زنان قربانیان دست دوم دود سیگار

بیش از 1/5 میلیون زن در دنیا هر ساله بر اثر مصرف دخانیات جان خود را از دست می‌دهند. بدون یک برنامه منسجم و اثرگذار در این حوزه، این میزان تا سال 2030 به دو میلیون و پانصد هزار نفر در سال خواهد رسید. 75 درصد از این مرگ قابل اجتناب در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد.

ایلنا ؛ یکی از متولیان موضوع کنترل مصرف دخانیات در ایران، وزارت بهداشت است که منبع رسمی آمارها در این‌حوزه نیز محسوب هست. سال گذشته ایرج حریرچی سخنگوی این وزارتخانه در گفت و گو با یک رسانه اعلام کرد در ایران سالیانه 50 هزار مورد مرگ ناشی از مصرف دخانیات ثبت می‌شود. مرگ ناشی از تصادفات، ایدز، سلاح‌های سرد و گرم، مخدر و الکل کمتر از مرگ ناشی از سیگار و سایر دخانیات است.

او در بخشی از صحبت‌هایش گفت گزارش‌ها نشان می‌دهند مصرف روزانه سیگار در شش ساله گذشته کاهش کمی داشته اما مصرف قلیان در حال افزایش است. مصرف سیگار در نوجوانان 13تا 15 ساله افزایش کمی داشته که عمده آن در دختران نوجوان بوده است. وی با بیان اینکه آمار مصرف سیگار در دختران نوجوان از کمتر از1درصد به 1/2درصد رسیده است، تصریح کرد این آمار در پسران از 5/1درصد به 4/8درصد کاهش یافته است. در حال حاضر 6/6درصد دختران 13 تا 15 ساله سابقه مصرف قلیان دارند که این رقم در پسران 11/1 درصد اعلام شده است. ‌

اما وضعیت در مردان به مراتب خطرناکتر است، به گونه ای که با توجه به نتایج مطالعه سلامت و بیماری در سال 1387، در قبال شیوع 24درصدی مصرف سیگار در مردان 15 ساله و بالاتر،7/1درصد زنان در همان سن سیگاری بوده‌اند.

اقدامات بین‌المللی در حوزه زنان و دخانیات

این‌که در برخی از کشورها استفاده زنان از دخانیات در حال افزایش است یک دغدغه محسوب می‌شود اما جنبش کنترل دخانیات خاصه در سطوح ملی بیشتر بر مردان متمرکز بوده است. کمپین‌های مختلفی طراحی شده‌اند که مردان را به عنوان گروه هدف در نظر گرفته‌اند و این در حالی است که صاحبان صنایع دخانی بر زنان به عنوان مشتریان مطلوب خود متمرکز شده‌اند: از پاکت‌های جذاب سیگار با طراحی‌های مخصوص گرفته تا نمادینه کردن هوش و جذابیت افراد سیگاری چه در میان زنان و چه در میان مردان. ولی هنوز جنبش‌های مقابله با دخانیات گروه‌های زنان را جذب خود نکرده و حرکت‌هایی با محوریت و مدیریت خود زنان در این زمینه صورت نگرفته است.

فرضیه با اهمیت این است که روابط جنسیتی که شامل نقش‌ها و مسئولیت‌های زنان و مردان می‌شود و به لحاظ اجتماعی تعریف شده‌اند،می‌توانند در شیوع، عوامل تعیین‌کننده، درمان و حتی نتایج و تبعات استفاده از دخانیات در میان زنان و مردان تفاوت‌ ایجاد کنند.

سازمان جهانی بهداشت در سال 2003 پیمان جهانی چارچوب کنترل دخانیات ( FCTC ) را مدون کرد. این اولین قراردادی بود که برای گسترش یک استراتژی منظم در حوزه دخانیات طراحی شد. از آن زمان تاکنون این قرارداد پیشرفت‌های چشمگیری داشته و چالش‌های قابل توجهی در بسیاری از کشورهای جهان خاصه کشورهای در حال توسعه ایجاد کرده است.

ماده 4 (FCTC ) درباره اصول راهنما برای دستیابی به اهداف کنوانسیون و پروتکل‌های آن است. در این ماده به برداشتن گام‌هایی در جهت مورد مخاطب قرار دادن خطرات ویژه جنسیتی اشاره می‌کند و نیاز به تعهد سیاسی قدرتمند برای توسعه و حمایت اقدامات هماهنگ منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی را در این زمینه از ضروریات می‌داند. طبق ماده 14 برنامه‌های ترک دخانیات، باید هم برای زنان باردار و هم برای دیگر زنان طرح‌ریزی و اجرا شود. خدمات باید متناسب با نیازهای زنان باشند مثل مسائل مربوط به کنترل وزن و مدیریت استرس. طبق ماده 11 نیز باید در بسته‌بندی و برچسب‌های سیگار دقت صورت گیرد تا زنان به اندازه کافی مخاطب هشدارها قرار بگیرند. به عنوان مثال در پیش‌آزمون‌هایی که از میزان تأثیرگذاری پیام‌های سلامتی خبر می‌دهد حتما باید زنان نیز مشارکت داشته باشند.

بنابراین می‌توان دید که شروط و ماده‌های (FCTC) پتانسیل حمایت مشابه زنان و مردان را دارد اما تقسیم بندی این پتانسیل تنها با توجه دغدغه‌های اصلی جهانی در حوزه جنسیت و دخانیات محدود شده است.

- کمپانی‌های دخانیات زنان را برای بازاریابی محصولاتشان هدف قرار داده‌اند. آنها از بسته‌بندی تا طراحی محصولات به عنوان بخشی از بازاریابی خود بهره می‌گیرند تا جذابیت استفاده از دخانیات را در میان زنان و دختران افزایش دهند.

- شیوع استفاده از دخانیات در میان زنان، خصوصا دختران جوان در حال افزایش است و سرعت رشد سیگاری شدن دختران نسبت به پسران بالاتر است.

- زنان بیشتری هرساله دچار مرگ‌های زودرس ناشی از استعمال دخانیات می‌شوند.

- زنان قربانیان دود دست دوم سیگار هستند و از مشکلات سلامتی بدون سیگار کشیدن رنج می‌برند.

- در برخی از کشورها استفاده از قلیان و تنباکوی بدون دود در میان زنان بالاست و به لحاظ اجتماعی پذیرفته‌تر شده‌تر از سیگار است و خطرات سلامتی زیادی نیز به همراه دارد.

- داده‌های مربوط به مرگ و بیماری با تفکیک جنسیت در دیگر محصولات دخانی، مانند تنباکوی بدون دود موجود نیست.

این دغدغه‌ها موجب شده از طرف چهارچوب کنوانسیون کنترل دخانیات سازمان جهانی بهداشت(FCTC)، پیشنهاد اقداماتی نیز برای پیشگیری و کاهش مصرف صورت بگیرد:

تأثیر افزایش قیمت دخانیات بر مصرف زنان

هر چه یک محصول دخانی گران‌تر باشد احتمال مصرف آن کمتر است. عموما هم زنان و هم مردان طبقات پایین‌تر اقتصادی از این سیاست تاثیر می‌پذیرند. مصرف دخانیات بخشی از درآمدی که باید صرف غذا، امور پزشکی و آموزش شود به خود اختصاص می‌دهد بنابراین منجر به تشدید فقر در میان مصرف کنندگانش می‌شود. ارزیابی‌های یک مطالعه نشان می‌دهد بخشی از پولی که صرف دخانیات در بنگلادش می‌شود می‌تواند 10/5 میلیون کودک را از سوء تغذیه نجات دهد.تحقیقات در دیگر کشورها نیز نشان می‌دهد که بسیاری از خانواده‌های فقیر در اندونزی، میانمار و نپال حدود 5 تا 15 درصد از درآمدخود را صرف دخانیات می‌کنند، گاهی اوقات این میزان بیش از هزینه‌های سلامتی و آموزش است.

مطالعات در آمریکا و انگلستان نشان داده‌اند که زنان بیش از مردان از سیاست افزایش قیمت دخانیات تاثیر می‌پذیرند. در کانادا این تاثیر به یک اندازه نشان داده شده است. با افزایش مالیات بر دخانیات دولت‌ها می‌توانند زنان، جوانان و گروه‌های محروم را منتفع کند و برای توانمندی آن‌ها هزینه کنند.

قانون ممنوعیت استعمال دخانیات در محیط‌های عمومی

دود تحمیلی سیگار در بسیاری از کشورها به شکل شایعی وجود دارد. از میان کسانی که با دود دست دوم سیگار در تماس هستند زنان و کودکان تعداد زیادی از قربانیات را تشکیل می دهند. تقریبا 44 درصد از دانش آموزان 13 تا 15 ساله دنیا در معرض دود دست دوم سیگار هستند. 56 درصد از آنها در مکان‌های عمومی این دود را استنشاق می‌کنند. تنها راه محافظت از آن‌ها ابتدا تصویب و اجرایی کردن قوانین ممنوعیت سیگار در محیط‌های بسته و نیز آگاه کردن و توانمند ساختن آن‌هاست.

مقابله با تبلیغات

- آگاهی‌رسانی درباره محصولات خاص زنان در صنعت دخانیات،مانند سیگار لایت و اسلیم که کم‌ضرتر وانمود می‌شوند

- استفاده از تصاویر هشداردهنده خاص زنان روی بسته‌بندی‌ها

- افزایش دسترسی زنان به خدمات درمانی و ترک وابستگی به نیکوتین

گرچه هنوز شواهد‌ کافی برای تفاوت ترک دو جنس‌در دست نیست‌اما فاکتورهای‌اجتماعی‌–روانی‌و‌فیزیکی متفاوتی‌ وجوددارندکه‌باید مدنظرقرارگیرند.

افزایش آموزش و آگاهی

دسترسی زنان به اطلاعات لازم و آموزش که باید توانمندکننده و فارغ از ایجاد شرم و سرزنش و انگ‌زنی‌های رایج باشند. به طور خاص برنامه‌ها باید بر توانمندی ذهنی متمرکز شوند. به عنوان مثال هنجارهای جنسیتی وزن کم را ترویج می‌کند و زنانگی مطلوب را نمایش می‌دهد و سیگار کشیدن باعث کم شدن اشتها و کند شدن متابولیسم می‌شود.

مسئولیت مردان

در حوزه دخانیات می‌توان گفت مرد بودن یکی از عوامل قوی پیش‌بینی‌کننده استفاده از دخانیات در جامعه است. به لحاظ تاریخی، در بسیاری از فرهنگ‌ها دخانیات ارتباط تنگاتنگی با بافت اجتماعی و مذهبی مردم دارد. در واقع، دخانیات به عنوان یک حق ویژه مردانه در آمریکا و اروپا تا قرن بیستم میلادی شناخته می‌شد. یک دلیل افزایش نرخ استفاده از دخانیات هم این بود که سیاست‌های بازاریابی دخانیات سیگار کشیدن را عملی جذاب و مد روز برای مردان معرفی کرد.رویکردها با نگاه برابری جنسیتی، مردان را نیز می‌تواند تحت تأثیر قرار دهد. آموزه‌های جامعه درباره مرد شدن بسیاری اوقات مردان را در خطر رفتارهای آسیب‌زا قرار می‌دهد.

مردان نقش‌ها و مسئولیت‌های مهمی در سلامتی زنان دارند. در اکثر نقاط دنیا این مردان هستند که مسئول اصلی تماس غیرمستقیم زنان با دود سیگار هستند. در کشورهایی مانند چین و ویتنام زنان آسیب زیادی از تماس با دود تحمیلی سیگار دیده‌اند. پدران توانایی کمک به سلامتی همسران باردار، جنین و نوزاد خود دارند. بنابراین شاید تشویق مردان برای برعهده گرفتن مسئولیت‌های بیشتر در حفاظت زنان و کودکان در مقابل استفاده آنها از دخانیات بخش مهمی از یک برنامه جامع پیشگیری از قابل پیشگیری‌ترین مرگ در دنیا باشد.

سونیا غفاری -ساناز حمزه علی