بعد از خوردن دارو که حالم بد شد متوجه شدم این مراقب تاکنون چندبار به من داروی اشتباه داده است.
وی افزود: اگر من هم بی سواد بودم هرگز متوجه نمی شدم که مراقب به من داروی اشتباه داده و تا الان هفتاد کفن پوسانده بودم.
خلیلی که از مراقب خود ناراضی است گفت: تاکنون چند مراقب عوض کرده ام اما بیشتر آنها علاوه بر بی سوادی برخورد خوبی هم ندارند اما چکارکنم که به خاطر ترس از تنهایی مجبورم آنان را تحمل کنم.
فاطمه امانی 80 ساله نیز یکی دیگر از سالمندانی است که از مراقبان خود ناراضی است و می گوید: پنج سال است که فرزندانم برای اینکه نمی توانستند از من مراقبت کنند برای من مراقب گرفتند و چند بار مراقب خود را عوض کرده ام اما هر کدام از آنان مشکلاتی نظیر بدخلقی، تمیز نبودن در انجام کارها، بی انضباطی در رفت و آمد و ... داشته اند.
امانی افزود: سال گذشته لگنم شکست و بعد از عمل نمی توانم خوب راه بروم اما به دلیل اینکه مراقب کارها را به درستی انجام نمی دهد ناگزیرم بعد از رفتن وی برخی کارها را دوباره خودم انجام دهم.
وی ادامه داد: فرزندم مراقبان را از طریق مراکز پرستاری و مراقبت از سالمندان که شماره خود را در روزنامه ها یا اینترنت ثبت کرده اند پیدا می کند اما هیچیک از آنان شناختی نسبت به نوع بیماری ها و داروها ندارند.
همچنین دختر مریم راز 75 ساله که به بیماری الزایمر مبتلاست در این خصوص می گوید: چند سالی است که برای مادرم از مراکز نگهداری از سالمندان مراقب می گیریم و مادرم چون بی سواد و بیمار است فراموش می کند که غذا یا داروهایش را خورده است یا نه و هر موقع به پرستار می گفت به من دارو بده مراقب هم که بی سواد بود داروها را چندبار در روز به مادرم می داد.
وی افزود: یک روز که حال مادرم خیلی بد و او را به بیمارستان بریدم مشخص شد وی به علت مصرف بیش از حد دارو دچار مسمویت دارویی شده است.
این پرستار که می دانست مادرم بیماری آلزایمر دارد همچنین از این شرایط سوء استفاده می کرد و هر چند وقت یکبار از مادرم پول می گرفت و برخی مواد غذایی را با خود به خانه اش می برد.
** تفاوت پرستار با مراقب
مدیر یکی از مراکز خدمات مراقبت و نگهداری سالمند و کودک در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه پرستار و مراقب چه تفاوتی با یکدیگر دارند گفت: پرستار به افرادی گفته می شود که تحصیلات آکادمیک این رشته را دارند و به صورت حرفه ای تزریق، وصل سند، آمپول و غیره را آموزش دیده اند.
مریم ضیایی افزود: در صورتی که مراقب نگهدار، مراقبت از سالمندان را برعهده می گیرد و خدماتی نظیر کمک کردن به سالمندن در راه رفتن، حمام، دستشویی با لگن یا پوشاک، غذا پختن و دارو دادن به سالمند را برعهده دارد.
وی ادامه داد: از سوی مرکز، مراقبان به مراکز بهداشتی مراجعه می کنند تا سالم بودن مراقب از لحاظ اعتیاد یا بیماری های واگیردار محرز شود و بعد از دریافت برگه سلامت، افراد را برای مراقبت از سالمندان به خانه آنان می فرستیم.
ضیایی با بیان اینکه به مراقبان این مرکز تا حدودی آموزش داده می شود اضافه کرد: بیشتر مراقبان این مرکز سابقه کار زیادی دارند و تاکنون آسیبی از سوی مراقبان به سالمندان نرسیده است.
وی افزود: مراقبان به جای اعضای خانواده سالمند که گرفتار مشغله زندگی هستند، به سالمند محبت می کنند و او را به بیرون از خانه نیز می برند و به نوعی همدم او می شوند.
ضیایی با بیان اینکه قرارداد برای تضمین نیرو بین مرکز و کارفرما به مدت یک تا شش ماه بسته می شود گفت: در این قرارداد آمده در صورتی که مراقب به علت بیماری یا هر دلیل دیگری نتوانست به خانه سالمند برود، از سوی مرکز یک نفر دیگر را به جای او به خانه کارفرما می فرستیم.
مدیر مرکز خدمات مراقبت و نگهداری سالمند و کودک ادامه داد: مراقبان به صورت آزمایشی به خانه سالمند می روند و بعد از یک روز، کار آزمایشی در صورتی که کارفرما راضی بود 24 تا 72 ساعت در آنجا می مانند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا بر نحوه کار مراقبان نظارت می شود؟ گفت: از سوی موسسه با سالمند یا خانواده سالمند تماس گرفته و از آنان پرسیده می شود که آیا از مراقب خود راضی هستند یا نه و حداقل هر 15 روز یکبار فردی از سوی مرکز برای نظارت مستقیم بر کار مراقب به خانه سالمند می رود.
همچنین «محمدرضا بابایی» یکی دیگر از مدیران مراکز پرستاری و نگهداری از سالمندان و کودکان در پاسخ به این سوال که آیا در مرکز شما از بهورزان و پرستاران برای مراقبت از سالمندان استفاده می شود؟ گفت: مراقبان این شرکت فقط کار مراقبتی انجام می دهند. این در حالی است که در اسم این مرکز کلمه پرستار نیز آمده است.
وی با بیان اینکه هشت سال در این حرفه مشغول به کار هستم اما تاکنون کسی گلایه و شکایتی نداشته است افزود: مراقب ها حتی اجازه زدن سوزن یا انسولین را هم ندارند و اگر نیروی مراقب از سالمندان این کار را انجام داد توبیخ می شود.
بابایی ادامه داد: طی یک تا دو ماه یک نفر از شرکت برای نظارت بر کار مراقب به خانه سالمند می روند و از نزدیک کار را بررسی می کنند، اگر کوچکترین مشکلی از سوی مراقب صورت گیرد خانواده سالمند به شرکت اطلاع می دهد.
وی تصریح کرد: یکی از قوانین مرکز ارائه برگه سلامت از سوی مراقبان است.
بابایی خاطرنشان کرد: زمانی که مراقبان به شرکت می آیند از آنان پرسیده می شود آیا سابقه کار دارند یا خیر و در صورتی که سابقه کار نداشته باشند فرد را به مدت سه روز با مراقبی که تجربه دارد به خانه سالمند می فرستیم تا کار را یاد بگیرد بعد آنان را برای کار به خانه ها می فرستیم.
وی گفت: سن مراقبان 30 تا 45 سال است و حقوقشان با توجه به نوع کاری که برای کارفرما نظیر سالمندان پوشکی یا لگنی و نظافت خانه انجام می دهند از یک میلیون و 400 تا یک میلیون و 800 هزار تومان متغیر است.
**شکل های سالمند آزاری
دکتر مجید ابهری رفتارشناس و آسیب شناس اجتماعی در خصوص سالمند آزاری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: از نگاه رفتارشناسی آزار ابعاد و اشکال مختلفی نظیر آزار روحی، جسمی، فرهنگی و اقتصادی دارد.
وی افزود: در میان خانواده های بسیاری از کشورها، سالمندان سرمایه های آن کشور، عزیز و محترم هستند؛ در کشور ما نیز به خاطر آموزه های دینی و اجتماعی سالمندان همواره مورد احترام بوده اند اما متاسفانه در دو سه دهه گذشته شکل های مختلف آزار در مورد سالمندان اعمال می شود که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم.
ابهری ادامه داد: گاهی ملاحظه می شود سالمند آزاری اجتماعی و رفتاری در اتوبوس و مترو اتفاق می افتد و سالمند در شرایط بسیار نامناسب سرپا ایستاده و جوانان در مقابل چشمان آنان بر صندلی ها نشسته اند و آنان را مورد تمسخر قرار می دهند.
ابهاری این رفتار را بدترین شکل سالمند آزاری در جامعه می خواند در حالی که سالمندان به عنوان شهروندان ممتاز باید در اینگونه وسایل جایگاه ویژه داشته و از احترام خاصی برخوردار شوند.
این رفتارشناس گفت: دومین شکل از سالمند آزاری بی احترامی به سالمندان در میان خانواده یا توسط فرزندان آنان است؛ سپردن سالمند به خانه های سالمندی نوعی آزار است چراکه سالمند بعد از سال ها تلاش و زحمت به جای استراحت و احترام به جایی سپرده می شود که مورد تحقیر قرار می گیرد، یعنی حاصل زحمات وی به باد رفته است.
ابهری افزود: یکی دیگر از شکل های سالمند آزاری که در سال های اخیر بسیار زیاد شده و باید نهادهای متولی و سازمان های اجتماعی به آن توجه لازم داشته باشند آزار سالمندان توسط پرستاران و کسانی هستند که از موسسات به نام پرستار یا مراقب به خانه ها فرستاده می شود.
وی بیان کرد: متاسفانه اکثریت اینگونه افراد خود از لحاظ روحی و روانی دچار آسیب های متعددی هستند، آنان اغلب زنان بیوه ای هستند که طلاق گرفته اند و سرنوشت تلخی دارند، اینگونه افراد هرگز نمی توانند پرستار خوبی برای فرد دیگری باشند چراکه باید خودشان مورد پرستاری و درمان قرار بگیرند.
این آسیب شناس تصریح کرد: آزار سالمندان توسط اینگونه افراد حتی ضرب و شتم، دادن قرص و شربت خواب برای خواباندن و گرسنه و تشنه نگاه داشتن آنها از شکل های مختلف شنکجه های روحی و جسمی است که به سالمندان داده می شود.
وی گفت: از هر کس که سالمندی در خانه دارد، چه به صورت سلامت چه خوابیده در رختخواب و محتاج به پوشاک و مراقب های بهداشتی اگر پرسیده شود در طول یکسال چند پرستار عوض کرده خواهند گفت که بیش از 10 پرستار عوض کرده زیرا هیچکدام از آنان تخصص پرستاری ندارند، این افراد کارگرهای خانگی هستند که برای نظافت از موسسات اعزام می شوند و از حرفه پرستاری هیچگونه تخصصی ندارند.
ابهری گفت: این مراکز در مورد انتخاب افراد یا آموزش مهارت های پرستاری بر رفتار مراقبان هیچ نظارتی ندارند فقط از آنان یک شناسنامه می گیرند، آنان را به خانه ها می فرستند و در قبال رفتارشان پاسخگو نیستند.
وی افزود : حداکثر مجازت این است که آن مراقب را با شخص دیگری عوض کنند، گاهی مشاهد می شود 25 تا 30 بار در طول پنج یا شش سال مراقب عوض شده است و دزدی های خُرد توسط مراقبان یعنی برداشتن مواد غذایی و اقلامی که در خانه سالمند وجود دارد یکی دیگر از رفتارهایی ناپسند اینگونه افراد است که در خانه اجرا می شود و فرزندان و اطرافیان سالمندان از زود تمام شدن این اقلام دچار ناراحتی می شوند و به خود سالمند سخت گیری و بد رفتاری می کنند در حالی که آن فرد هیچگونه تقصیری نداشته و مقصر اصلی، آن مراقب است.
آسیب شناس اجتماعی ادامه داد: در تمام دنیا پرستارانی که به خانه ها فرستاده می شود دوره های ویژه ای را می گذرانند حتی در زمینه تزریقات، پانسمان، مراقب های سلامتی داری تخصص لازم هستند اما مراقبان در تهران و شهرهای بزرگ افرادی هستند که سواد مناسبی ندارند و حداکثر شاید برخی از آنان مدرک دیپلم گرفته باشند اما متاسفانه باید در این زمینه گفته شود سالمندان توسط این مراقبان هر روز بیشتر به مرگ نزدیک می شوند.
ابهری اضافه کرد: بعضی سالمندان به علت ضعف پرستاری دچار زخم بستر و مشکلات دیگری می شوند که در صورت عادی بودن یا داشتن مراقب دلسوز محال است چنین مشکلاتی پیش بیاید؛ حمام کردن توسط پرستاران اغلب پذیرفته نمی شود چراکه مشکل بزرگی است، فردی را که قادر به راه رفتن نیست به حمام برد؛ اغلب ماهی یکبار تا دوماهی یکبار آن هم اگر فرزندان سالمند کمک کنند او را به حمام می برند.
وی تصریح کرد: مشکل بزرگتر حقوق اینگونه افراد است هیچ استاندارد و معیاری برای تعیین پرداخت حقوق مراقبان وجود ندارد و مراکز به سلیقه خود و برحسب جوانی یا پیری مراقب یا مشکلات فیزیکی و فکری سالمند حقوق تعیین می کنند که حداقل از یک میلیون و 500 هزار تا پنج میلیون تومان تعیین می شود.
ابهری گفت: مشاهده شده این افراد در وسط ماه به بهانه نیاز داشتن پول دستی می گیرند و ناگهان غیب می شود و نمی توان آنان را پیدا کرد، اگر به مراکز اعزام مراقب مراجعه شود خواهید دید هر کدام چندین و چند شناسنامه از مراقبان در دست دارند که به دلیل بازگشت به شهر خود، ازدواج و ... دیگر به موسسه بازنگشته اند.
این رفتار شناس و آسیب شناس اجتماعی ادامه داد: سازمان بهزیستی هنگام دادن مجوز به اینگونه موسسات که اغلب آنها این مجوز را ندارند باید موسسات را ملزم به رعایت استانداردهای آموزشی برای مراقبان کنند و در این زمینه سرکشی ها و بازرسی های مستمر وجود داشته باشد.
**شهروندان از این مراکز پرستار بگیرند
دکتر پرستو منصوری معاون توانبخشی بهزیستی استان تهران نیز گفت: سازمان بهزیستی مجوزهایی را مرتبط با خدمات رسانی به سالمندان در بخش غیردولتی با عنوان هایی از جمله مراکز شبانه روزی، مراقبتی و توانبخشی، مرکز روزانه، پیگیری، درمان و توانبخشی یا مراکز مراقبت در منزل صادر می کند تا فعالان این بخش بتوانند به نیازمندان خدمات ارائه کنند.
وی با بیان اینکه مراکز شبانه روزی سالمندان به صورت شبانه روزی تحت عنوان مراقبت های اولیه، تغذیه ای، بهداشتی، درمانی و توانبخشی به سالمندان خدمات ارائه می دهد افزود: سالمندانی که تنها هستند و نمی خواهند به صورت شبانه روزی در مراکز باشند روزانه نهایتا تا ساعت 2 و 3 بعدازظهر در مرکز می مانند و یکسری فعالیت های آموزشی در عین حال توانبخشی و در کنار یگدیگر فعالیت های فرهنگی، هنری و تفریحی را انجام می دهند.
منصوری ادامه داد: پیگیری، درمان و توانبخشی در منزل نیز مانند سایر گروه های هدف است که تیم تخصصی پزشکی و فیزیوتراپیست برای کمک به سالمندان به خانه آنها مراجعه می کنند و خدمات درمانی و توانبخشی را تا حدی که در دستورالعمل آمده است در منزل به این افراد از جمله سالمندان ارائه می دهند.
وی با بیان اینکه در استان تهران پنج مرکز مراقبت مبتنی بر خانه و خانواده وجود دارد خاطرنشان کرد: طبق دستورالعمل بهزیستی به افرادی که رشته تحصیلی آنان متناسب با دستورالعمل باشد نظیر پزشک، فیزیوتراپ و کاردرمان ها پس از استعلام ها، مصاحبه و تائید صلاحیت علمی و تخصصی افراد برای آنها پروانه فعالیت صادر می شود.
معاون توانبخشی بهزیستی استان تهران گفت: پس از ارائه پروانه به متقاضیان از سوی بهزیستی برای مراقبان و پرستاران دوره های آموزشی گذاشته می شود و پس از آن مراقبان تحت نظارت مرکزی که از ما پروانه فعالیت گرفته است به خانه ها می روند و به اعضای خانواده معلولان و سالمندان نحوه مراقبت از آنها را آموزش می دهد.
منصوری گفت: مراکز مراقبت از سالمندان که در روزنامه ها یا اینترنت اطلاعات خود را درج می کنند دارای نیروهای خدماتی (کار در منزل) هستند که از سازمان بهزیستی مجوز دریافت نمی کنند و تحت نظارت ما نیستند، در مقطعی وزارت کار و دانشگاه های علوم پزشکی برای خدمات پرستاری به متقاضیان که رشته تحصیلی آنان مرتبط بود پروانه صادر کرد که می توانستند در کنار خدمات پرستاری افرادی را به عنوان خدمتکار برای سالمند به کار گیرند.
** مراکز مراقبتی باید پروانه فعایت داشته باشند
معاون توانبخشی بهزیستی استان تهران اضافه کرد: متاسفانه یکسری افراد بدون مجوز از طریق آگهی های روزنامه یا اینترنت به عنوان پرستار یا مراقب به خانه ها می روند و خانواده ها هم بی اطلاع هستند و با این مراکز تماس می گیرند که گاها با مشکلاتی مواجه می شوند.
به گفته وی شهروندان باید هوشیار باشند و حتما از مراکز مراقبتی، پروانه فعالیت را مطالبه کنند و اگر شکایتی از این مراکز که به صورت غیرقانونی فعالیت می کنند دارند به مقامات قضایی و انتظامی ارائه دهند.
منصوری گفت: اگر کسی از مراکز ما شکایت کرد ما بررسی می کنیم وهرگونه تخلف طبق دستورالعمل های نظارتی تا حد ابطال پروانه ممکن است پیش رود.
گزارش از: راضیه زمانی دهکردی
تهرام/3036/ 1008
انتهای پیام رفتارهای خشن برخی اعضای خانواده، تنها گذاشتن سالمند یا سپردن او به مراکز نگهداری هم از سوی برخی کارشناسان به عنوان مصداق های سالمندآزاری تعریف شده اما مهمترین شکل سالمندآزاری به گواه این افراد یا خانواده هایشان، رفتارهای مراقبانی است که برای نگهداری یا انجام امور این سالمندان استخدام می شوند و در این گزارش بیشتر به آن پرداخته می شود.
برخی اعضای خانواده سالمندان گلایه دارند که بیشتر موارد سالمند آزاری از سوی مراقبان این افراد که از بعضی مراکز خدماتی به خانه ها فرستاده می شوند، صورت می گیرد.
این افراد معتقدند: اغلب مراکز خدماتی که برای نگهداری سالمندان، مراقب به خانه ها می فرستند تنها مجوز ثبت شرکت دارند و از سازمان بهزیستی و علوم پزشکی مجوزی ندارند و بر کار آنها نیز نظارتی صورت نمی گیرد؛ همچنین این مراقبان کارگرهای خانگی هستند که از دانش لازم برخوردار نیستند و آموزش های موردنیاز برای نگهداری از سالمندان نیز ندیده اند.
به باور افراد درگیر با این موضوع، این مراقبان اغلب زنان آسیب دیده ای هستند که در زندگی خود شکست خورده اند، مشکلاتی دارند یا خود نیازمند نگهداری هستند.
برخی از نزدیکان سالمندانی که مرتبط با این نوع مراکز خدماتی هستند مدعی می شوند که مراکز خدماتی بیشتر هزینه ای که از خانواده ها می گیرند را خودشان بر می دارند و سهم اندکی را به مراقب می دهند همین هم انگیزه این افراد را برای نگهداری مناسب از سالمندان می کاهد.
در ساده‌ترین تعریف سالمند آزاری آورده اند: هر نوع اقدام عمدی، غیرعمدی یا اقدام نکردن چه یکبار چه بارها، که باعث آسیب و آزار سالمند شود، بخصوص از طرف کسانی که سالمند با آنان رابطه نزدیک دارد و انتظار می‌رود به آنان اعتماد داشته باشد.
در تحقیقات بسیاری شایع ترین نوع سالمند آزاری را آزار روانی یافته‌اند، تحقیقات مشابهی هم غفلت و آزار مالی را در صدر آزارهای سالمندی در ایران ذکر کرده‌اند.
به استناد برخی منابع، اکنون در دنیا ژاپن تنها کشوری است که تعداد سالمندانش بیش از 30 درصد کل جمعیتش است اما تا میانه قرن 21 جمعیت سالمندان کشورهای بسیاری بخصوص اروپایی و آمریکای شمالی افزایش می یابد؛ ایران هم در کنار کره، چین، شیلی، روسیه، تایلند و ویتنام یکی از این کشورها خواهد بود.
در خبرهای سازمان بهداشت جهانی گفته شده حدود 10 درصد جمعیت ایران را سالمندان تشکیل می‌دهند، اما در سال 2050 یک سوم جمعیت ایران سالمند خواهند بود.
سوءرفتار با سالمندان یکی از پنهان‌ترین شکل های خشونت در خانواده است؛ براساس تحقیقی که در سال 1389 انجام شده سالمندان حداقل یکبار از لحاظ سوءرفتار عاطفی، سوء رفتار مالی و سوء رفتار جسمی آزار دیده‌اند.
در نخستین قانون کیفر عمومی ایران مصوب دهه 1310 خورشیدی نیز توجه نکردن فرزندان به والدین سالخورده و خودداری از نگهداری و تأمین معیشت آنان جرم شناخته شده است.
خبرنگار ایرنا در همین خصوص با چند سالمند مرکز مراقبت از سالمندان و نیز یک کارشناس علوم اجتماعی به گفت وگو نشسته است.
**مشکلات سالمندان با مراقبان خانگی
زهرا خلیلی 75 ساله که این روزها را با مراقبش می گذراند در خصوص رفتار مراقبش با وی گفت: یکسال است که به علت ترس از تنهایی یک خانم را به عنوان مراقب در خانه خود پذیرفته ام اما این مراقب به علت «بی سوادی» چندبار به من داروی اشتباه داد؛ من که خود پیشتر در بیمارستان پرستار بودم بعد از خوردن دارو که حالم بد شد متوجه شدم این مراقب تاکنون چندبار به من داروی اشتباه داده است.
وی افزود: اگر من هم بی سواد بودم هرگز متوجه نمی شدم که مراقب به من داروی اشتباه داده و تا الان هفتاد کفن پوسانده بودم.
خلیلی که از مراقب خود ناراضی است گفت: تاکنون چند مراقب عوض کرده ام اما بیشتر آنها علاوه بر بی سوادی برخورد خوبی هم ندارند اما چکارکنم که به خاطر ترس از تنهایی مجبورم آنان را تحمل کنم.
فاطمه امانی 80 ساله نیز یکی دیگر از سالمندانی است که از مراقبان خود ناراضی است و می گوید: پنج سال است که فرزندانم برای اینکه نمی توانستند از من مراقبت کنند برای من مراقب گرفتند و چند بار مراقب خود را عوض کرده ام اما هر کدام از آنان مشکلاتی نظیر بدخلقی، تمیز نبودن در انجام کارها، بی انضباطی در رفت و آمد و ... داشته اند.
امانی افزود: سال گذشته لگنم شکست و بعد از عمل نمی توانم خوب راه بروم اما به دلیل اینکه مراقب کارها را به درستی انجام نمی دهد ناگزیرم بعد از رفتن وی برخی کارها را دوباره خودم انجام دهم.
وی ادامه داد: فرزندم مراقبان را از طریق مراکز پرستاری و مراقبت از سالمندان که شماره خود را در روزنامه ها یا اینترنت ثبت کرده اند پیدا می کند اما هیچیک از آنان شناختی نسبت به نوع بیماری ها و داروها ندارند.
همچنین دختر مریم راز 75 ساله که به بیماری الزایمر مبتلاست در این خصوص می گوید: چند سالی است که برای مادرم از مراکز نگهداری از سالمندان مراقب می گیریم و مادرم چون بی سواد و بیمار است فراموش می کند که غذا یا داروهایش را خورده است یا نه و هر موقع به پرستار می گفت به من دارو بده مراقب هم که بی سواد بود داروها را چندبار در روز به مادرم می داد.
وی افزود: یک روز که حال مادرم خیلی بد و او را به بیمارستان بریدم مشخص شد وی به علت مصرف بیش از حد دارو دچار مسمویت دارویی شده است.
این پرستار که می دانست مادرم بیماری آلزایمر دارد همچنین از این شرایط سوء استفاده می کرد و هر چند وقت یکبار از مادرم پول می گرفت و برخی مواد غذایی را با خود به خانه اش می برد.
** تفاوت پرستار با مراقب
مدیر یکی از مراکز خدمات مراقبت و نگهداری سالمند و کودک در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه پرستار و مراقب چه تفاوتی با یکدیگر دارند گفت: پرستار به افرادی گفته می شود که تحصیلات آکادمیک این رشته را دارند و به صورت حرفه ای تزریق، وصل سند، آمپول و غیره را آموزش دیده اند.
مریم ضیایی افزود: در صورتی که مراقب نگهدار، مراقبت از سالمندان را برعهده می گیرد و خدماتی نظیر کمک کردن به سالمندن در راه رفتن، حمام، دستشویی با لگن یا پوشاک، غذا پختن و دارو دادن به سالمند را برعهده دارد.
وی ادامه داد: از سوی مرکز، مراقبان به مراکز بهداشتی مراجعه می کنند تا سالم بودن مراقب از لحاظ اعتیاد یا بیماری های واگیردار محرز شود و بعد از دریافت برگه سلامت، افراد را برای مراقبت از سالمندان به خانه آنان می فرستیم.
ضیایی با بیان اینکه به مراقبان این مرکز تا حدودی آموزش داده می شود اضافه کرد: بیشتر مراقبان این مرکز سابقه کار زیادی دارند و تاکنون آسیبی از سوی مراقبان به سالمندان نرسیده است.
وی افزود: مراقبان به جای اعضای خانواده سالمند که گرفتار مشغله زندگی هستند، به سالمند محبت می کنند و او را به بیرون از خانه نیز می برند و به نوعی همدم او می شوند.
ضیایی با بیان اینکه قرارداد برای تضمین نیرو بین مرکز و کارفرما به مدت یک تا شش ماه بسته می شود گفت: در این قرارداد آمده در صورتی که مراقب به علت بیماری یا هر دلیل دیگری نتوانست به خانه سالمند برود، از سوی مرکز یک نفر دیگر را به جای او به خانه کارفرما می فرستیم.
مدیر مرکز خدمات مراقبت و نگهداری سالمند و کودک ادامه داد: مراقبان به صورت آزمایشی به خانه سالمند می روند و بعد از یک روز، کار آزمایشی در صورتی که کارفرما راضی بود 24 تا 72 ساعت در آنجا می مانند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا بر نحوه کار مراقبان نظارت می شود؟ گفت: از سوی موسسه با سالمند یا خانواده سالمند تماس گرفته و از آنان پرسیده می شود که آیا از مراقب خود راضی هستند یا نه و حداقل هر 15 روز یکبار فردی از سوی مرکز برای نظارت مستقیم بر کار مراقب به خانه سالمند می رود.
همچنین «محمدرضا بابایی» یکی دیگر از مدیران مراکز پرستاری و نگهداری از سالمندان و کودکان در پاسخ به این سوال که آیا در مرکز شما از بهورزان و پرستاران برای مراقبت از سالمندان استفاده می شود؟ گفت: مراقبان این شرکت فقط کار مراقبتی انجام می دهند. این در حالی است که در اسم این مرکز کلمه پرستار نیز آمده است.
وی با بیان اینکه هشت سال در این حرفه مشغول به کار هستم اما تاکنون کسی گلایه و شکایتی نداشته است افزود: مراقب ها حتی اجازه زدن سوزن یا انسولین را هم ندارند و اگر نیروی مراقب از سالمندان این کار را انجام داد توبیخ می شود.
بابایی ادامه داد: طی یک تا دو ماه یک نفر از شرکت برای نظارت بر کار مراقب به خانه سالمند می روند و از نزدیک کار را بررسی می کنند، اگر کوچکترین مشکلی از سوی مراقب صورت گیرد خانواده سالمند به شرکت اطلاع می دهد.
وی تصریح کرد: یکی از قوانین مرکز ارائه برگه سلامت از سوی مراقبان است.
بابایی خاطرنشان کرد: زمانی که مراقبان به شرکت می آیند از آنان پرسیده می شود آیا سابقه کار دارند یا خیر و در صورتی که سابقه کار نداشته باشند فرد را به مدت سه روز با مراقبی که تجربه دارد به خانه سالمند می فرستیم تا کار را یاد بگیرد بعد آنان را برای کار به خانه ها می فرستیم.
وی گفت: سن مراقبان 30 تا 45 سال است و حقوقشان با توجه به نوع کاری که برای کارفرما نظیر سالمندان پوشکی یا لگنی و نظافت خانه انجام می دهند از یک میلیون و 400 تا یک میلیون و 800 هزار تومان متغیر است.
**شکل های سالمند آزاری
دکتر مجید ابهری رفتارشناس و آسیب شناس اجتماعی در خصوص سالمند آزاری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: از نگاه رفتارشناسی آزار ابعاد و اشکال مختلفی نظیر آزار روحی، جسمی، فرهنگی و اقتصادی دارد.
وی افزود: در میان خانواده های بسیاری از کشورها، سالمندان سرمایه های آن کشور، عزیز و محترم هستند؛ در کشور ما نیز به خاطر آموزه های دینی و اجتماعی سالمندان همواره مورد احترام بوده اند اما متاسفانه در دو سه دهه گذشته شکل های مختلف آزار در مورد سالمندان اعمال می شود که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم.
ابهری ادامه داد: گاهی ملاحظه می شود سالمند آزاری اجتماعی و رفتاری در اتوبوس و مترو اتفاق می افتد و سالمند در شرایط بسیار نامناسب سرپا ایستاده و جوانان در مقابل چشمان آنان بر صندلی ها نشسته اند و آنان را مورد تمسخر قرار می دهند.
ابهاری این رفتار را بدترین شکل سالمند آزاری در جامعه می خواند در حالی که سالمندان به عنوان شهروندان ممتاز باید در اینگونه وسایل جایگاه ویژه داشته و از احترام خاصی برخوردار شوند.
این رفتارشناس گفت: دومین شکل از سالمند آزاری بی احترامی به سالمندان در میان خانواده یا توسط فرزندان آنان است؛ سپردن سالمند به خانه های سالمندی نوعی آزار است چراکه سالمند بعد از سال ها تلاش و زحمت به جای استراحت و احترام به جایی سپرده می شود که مورد تحقیر قرار می گیرد، یعنی حاصل زحمات وی به باد رفته است.
ابهری افزود: یکی دیگر از شکل های سالمند آزاری که در سال های اخیر بسیار زیاد شده و باید نهادهای متولی و سازمان های اجتماعی به آن توجه لازم داشته باشند آزار سالمندان توسط پرستاران و کسانی هستند که از موسسات به نام پرستار یا مراقب به خانه ها فرستاده می شود.
وی بیان کرد: متاسفانه اکثریت اینگونه افراد خود از لحاظ روحی و روانی دچار آسیب های متعددی هستند، آنان اغلب زنان بیوه ای هستند که طلاق گرفته اند و سرنوشت تلخی دارند، اینگونه افراد هرگز نمی توانند پرستار خوبی برای فرد دیگری باشند چراکه باید خودشان مورد پرستاری و درمان قرار بگیرند.
این آسیب شناس تصریح کرد: آزار سالمندان توسط اینگونه افراد حتی ضرب و شتم، دادن قرص و شربت خواب برای خواباندن و گرسنه و تشنه نگاه داشتن آنها از شکل های مختلف شنکجه های روحی و جسمی است که به سالمندان داده می شود.
وی گفت: از هر کس که سالمندی در خانه دارد، چه به صورت سلامت چه خوابیده در رختخواب و محتاج به پوشاک و مراقب های بهداشتی اگر پرسیده شود در طول یکسال چند پرستار عوض کرده خواهند گفت که بیش از 10 پرستار عوض کرده زیرا هیچکدام از آنان تخصص پرستاری ندارند، این افراد کارگرهای خانگی هستند که برای نظافت از موسسات اعزام می شوند و از حرفه پرستاری هیچگونه تخصصی ندارند.
ابهری گفت: این مراکز در مورد انتخاب افراد یا آموزش مهارت های پرستاری بر رفتار مراقبان هیچ نظارتی ندارند فقط از آنان یک شناسنامه می گیرند، آنان را به خانه ها می فرستند و در قبال رفتارشان پاسخگو نیستند.
وی افزود : حداکثر مجازت این است که آن مراقب را با شخص دیگری عوض کنند، گاهی مشاهد می شود 25 تا 30 بار در طول پنج یا شش سال مراقب عوض شده است و دزدی های خُرد توسط مراقبان یعنی برداشتن مواد غذایی و اقلامی که در خانه سالمند وجود دارد یکی دیگر از رفتارهایی ناپسند اینگونه افراد است که در خانه اجرا می شود و فرزندان و اطرافیان سالمندان از زود تمام شدن این اقلام دچار ناراحتی می شوند و به خود سالمند سخت گیری و بد رفتاری می کنند در حالی که آن فرد هیچگونه تقصیری نداشته و مقصر اصلی، آن مراقب است.
آسیب شناس اجتماعی ادامه داد: در تمام دنیا پرستارانی که به خانه ها فرستاده می شود دوره های ویژه ای را می گذرانند حتی در زمینه تزریقات، پانسمان، مراقب های سلامتی داری تخصص لازم هستند اما مراقبان در تهران و شهرهای بزرگ افرادی هستند که سواد مناسبی ندارند و حداکثر شاید برخی از آنان مدرک دیپلم گرفته باشند اما متاسفانه باید در این زمینه گفته شود سالمندان توسط این مراقبان هر روز بیشتر به مرگ نزدیک می شوند.
ابهری اضافه کرد: بعضی سالمندان به علت ضعف پرستاری دچار زخم بستر و مشکلات دیگری می شوند که در صورت عادی بودن یا داشتن مراقب دلسوز محال است چنین مشکلاتی پیش بیاید؛ حمام کردن توسط پرستاران اغلب پذیرفته نمی شود چراکه مشکل بزرگی است، فردی را که قادر به راه رفتن نیست به حمام برد؛ اغلب ماهی یکبار تا دوماهی یکبار آن هم اگر فرزندان سالمند کمک کنند او را به حمام می برند.
وی تصریح کرد: مشکل بزرگتر حقوق اینگونه افراد است هیچ استاندارد و معیاری برای تعیین پرداخت حقوق مراقبان وجود ندارد و مراکز به سلیقه خود و برحسب جوانی یا پیری مراقب یا مشکلات فیزیکی و فکری سالمند حقوق تعیین می کنند که حداقل از یک میلیون و 500 هزار تا پنج میلیون تومان تعیین می شود.
ابهری گفت: مشاهده شده این افراد در وسط ماه به بهانه نیاز داشتن پول دستی می گیرند و ناگهان غیب می شود و نمی توان آنان را پیدا کرد، اگر به مراکز اعزام مراقب مراجعه شود خواهید دید هر کدام چندین و چند شناسنامه از مراقبان در دست دارند که به دلیل بازگشت به شهر خود، ازدواج و ... دیگر به موسسه بازنگشته اند.
این رفتار شناس و آسیب شناس اجتماعی ادامه داد: سازمان بهزیستی هنگام دادن مجوز به اینگونه موسسات که اغلب آنها این مجوز را ندارند باید موسسات را ملزم به رعایت استانداردهای آموزشی برای مراقبان کنند و در این زمینه سرکشی ها و بازرسی های مستمر وجود داشته باشد.
**شهروندان از این مراکز پرستار بگیرند
دکتر پرستو منصوری معاون توانبخشی بهزیستی استان تهران نیز گفت: سازمان بهزیستی مجوزهایی را مرتبط با خدمات رسانی به سالمندان در بخش غیردولتی با عنوان هایی از جمله مراکز شبانه روزی، مراقبتی و توانبخشی، مرکز روزانه، پیگیری، درمان و توانبخشی یا مراکز مراقبت در منزل صادر می کند تا فعالان این بخش بتوانند به نیازمندان خدمات ارائه کنند.
وی با بیان اینکه مراکز شبانه روزی سالمندان به صورت شبانه روزی تحت عنوان مراقبت های اولیه، تغذیه ای، بهداشتی، درمانی و توانبخشی به سالمندان خدمات ارائه می دهد افزود: سالمندانی که تنها هستند و نمی خواهند به صورت شبانه روزی در مراکز باشند روزانه نهایتا تا ساعت 2 و 3 بعدازظهر در مرکز می مانند و یکسری فعالیت های آموزشی در عین حال توانبخشی و در کنار یگدیگر فعالیت های فرهنگی، هنری و تفریحی را انجام می دهند.
منصوری ادامه داد: پیگیری، درمان و توانبخشی در منزل نیز مانند سایر گروه های هدف است که تیم تخصصی پزشکی و فیزیوتراپیست برای کمک به سالمندان به خانه آنها مراجعه می کنند و خدمات درمانی و توانبخشی را تا حدی که در دستورالعمل آمده است در منزل به این افراد از جمله سالمندان ارائه می دهند.
وی با بیان اینکه در استان تهران پنج مرکز مراقبت مبتنی بر خانه و خانواده وجود دارد خاطرنشان کرد: طبق دستورالعمل بهزیستی به افرادی که رشته تحصیلی آنان متناسب با دستورالعمل باشد نظیر پزشک، فیزیوتراپ و کاردرمان ها پس از استعلام ها، مصاحبه و تائید صلاحیت علمی و تخصصی افراد برای آنها پروانه فعالیت صادر می شود.
معاون توانبخشی بهزیستی استان تهران گفت: پس از ارائه پروانه به متقاضیان از سوی بهزیستی برای مراقبان و پرستاران دوره های آموزشی گذاشته می شود و پس از آن مراقبان تحت نظارت مرکزی که از ما پروانه فعالیت گرفته است به خانه ها می روند و به اعضای خانواده معلولان و سالمندان نحوه مراقبت از آنها را آموزش می دهد.
منصوری گفت: مراکز مراقبت از سالمندان که در روزنامه ها یا اینترنت اطلاعات خود را درج می کنند دارای نیروهای خدماتی (کار در منزل) هستند که از سازمان بهزیستی مجوز دریافت نمی کنند و تحت نظارت ما نیستند، در مقطعی وزارت کار و دانشگاه های علوم پزشکی برای خدمات پرستاری به متقاضیان که رشته تحصیلی آنان مرتبط بود پروانه صادر کرد که می توانستند در کنار خدمات پرستاری افرادی را به عنوان خدمتکار برای سالمند به کار گیرند.
** مراکز مراقبتی باید پروانه فعایت داشته باشند
معاون توانبخشی بهزیستی استان تهران اضافه کرد: متاسفانه یکسری افراد بدون مجوز از طریق آگهی های روزنامه یا اینترنت به عنوان پرستار یا مراقب به خانه ها می روند و خانواده ها هم بی اطلاع هستند و با این مراکز تماس می گیرند که گاها با مشکلاتی مواجه می شوند.
به گفته وی شهروندان باید هوشیار باشند و حتما از مراکز مراقبتی، پروانه فعالیت را مطالبه کنند و اگر شکایتی از این مراکز که به صورت غیرقانونی فعالیت می کنند دارند به مقامات قضایی و انتظامی ارائه دهند.
منصوری گفت: اگر کسی از مراکز ما شکایت کرد ما بررسی می کنیم وهرگونه تخلف طبق دستورالعمل های نظارتی تا حد ابطال پروانه ممکن است پیش رود.
گزارش از: راضیه زمانی دهکردی
تهرام/3036/ 1008
کپی شد
