روایت امام جمارانی از ورود امام به جماران

اشاره: دهه شصت واژه های زیادی را برای تمام تاریخ ایران تثبیت کرد یکی از این واژه ها، «جماران» بود. محله کوچکی در شمال تهران که تا 28 اردیبهشت 59 محله ای گمنام در دل کوه بود. جضور امام در جماران این محله را برای همیشه بر زبان جهانیان جاری ساخت، این حضور تاریخی، مدیون یکی از نزدیک ترین یاران امام است: آیت الله امام جمارانی. به بهانه سالگرد ورود امام به جماران با این روحانی بلندپایه به سخن نشسته ایم تا از او « امام » را جویا شویم. این گفتگو به دوران تدریس امام، مرجعیت، آغاز قیام و دستگیری ایشان، دوران نجف، بازگشت به ایران، نحوه حضور امام در جماران و رفتار امام دربرابر تمجیدهای اغراق آمیز از ایشان می پردازد.

در ابتدا، بفرمایید شما در دوران جوانی چه شناختی از حضرت امام خمینی(س) داشتید؟

بعد از آیت الله بروجردی که مرجع رسمی سراسر کشور و جهان اسلام بودند و مجلس درس ایشان مهم ترین حوزه درسی بود . بعد از آن ، بالاترین مجلس درس روحانیت در قم ، درس آیت الله خمینی بود که شاگردان مبرز و فضلاء بنام حوزه بودند و اکنون تعدادی از مراجع فعلی از شاگردان ایشان بودند و شخص آقای خمینی از جهات مختلف مورد توجه بود؛ یکی اینکه شخصیت والای ایشان در آن زمان بگونه ای بود که در آوردن آیت الله بروجردی از بروجرد به قم بسیار موثر بودند ، زیرا بعد از مرحوم آیت ا... شیخ عبدالکریم حائری موسس حوزه علمیه قم، تنها کسی که می توانست آن مرجعیت تامه را داشته باشد، شخص آقای بروجردی بودند. البته بعد از مرحوم آیت ا... سید ابوالحسن اصفهانی و مرحوم آیت ا... حائری علمای بزرگی در نجف بودند که در مظان مرجعیت بودند ، اما آیت الله بروجردی در ایران بودند و امکان استفاده از ایشان وجود داشت. آقای خمینی در آن زمان با نگارش نامه به علمای بلاد و وادار ساختن شخصیتهای علمی قم، از آنان خواستند که برای دعوت ایشان به قم تلاش کنند؛ یعنی امام سرنوشت حوزه علمیه قم را بعد از موسس حوزه، شکل دادند و امام صرف نظر از مقام علمی ، قیافه و سیمای بسیار جذابی داشتند و لذا وقتی ایشان هر هفته چهارشنبه ها بعد از درس به حرم حضرت معصومه(س) می آمدند، خیلی ها فقط برای تماشای چهره ایشان به آنجا می رفتند؛ در آن زمان علمای دیگری در قم مانند آیت الله محقق داماد هم حضور داشتند که درسشان هم طراز آقای خمینی بود، اما در مجلس درس ایشان شاگردان بسیار زیادی حضور داشتند و آقایان دیگر محدود تر بود.

لذا شخصیت آیت الله خمینی از همان ابتدا گیرایی خاصی داشت، بخصوص مسلک، مرام و اعتقاد ایشان خیلی مهم بود. مثلا بعد از آیت الله بروجردی بسیاری ازعلما به دوستانشان توصیه می کردند که در بازار قم و... از مردم بخواهند که به حوزه قم کمک کنند. اما تنها مرجعی که همیشه توصیه می کردند برای کمک به حوزه قم از مردم درخواستی نکنید، آیت الله خمینی بود که می گفتند «صاحب حوزه علمیه امام زمان(عج) است و خداوند کفیل مخارج حوزه هاست و هیچگاه به ذلت استمداد از مردم نیفتید». روحیه امام اینگونه بود و حتی وقتی همه مراجع بعد از فوت آیت الله بروجردی برای باز کردن صندوق وجوهات ایشان رفتند تا مبالغ موجود و وصیتنامه را ببیند و مهر ایشان را خرد کنند، آیت الله خمینی جلو نرفتند و جنبه ریاست و مرجعیت به خود نگرفتند... .

آن زمان چند سال داشتید؟

سال 1340 که آقای بروجردی فوت کردند من 26 سال داشتم . در آن زمان علمای زیادی در معرض مرجعیت بودند که حضرات آیات گلپایگانی، شریعتمداری، نجفی، میلانی، خوانساری و... بودند. ولی در قم چند نفر در مظان مرجعیت بودند که روزنامه های کیهان و اطلاعات آن زمان آقای خمینی را به عنوان فرد اصلی معرفی کردند. اما وقتی به امام اصرار می شد که رساله منتشر کنند، می فرمودند که هم مرجع زیاد است و هم رساله، لذا نیازی به رساله من نیست . بسیاری از علمای آن روز هم نزد ایشان می رفتند و می گفتند که مردم از شما تقلید می کنند و باید رساله منتشر کنید ، اما امام باز هم می فرمودند نیازی نیست .

این رویه خاص امام حاکی از معنویت، اخلاص و شخصیت ایشان بود. حتی گاهی می گفتند:«من اصلا درصدد ریاست و مرجعیت نبودم و نیستم و تسبیب اسباب برای آن نمی کنم. اما اگر روزی مرجعیت به سراغ ما آمد، از آن به نفع اسلام استفاده خواهم کرد». لذا آنچه برای امام مهم بود، اسلام، عظمت اسلام، تبلیغ و معنویت بود و علت رسیدن صدای امام به همه کشورهای اسلامی همین خودساختگی ایشان بود، زیرا 60 سال روی خودشان کار کرده بودند و هوای نفس بر ایشان حاکم نبود و ریاست طلبی و دنیا پرستی هیچگاه برایشان مطرح نبود.

در این زمینه خاطره ای از سفر به کربلا و نجف در حدود سال 1349 را به یاد دارم؛ ایشان به گونه ای در نجف رفتار کردند که هیچ ردپایی از خواسته های نفسانی در ایشان نبود. مثلا ایشان شنیدند که در مدرسه سید نجف، تعدادی از طلاب به خاطر شدت علاقه به آیت ا... خمینی عکس آیت الله حکیم را پایین آوردند و عکس امام را جایگزین کردند ایشان که مطلع شد بشدت ناراحت شدند؛ البته آن عمل در نجف هم چهره خوبی نداشت. در همان زمان من برای زیارت رفته بودم در نجف امام در همین زمینه سخنرانی کردند و در موعظه بعد از درس چهارشنبه خود، بدین مضمون گفتند: «مطلبی را شنیدم که نسبت به یکی از بزرگان اهانتی شده و این کار قطعا و مسلما باید محکوم و جبران شود...راضی نیستم که عکس من هیچ جا بالا برده شود و به عکس علما اگر کسی توهین کرد، توهین به خود علماست و این باعث می شود ولایت انسان با خدا قطع شود». ایشان همچنین قریب به این مضمون گفتند: «ما روزی در قم محاسبه می کردیم که جمعیت روحانیت شیعه چقدر است و دیدیم که جمعاً 200 هزار نفر است و حساب کردیم که بودجه سالانه آن چقدر است. ولی وقتی موازنه کردیم، ملاحظه شد که بودجه یکسال آنان با بودجه یک روز پاپ مسیحی برابری می کند. بنابراین اگر دنیا را می خواستیم، باید به آنجا می رفتیم، اما به نجف آمده ایم و در قفسی زندگی می کنیم. بر سر چه چیزی دعوا کنیم؟ مگر ریاست ما چیست که بر سر آن دعوا کنیم؟ تمام دنیا چیست که بر سر آن دعوا کنیم؟».

امام می گفتند؛ «پیامبران هیچگاه با هم دعوا نداشتند و اگرچه ممکن بود در یک زمان 100 پیامبر حضور داشته باشند، اما هیچکدام مخالف یکدیگر نبودند و دعوایی نداشتند. لذا علما به عنوان ورثه آنها هم نباید با یکدیگر دعوا داشته باشند». این مساله قدرت معنوی و اخلاص امام را ثابت می کند. لذا وقتی در قم هم که سخنرانی می کردند، چیزی جز اسلام در نظرشان نبود و از آنجا که حضرت امام متکی به قدرت لایزال الهی بودند از هیچ قدرتی ترس و نگرانی نداشتند و لذا در نطق عاشورای روز 15 خرداد که حمله امام به شخص شاه بود و همچنین نطق تاریخی شان در مورد کاپیتولاسیون هم در بحبوحه قدرت شاه بود. ایشان در آن سخنرانی می گفتند:«اگر آشپز آمریکایی شاه ایران یا بزرگ مرجع تقلید ایران را با ماشین زیر بگیرد، هیچ کس نباید متعرض او شود، زیرا مصونیت دارد، اما اگر بزرگ مقام ایرانی به یک سگ آمریکایی اهانت کند، باید محاکمه شود و لذا شاه را از آشپز آمریکایی هم پست تر کردند». اینکه امام شاه را به آشپز تشبیه می کند، ناشی از این روحیه امام و نداشتن ترس است، زیرا پشتوانه ایشان قدرت لایزال الهی است.

قبل از آن سفر، در ایران آشنایی شخصی با ایشان پیدا کرده بودید؟

ما عاشق امام بودیم و لایق توجه ایشان نبودیم. زیرا بسیاری افراد بودند که ارادتمند ایشان بودند اما امام آنها را نمی شناختند. امام در نجف از اساتید بزرگ حوزه بودند و در عداد حضرات آیات خوئی و حکیم قرار داشتند. افرادی هم در آنجا بودند که از ارادتمندان امام بودند و «تحریرالوسیله» را چاپ کرده بودند. پشت آن رساله نوشته بودند:« زعیم حوزه علمیه نجف، آیت الله العظمی خمینی». وقتی رساله را نزد امام آوردند و این نوشته را دیدند، فرمودند که «من زعیم حوزه نیستم و زعیم حوزه آیت الله حکیم هستند؛ ما از قم آمده ایم و کاری به زعامت حوزه نداریم ». پاسخ داده شد که هزاران نسخه از این رساله چاپ شده است، اما ایشان دستور اصلاح عبارت پشت جلد همه آنها را دادند.

این روحیه تا چه اندازه در جذب طلبه های آن روز موثر بود؟

این روحیه امام طلاب جوان قم را واقعا به صورتی درآورده بود که ترس نداشتند و جز برای اسلام فکر نمی کردند. همین موضوع بود که باعث شد در 19 دی ماه سال 56 در قم آن اتفاق بیفتد و جریان ادامه یافت، یعنی جوانان حوزه خود را در مقابل اسلام فدایی می دیدند و این روحیه در سراسر کشور بوجود آمد.

این مساله فقط از اثر نفس امام بود؛ ایشان نه تنها قم و نجف، بلکه کل ایران را ساخته بود. لذا وقتی مردم در تظاهرات به خیابان می ریختند، از هیچ چیزباکی نداشتند. انصافا امام ، جامعه را به سمت خداوند و معنویت کشاندند و لذا در 10 سال حکومت، وقتی صحبت می کردند، مرتبا در مورد جهاد با نفس، خودسازی، الهی شدن و توجه به معنویات سخن می گفتند. مثلا وقتی می گفتند که دنبال پول یا زمین یا ثروت نروید،با یک تنفری نسبت به این مسائل سخن می گفتند.

حاج آقا! علاوه بر سال 49، سالهای بعد هم به نجف رفتید؟

من دو سال(48-49) بطور متوالی به نجف رفتم؛ اما بعد از آن راه ارتباط با عراق ممنوع شد و روابط اینگونه بود که مثلا شب ها مرحوم حاج احمدآقا از نجف تماس می گرفت و می گفت فلان کتاب که کتاب خوبی بود را برایتان فرستادیم و با همین سخن رمزی، وقتی کتاب بدست ما می رسید جلد چرمی کتاب را باز می کردیم و لای آن اطلاعیه امام را می دیدم که پس از تکثیر، توسط عواملی پخش می شد.

رفاقت تان با مرحوم حاج احمد آقا هم به همان سالها برمی گردد؟

بله، در همان سالهایی که امام در قم تشریف داشتند، با ایشان آشنا شدم. از مقاطع سختی که در دوران تبعید بود، در سال 56 وقتی بود که مرحوم احمدآقا تماس گرفتند و گفتند که «برادرم فوت کرد». هیچکس فکر نمی کرد که چنین اتفاقی رخ دهد، اما نکته جالب اینکه دقیقا یکسال قبل از آن احمدآقا به نجف رفته بودند و گویا خواست خداوند بوده که در هنگام وقوع آن حادثه حاج احمدآقا باید در کنار امام باشد و رابط میان ایشان با همه باشد.

به روحیه امام اشاره کردید؛ می توانید در مورد این رفتار امام، مصادیقی را ذکر کنید؟

امام یک انسان نمونه و استثناء در تاریخ بشریت بودند که هنگام برخورد، فردی معمولی بودند، اما شخصیتشان آنقدر والا بود که تمام بزرگان در مقابل ایشان خاضع بودند؛ مرحوم احمد آقا نقل می کردند که «یکبار شنیدم امام در حال وضو گرفتن با کسی صحبت می کنند و وقتی گوش کردم، متوجه شدم که ایشان با خودشان حدیث نفس می کنند و این جمله را تکرار می کنند که ای نفس خبیث! ای نفش کثیف! یعنی انگار امام چیزی را درون خودشان دیده بودند که آن را خواسته نفس می دانستند».

یکبار در ملاقات خبرگان رهبری و جمعی از علما، مرحوم آقای مشکینی هنگام سخنرانی خیلی از امام تعریف و تمجید کردند و از معنویت ، تقوا و عدالت امام گفتند. پس از پایان آن سخنان، امام گفتند که «من می ترسم حرفهای ایشان مرا باور بیاید و تعجب می کنم که چرا جلوی من از من تعریف می کنند و آنچه می توانم در مورد خودم بگویم این است که در عمرم دو رکعت نماز برای خدا نخوانده ام». وقتی ایشان این سخن را در مقابل مردم و در حالی که از صدا و سیما هم پخش می شود و در همه دنیا انعکاس دارد، بیان می کنند جای تعجب دارد. من اخیرا از یکی از شبکه های خبری خارج از کشور دیدم که می گفت، وقتی کسی از امام تعرف می کرد، ایشان ناراحت می شد و اظهار تاسف و تاثر می کرد؛ قضیه آقای مشکینی را هم بیان کرد. در حالی که آن شبکه دشمن ماست و مجریان آنها هم دوست ما نیستند، اما آنها هم از امام تعریف و تمجید می کنند و اعتراف می کنند که چقدر مخلصانه حرف می زد و تحت تاثیر تملق و چاپلوسی نبود.

در یک مورد دیگر، پس از تشکیل مجلس اول، نمایندگان منتخب (در حالی که مجلس هنوز رئیس نداشت) در حسینیه جماران جمع شدند. مرحوم احمدآقا از امام پرسیدند چه کسی سخن بگوید؟ ایشان هم پاسخ دادند که «معمولاً باید وکیل اول سخن بگوید». آن فرد هم آقای فخرالدین حجازی بود که 15 دقیقه مانند شاعر، مسجع و مقفا سخن گفت و امام را با آیه نور مطابقت داد و ایشان را نور و چراغی خواند که شرقیه و غربیه نیست و نوری دانست که لطافت و زیبایی آن همه جا را فرا گرفته است. وقتی این سخنان تمام شد، امام در یک جمله ضمن تجلیل از آقای حجازی ، فرمودند «آقای حجازی که سخنران توانایی هستند، تعجب می کنم که چرا جلوی من از خودم تعریف کردند؟! در حالی که من سزاوار آنها نیستم».

خود من یکبار وقتی برای عزاداری ظهر عاشورا به حسینیه جماران همراه با مردم رفته بودم، طی سخنانی از ایشان تشکر کردم که با مردم عزادار دیدار کردند. من در آن سخنان خطاب به امام حسین(ع) گفتم که «اگر شما آن روز یار و یاوری نداشتید، امروز وقتی حسین زمان ما اراده می فرماید مردم فوج فوج به جبهه ها می روند و از جان و زندگی خودشان می گذرند و نشان داده اند که یاران شما از آن روز بیشتر است». پس از آن، احمد آقا گفت که «امام از بیان این جملات تملق آمیز جلوی خودشان، خوششان نمی آید».ایشان مرا مذمت کرد در حالی که قصد تملق و چاپلوسی نداشتم، زیرا می دیدیم که مردم فوج فوج به جبهه ها می رفتند.

واقعا امام انسان عجیبی بودند و تجسم آنچه در مورد انبیاء گفته می شد، در ایشان قابل مشاهده بود.

واکنش امام در مقابل مبالغه احتمالی در شعارهایی که هنگام سخنرانی ایشان سر داده می شد، چه بود؟

یک مرتبه در ایام درگیری های بنی صدر، یکی از نزدیکان امام گفته بود که کنار گذاشتن بنی صدر شاید گران تمام شود و آسان نیست. وقتی او این جمله را گفت، امام در حال رفتن بسوی حسینیه بودند که مردم منتظر و در حال شعار دادن برای ایشان بودند که «خمینی خمینی خدا نگهدار تو، بمیرد بمیرد دشمن خونخوار تو»؛ سپس به آن فرد رو کردند و گفتند: «صدای این مردم در حال شعار دادن را می شنوی؟ برای من هیچ فرقی نمی کند که مردم بگویند مرگ بر خمینی یا درود بر خمینی و شما فکر نکنید که در این مسائل(بنی صدر و...) من روی این جهات حساب می کنم». یعنی وقتی مردم می گفتند درود بر خمینی، سر سوزنی بر ایشان اثر نداشت.

من یکبار از یکی از افراد اهل معنا که شاگردان و دوستداران زیادی هم داشت و اکنون دارد، پرسیدم که شما امام را چگونه دیدی؟ او گفت: «امام اهل زمین و مادیات نبود، امام ملکوتی بود و گوشه عبایش به زمین گرفت و این غوغا و بلوای انقلاب را بوجود آورد». واقعا انسان الهی بود، همانطور که خودشان فرموده بودند «اگر قلب انسان الهی شود، همه اعضایش الهی خواهد شد و همه کارهایش هم الهی می شود».

از بازگشت امام به ایران بگویید، چه شد که امام در جماران ساکن شدند؟

امام وقتی به تهران آمدند تشکیل دولت موقت دادند مدتی در تهران ماندند تادولت مستقر شود نظر امام این بود که دولت تشکیل ومستقر شود و بعد خود به قم رفته و مشغول کار علمی خود شوند. همینطور هم شد بعد از تشکیل دولت امام به قم رفتند و قم پایگاه عجیبی برای مردم شد. امام درمنزل آقای یزدی پشت بام می رفتند و به احساسات مردم جواب می دادند امام دولت را مرتب حمایت کرد تا بتواند کار کنند. دولت موقت دولتی نبود که خواسته های انقلاب را اجرا کند. دولتی که با دست باز انقلاب عمل نکند نمیتواندکار کند. دراین اثنا امام مریض شد و سکته کردند تا اینکه امام به بیمارستان قلب تهران منتقل شد و به مدت 5/1 ماه در آنجا بستری شد. در این فاصله دولت موقت در 13 آبان 58 کنار رفت و شورای انقلاب مسوول اداره کشور شد تا اینکه بنی صدر به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. امام در همان بیمارستان در 15 بهمن 58 حکم بنی صدر را تیفیذ کرد. دکترهای امام علام کردند که امام باید جایی باشد که بتوانند قلب ایشان را کنترل کنند. امام علاقه خاصی به جنوب شهر داشت اما دکترها گفتند باید امام نزدیک بیمارستان باشد. بالاخره در محله دربند ساختمانی سه طبقه برای امام اجاره شد . که امام حدود سه ماه در آنجا اقامت داشت. اما امام از اول حضور در آن منزل،ناراضی بود و آن رانامناسب می دانست. تا اینکه اخطار کردند اگر ظرف 48 ساعت منزل مناسبی پیدا نشود به قم می رود. آقای رسولی از امام می پرسند منظور شما از منزل مناسب چیست؟ امام پاسخ میدهند مثل منزل حاج آقای شما (پدرآقای رسولی) مرحوم حاج احمد آقا آن روز مسافرت بودند بعد از برگشت از مسافرت گفتند اگر امام تصمیم بگیرد و تهدید کند حتما اقدام می کند باید سریع برای امام جایی پیدا کنیم. ما با حاج احمد آقا بسیاری از مناطق نیاوران واطراف را گشتیم اماجایی پیدا نکردیم. قرار شد باز هم بگردیم هر چه گشتیم پیدا نکردیم هر جایی می رفتیم احمد آقا می گفتن اینجا مناسب نیست آقا قبول نمی کند .

یک روز ظهر به منزل ما آمدیم آقای شجونی ،حاج احمد آقا و آقای موسوی خوئینی ها هم بودند توی حیاط ناهار می خوردیم که آقای موسوی گفت همین جا خوب است آقای شجونی گفت اینجا خیلی کوچک است آقای موسوی گفت قسمت بالایی را هم قاطی اینجا می کنیم و جای ملاقات امام هم حسینیه باشد. منزل ما مشرف به حسینیه بود اما به آن در نداشت. حاج احمد آقا گفتند یک در به حسینیه باز می کنیم و مجموعه خوبی ایجاد می شود. در آن زمان حسینیه جماران گچ کاری نداشت و نیمه کاره بود رفتیم گرفتیم گچ کاری کنیم و کف آن را نیز سیمانی کنیم تا گرد و خاک نگیرد.

حاج احمد آقا گفتند من باید بروم خانم را بیاورم اگر خانم بپسندند به امام می گوید و ایشان هم قبول می کنند. خانم آمدند و دیدند و قبول کردند. ما هم در عرض چند روز تغییرات لازم را انجام دادیم و مکان آماده شد.

آیا برای حضور امام برنامه یا تشریفاتی انجام گرفت؟

تا قبل از 28 اردیبهشت امام با جماران آشنایی نداشت قدیمها تنها یک بار به دیدن پدر من آمده بود شب 28 اردیبهشت ساعت 9 شب همه جا سرسبز بود چراغانی هم کرده بودیم و جلوه خاصی ایجاد شده بود. البته به کسی نگفته بودیم ساعت 9 شب مخفیانه امام را از منزل دربند به جماران منتقل می کنند موقعی که به سه راه پست می رسند زن و مرد و پیر و جوان با خوشحالی و گریه زاری بصورت خود جوش به استقبال امام رفتند آن شب بهترین شب تمام عمر من بود. من آرزوی کردم پدرم زنده شود و بیاید ببیند که امام به منزل ما آمده است. امام به من گفتند برای شما مزاحمت ایجاد کردیم گفتیم منزل خود شماست . برای ما افتخار ابدی است امام در منزل ما باشند.

بعد از حضور امام درجماران، عکس العمل ها چگونه بود ؟

آن شب گذشت امام به جماران آمدند خبرگزاری های دنیا مخابره کرد که امام درمحله ای بنام جماران مستقر شدند صدای آمریکا اعلام کرد چهار ماه است اطرافیان آیت الله خمینی دنبال جایی می گشتند که آنجا از حملات هوایی مصونیت داشته باشد. این موضوع به ذهن ما هم خطور نکرده بود. بعدها فهمیدیم که این مکان بخاطر درختان بلند، دید ندارد و بخاطر کوه امکان مانور هوایی ندارد. این مصونیت کاملا طبیعی بود خداوند امام را در چنگال شاه و صدام حفظ می کند در جایی بنام پاریس در کنار ایادی دشمنان حفظ می کند و در ایران هم در میانه این همه جنگ و حمله هوایی جایی سکونت کنند که امکان حمله هوایی وجود نداشته باشد.

نحوه حضور شما در دفتر حضرت امام(ره) پس از حضور در جماران چگونه بود؟

بنده عضویت در دفتر امام نداشتم، گاهی می شد که غیبت ممتدی داشتم و به سفر می رفتم و یا کمتر می توانستم به زیارت امام نائل شوم و حداکثر هر دو هفته یکبار، به منزل امام می رفتم، دست ایشان را می بوسیدم و اگر نکته مهمی بود، در همان دو، سه دقیقه می گفتم. تا اینکه یکبار (در سال اول سکونت امام در جماران) من به مسافرتی رفتم و دو، سه هفته پس از بازگشت احمدآقا گفتند که امام شما و صاحب تمام منازلی را که در آنها سکونت دارند، خواسته اند تا فردا ساعت 10 نزد ایشان بروید. وقتی از او پرسیدم دلیل چیست؟ پاسخ داد که «من هم نمی دانم». لذا ما به همراه همسر همشیره و اخوی زاده به دیدار امام رفتیم. ایشان گفتند که «ما خیلی مزاحم شما شدیم و هرکسی، بخصوص خانم ها، به منزل شخصی خود علاقه دارد، لذا فکر می کنم برای ما میسر است که در این محل منازل دیگری اختیار کنیم تا این منازل آزاد شود و صاحبانشان از آنها استفاده کنند. از زحمات این مدت هم عذر می خواهیم». من هم گفتم که «این چه فرمایشی است؟ شما تا ابد به ما افتخار دادید». ایشان دوباره گفتند که «من تعارف ندارم، شما هم تعارف نکنید؛ من نظرم این است که با توجه به علاقه خانواده، شما به اینجا برگردید، ما منزل دیگری می گیریم و رفت و آمدمان هم حفظ می شود». من دوباره گفتم که «ما علاقه داریم شما در منزل ما باشید و منزل جدیدمان هم آسان تر و بهتر شده است، زیرا پسر شما اجاره منزل ما را می دهد و اخوی و خواهر من هم که از صاحب خانه ها بودند در خانه دیگری با همین شرایط زندگی می کنند، لذا در کمال رضایت هستیم». چند روز بعد هم امام خانم ها را خواستند و من به آنها گفتم که چنین حرفهایی در ذهن امام وجود دارد و دقیقا همان سخنان را به زبان آوردند. خانم ها هم پاسخ داده بودند که «اگر از این منازل ناراحت هستید حرف دیگری است، اما در غیر این صورت می خواهیم که اینجا تشریف داشته باشید». لذا دل امام رضایت پیدا کرد. اما هیچگاه ایشان اجازه ندادند که تابلو یا عکسی از دیوار آن منازل آویخته شود، زیرا می گفتند که این «خانه مردم است و شما حق ندارید حتی یک میخ به آن بکوبید».

درباره ملاقات رزمندگان قبل از حرکت به جبهه با امام صحبت کنید؟

رفتار امام در مقابل مردم خیلی عجیب بود. مثلا بچه های جبهه قبل از رفتن به مناطق عملیاتی، به دیدار امام می آمدند و مشخص هم بود که همه از طبقات پایین جامعه بودند. امام یکبار به آنها گفتند که «من وقتی شما را می بینم، احساس حقارت می کنم» و سپس آن بچه ها به شدت گریه می کردند و این سخن تاثیر عجیبی در آنها می گذاشت که شاید به عشق همین کلمات جانفشانی می کردند. من پیشنهاد می کنم، کسانی که می خواهند از امام بهره ای ببرند، کتاب «چهل حدیث» ایشان را بخوانند، زیرا واقعا انسان را تکان می دهد.

از حال و هوای معنوی امام در روزهای آخر حیات ایشان بگویید.

در فضایی که امام در بیمارستان بودند، یک دوربین مداربسته بود که از آخرین لحظات زندگی ایشان فیلمبرداری می کرد؛ در حالی که خودشان از وجود آن اطلاعی نداشتند. در آن صحنه ها می بینید که امام از تمام مظاهر دنیا بیزار شده است و مانند پرنده ای بودند که قصد پرواز دارد. در آن زمان علی آقا (فرزند حاج احمدآقا) خردسال بود؛ امام به او خیلی علاقه داشت و به احمدآقا می فرمود که «من قبلا اینگونه نبود که به چیزی علاقه مند شوم، حالا قدری ضعیف شده ام و لذا به شدت به این بچه علاقه مندم». یکبار که امام می خواستند به حسینیه بروند، علی گفت که من هم می خواهم با شما بیایم و احساسات مردم را جواب دهم، امام هم گفتند که بیا! وقتی همراه امام آمد، او هم دستانش را تکان می داد و به احساسات مردم پاسخ می گفت و این حرکات شیرین برای امام بسیار جالب و خوشحال کننده بود.

در روزهای آخر حیات امام، علی در بیمارستان وسایل پزشکی را بدست می گرفت و مانند طبیب با آنها بازی می کرد و امام از حضور او خوشحال بودند، اما چند روز قبل از رحلت، گفتند که «علی را دیگر اینجا نیاورید»، در حالی که به او علاقه زیادی داشتند. احساس اطرافیان شاید این بود که امام از جهت متاثر شدن علی، این درخواست را مطرح کرده بودند. اما واقعیت این بود که امام می خواست دل از تمام علایق دنیا جدا کند؛ دقیقا حادثه کربلا در این رفتار امام تکرار شد که امام حسین(ع) وقتی در حال رفتن به میدان نبرد بودند، انگار بچه ها را نمی شناختند و فقط سفارش آنها را به حضرت زینب(س) می کردند و دل از غیر خدا بریده و فقط حق را میدید.