این ملت الآن ایستاده است و می‌گوید که ما می‌خواهیم آزاد باشیم. این یکی از حقوق بشر است - که همه عالَم این معنا را قائلند - و می‌گویند ما می‌خواهیم مستقل باشیم. این هم یکی از حقوقی است که هر کسی سرنوشت خودش باید دست خودش باشد....
پایگاه خبری جماران: حالا 39 سال از آن روزها می گذرد؛ سه روز از فرمان تشکیل دولت موقت به ریاست مهدی بازرگان می گذاشت و گروه های مختلف اجتماعی در حمایت از وی بیانیه صادر می کردند. امام خمینی همچنان مهمان مدرسه علوی بود و گروه های مختلف مردم برای دیدار با ایشان راهی آنجا می شدند؛ 18 بهمن نوبت به وکلای دادگستری رسیده بود. در آن دیدار امام از فسادی که در کشور ریشه دوانده بود سخن گفت؛ از نبود آزادی در کشور. ایشان در آن سخنرانی ضمن یادآوری آنچه طی حکومت پهلوی اول دوم بر کشور گذاشته بود، خطاب به وکلای دادگستری گفتند: « ما هیچ چیز آزاد نداشتیم. نه مطبوعات آزاد داشتیم، نه یک دادگستری مستقل داشتیم، نه یک کانون وکلای مستقل. همه‌اش آنها تصرف داشتند».
امام خمینی (ره) در ادامه با اشاره به حقوق مردم در جامعه ایران تاکید کردند: « این ملت الآن ایستاده است و می‌گوید که ما می‌خواهیم آزاد باشیم. این یکی از حقوق بشر است - که همه عالَم این معنا را قائلند - و می‌گویند ما می‌خواهیم مستقل باشیم. این هم یکی از حقوقی است که هر کسی سرنوشت خودش باید دست خودش باشد. و می‌گویند ما یک حکومت عدل می‌خواهیم، حکومت عدل اسلامی می‌خواهیم. این هم آرزوی هر آدمی است که یک حاکمی باشد برای آن حکومت بکند که بعد از چند وقتی جیبهایش را پر نکند و از این مرز برود! شما ملاحظه بکنید که بعد از سی و هفت سال که این آدم حکومت داشته است در اینجا، حکومت غیرقانونی داشته در اینجا، چقدر اینها از منافع ما بردند و خوردند و از بین بردند. الآن بانکهای امریکا و انگلستان و سوئیس و کذا پر است از مالهای ملت ما که به دست اینها ثبت شده است، در اسم اینها ثبت شده است. و ما امیدواریم که یک وقت دادگستری ما به عرض ملت برسد و محاکمه کند این آدم را. اگر شد بخواهیم او را در اینجا و محاکمه‌اش کنیم. از او بگیریم و اگر این معنا نشد، محاکمه غیابی کنیم و اموالش را توقیف کنیم در بانک هایی که هست».
البته این نخستین باری نبود که اما در این باره صحبت کرده بودند. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی؛ در مهر ماه سال 57 نیز در دیداری که با دانشجویان ایرانی در نوفل لوشاتو داشتند ضمن انتقاد از وضعیت حکومت پهلوی با کلامی غرا تاکید کردند: « باید محاکمه بشود این آدم. این آدم به حکم قوانین باید محاکمه بشود. آن وقتی شاه را محاکمه نمی کردند که سلطنت بکند فقط، و غیر مسئول باشد؛ کسی که همه مسئولیت‌ها به گردن اوست، باید بیاید پیش ملت، باید این [شخص، محاکمه ] بشود. اگر بخواهد هم برود، باید بیخ ریشش را بگیرند، اگر داشته باشد! نگذارند برود تا محاکمه اش کنند».
بعد از سخنرانی در دیدار با وکلای دادگستری ها نیز در دیدار با حسن مهری از علاقه مندان به انقلاب اسلامی در کویت، تلویحا به مساله محاکمه شاه اشاره کردند: « بعد او [شاه] فرار کرد و ما اعلام می کنیم که ملت ایران و همۀ ملت‌ها که در خارج هستند، که این جانی را به ما تحویل بدهند. [هرکس] هر جا پیدا کرد این جانی را به ما تحویل بدهد. و این را اعلام خواهیم کرد. و همین هم اعلام است. و دوستان ما که در خارج ایران هستند، به آنها هم همین سفارش را می کنیم که او را هر جا پیدا کردند بگیرند و به ما اطلاع بدهند؛ تا ما بخواهیم از آن دولتی که آنجاست. و مطلب به آنجا رسید که آن آدمی که آن قدرت عظیم را داشت ـ ما با دست خالی و آنها با همه چیز، با پشتیبانی دولت‌های ابرقدرت، ما با دست خالی لکن پشتیبانی خدای تبارک و تعالی بود ـ وضع این آدم به آنجا رسید که الآن هیچ یک از ممالک دنیا قبولش نمی کنند! الآن همان جایی که هست، همان رفیق شفیق خودش، که ملک حسن باشد، همین دیشب یا پریشب در روزنامه دیدم که او گفته ما او را به عنوان شاهی قبول نداریم! و دولت های دیگر هم گفتند ما او را نمی پذیریم. اخیراً مثل اینکه امریکا گفته است می پذیریم. بپذیرند یا نپذیرند، ما او را خواهیم آورد و خزاینی که در خارج دارد. و نمی دانید آقا چه چیزهایی اینها چپاول کردند از ما و رفتند»
علاوه بر این ایشان در گفت و گویی که با اوریانا فالاچی در شهریور ماه سال 58 داشتند، در پاسخ به این پرسش که آیا شما دستور داده اید شاه را در خارج از کشور بکشند؛ فرمودند: «نه من دستور ندادم. من میل دارم که بیاید ایران و او را محاکمه کنیم. من اگر می توانستم او را حفظش می کردم و می آوردمش ایران و علناً او را محاکمه می کردیم برای این پنجاه و چند سال ظلمی که کرده. و آن خیانت‌هایی که او کرده است جبران می کردیم. و این سرمایه هایی که از ما به خارج برده است اگر او کشته بشود از دست ما می رود. لکن اگر حفظش کنیم و بیاوریم به اینجا ممکن است این ثروت برگردد به ایران». امام در این گفت و گو درباره علت محاکمه شاه تاکید می کنند:« راجع به خیانت‌هایش، اگر چنانچه پول‌ها را به ما پس بدهد، آن مقداری که پس بدهد البته دیگر حرفی با او نیست. اما یک خیانت‌هایی که به ملت ما کرده است، آنها را جبران نمی شود کرد و نمی شود ولش کرد. یک خیانت‌هایی به اسلام کرده است. آن هم ما نمی توانیم جبران کنیم. این جنایت‌هایی که کرد، مردم را به کشتن داد دسته جمعی 15 خرداد، خود او از قراری که به ما اطلاع داده اند عامل مستقیم قتل عام [ملت ] ما بوده است. اینها یک چیزی نیست که بخشیدنی باشد، آنهایی که در 15 خرداد کشته، همه را زنده کند، دیگر حرفی نیست».
در آستانه نخستین سالگرد پیروزی انقلاب؛ امام خمینی در دیدار که با اعضای انجمن اسلامی پزشکان اصفهان داشتند با اشاره به پیشنهاد گروهی در خارج از کشور برای ربودن شاه و بازگرداندن وی به ایران برای محاکمه، فرمودند: « من خیلی زودباور نیستم. گفتم نه. ما این کار را نمی کنیم. ما می خواهیم تحویلش بدهند».
با این حال این خواست امام خمینی (ره) که به زعم ایشان خواست و حق ملت بود، عملی نشد و سرانجام محمدرضا پهلوی کمتر از یک سال پس آخرین سخنرانی امام درباره محاکمه وی بر اثر ابتلا به سرطان در قاهره در گذشت.
