انجمن‌های ایالتی و ولایتی چگونه ملغا شد؟/واکنش امام چه بود؟/عسکراولادی درباره آن روزها چه گفته است؟

به گزارش خبرنگار جماران، سال 1286 مطابق با 1325 قمری بود که قانون انجمن‌ های ایالتی در حوزه استانداری و ولایتی در حوزه فرمانداری به تصویب مجلس شورای ملی رسید اما هیچ گاه عملی نشد. لایحه بازنگری شده آن با نسخه‌ برداری از قوانین بعضی کشورهای اروپایی در تاریخ چهاردهم مهر 1341 به تصویب کابینه اسدالله علم رسید و در آن شرط مسلمان بودن، سوگند به قرآن مجید و مرد بودن انتخاب کنندگان و کاندیداها تغییر پیدا کرد. در شانزدهم مهر ماه ۱۳۴۱ در جراید عصر تهران با تیتر درشت خبر آن اعلام شد. امام خمینی(س) که از قبل هم متوجه برنامه‌ های رژیم شاه برای اسلام‌زدایی از کشور و خطرات آن برای استقلال کشور شده بود و می‌ دید که این برنامه در همین راستا و برای باز گذاشتن راه نفوذ پیروان مسلک بهائیت و گسترش روابط رژیم با صهیونیست‌ ها تدارک دیده شده است، در روشن کردن اهداف واقعی رژیم شاه و بیان رسالت خطیر علما و حوزه‌ های علمیه نقشی بی‌بدیل ایفا کرد.

در قضیه انجمن‌ های ایالتی و ولایتی به محض انتشار خبر تصویب لایحه به وسیله دولت علم، امام خمینی(س) با علمای بزرگ تهران و قم تبادل نظر کرد و به دنبال آن، دست به اعتراضات همه‌جانبه زد و در نهایت بیانیه‌ ها، تلگراف‌ ها، نامه‌ های سرگشاده اعتراض آمیز علما به ویژه امام خمینی(س) به شاه و اسدالله علم موج حمایت‌ های قشرهای مختلف مردم و عقب‌نشینی رژیم در پس گرفتن این لایحه را به دنبال داشت.

امام خمینی(س) از شرایط پیش آمده برای دفاع از اسلام و آگاهی بخشی به مردم بهره‌برداری کردند و با روش بسیار منطقی ابتدا با ارسال تلگراف به شاه، از وی خواستار لغو تصویب‌نامه هیأت دولت شد. لحن تلگراف‌ های امام به شاه و علم و بیانات ایشان درباره این قضیه حکایتگر غیرتمندی و استثنائی بودن آن بزرگوار در دفاع از اسلام بود. (روزنگار زندگی و تاریخ سیاسی اجتماعی امام خمینی، ص ۲۱۵-۲۱۷)

تلگرام‌ های علمای قم به شاه در مخالفت با تصویبنامه یادشده، در روز ۱۷ مهرماه ۱۳۴۱ ـ که تنها یک شب از اعلام آن در جراید عصر تهران می‌ گذشت ـ مخابره شد.

در تلگرام امام که در آن روز چاپ و پخش شد، آمده است:

«پس از اهدای تحیت و دعا، به ‌طوری که در روزنامه ‌ها منتشر است، دولت در انجمن‌های ایالتی و ولایتی، «اسلام» را در رأی ‌دهندگان و منتخبین شرط نکرده؛ و به زن‌ها حق رأی داده است. و این امر موجب نگرانی علمای اعلام و سایر طبقات مسلمین است. بر خاطر همایونی مکشوف است که صلاح مملکت در حفظ احکام دین مبین اسلام و آرامش قلوب است. مستدعی است امر فرمایید مطالبی را که مخالف دیانت مقدسه و مذهب رسمی مملکت است از برنامه‌ های دولتی و حزبی حذف نمایند تا موجب دعاگویی ملت مسلمان شود.» (صحیفه امام، ج‌۱، ص ۷۸)

مرحوم حبیب الله عسکر اولادی در خاطرات خود که در کتاب امام خمینی و هیات های مبارز آمده است از تصویب این لایحه و مخالفت امام چنین نقل کرده است:

انصراف دولت از تصویب لایحه

‌‌گفتند که دولت منصرف شده از این تصویبنامه و شما اعلام بفرمایید که فردا‌‎ ‎‌برنامه ای نباشد. البته علت چنین تصمیم شبانه ای این بود که در تظاهرات روز قبل ‌‎‌اعلامیه ای منتشر شد که در آن از مردم خواسته شده ‌بود‌ که فردا با وضو و غسل به ‌‎ ‎‌مسجد سید عزیزالله می رویم زیرا ممکن است شهادت نصیب ما شود. همین اعلامیه ‌‎ ‎‌وحشتی را در دستگاه ایجاد کرد و بلافاصله اعلامیه ای صادر کردند که چون دولت ‌‎ ‎‌منصرف شده، فردا این برنامه تشکیل نمی شود. صبح اول وقت جلوی بیشتر مسجدها و ‌‎ ‎‌در بازارها و در محل ‌های دین‌داران این اعلامیه را زدند. این اعلامیه در تهران یک اثر و ‌‎ ‎‌در قم یک اثر دیگر داشت. در تهران وقتی که از مراجع خواسته شد که به آقای فلسفی‌‎ ‎‌بگویید فردا نیاید مسجد سید عزیزالله، ایشان گفت کسانی که مرا دعوت کرده اند، باید ‌‎ ‎‌آنها در این باره تصمیم بگیرند و برادرانی خدمت ایشان رفتند و گفتند ما برنامه خواهیم ‌‎ ‎‌داشت؛ منتها این که مراجع امضا فرمودند، شما در بالای منبر 15 روز مهلت بدهید که ‌‎ ‎‌در ظرف 15 روز اگر این تصویبنامه را رسما لغو کردند، قطعا تمام شده تلقی‎ ‎‌می شود. اما بایستی رسما لغو این تصویبنامه را اعلام کنند. جلسه مسجد سید عزیز الله برقرار شد. جمعیت فوق ‌العاده ‌ای آمدند. آقای فلسفی نیز بسیار خوب نظر مراجع و نظر امام را منعکس کردند. در قم همان روز دفتر یکی از علما گفته بودند که جشن ‌‎ ‎‌چراغانی بشود؛ چون دولت منصرف شده است. امام وقتی مطلع شدند که چنین پیغامی ‌‎ ‎‌رفته است، با آن دفتر تماس گرفتند و فرمودند: از بیت شما، گفتند که چراغانی بشود؟ ‌‎ ‎‌ایشان تصدیق کردند. بعد امام فرمودند: اینها در روزنامه ها و در تمام رسانه‌ های ‌‎ ‎‌تبلیغی ‌شان اعلام کردند که تصویبنامه انجمن‌ های ایالتی و ولایتی اجرا می شود. و در ‌‎ ‎‌نیمه شب خصوصی با بعضی از آقایان گفتند، الغاء شده و الغاء می شود. چطور چنین‎ ‎‌چیزی قابل قبول است و حتما بایستی به طرفی حرکت کنیم که این الغاء، رسمی‎ ‎‌بشود‌‎[1]‎‌. پس از این که آقای فلسفی صحبت را تمام کردند و 15 روز مهلت دادند با‌‎ ‎‌فاصله کمی دولت ناگزیر رسما اعلام کرد که این تصویبنامه ملغا شده است. وقتی‎ ‎‌الغاء این اعلام شد، باز برای این که روحانیت موفق شده، بعضی جاها گفته می شد که ‌‎باید ما جشن بگیریم. حضرت امام فرمودند ملت اسلام دنبال بهانه برای شروع مبارزه‎ ‎‌بود و این بهانه به دست آمده، آیا کاری انجام شده که ما جشن بگیریم؟‌(امام خمینی و هیات های دینی مبارز، ص 195-197)

امام در یازدهم آذرماه همان سال و پس از لغو تصویبنامه انجمن های ایالتی و ولایتی و انتشار اعلام این خبر در جراید رسمی دولتی پیامی خطاب به ملت ایران صادر کرده و از ملت خواستند تا هوشیاری خود را حفظ کنند. در متن پیام امام چنین آمده است:

"بسم اللّه‌ الرحمن الرحیم

خدمت عموم برادران ایمانی ـ أیّدهم‌ اللّه‌ تعالی

با کمال توقیر[2] معروض می‌ دارد، پس از اهدای سلام و تحیت، از احساسات پاک و عواطف عموم مسلمانان در این امر حیاتی ـ که برای همه پیشامد کرده بود ـ تشکر می‌ کنم، و توفیق و سلامت و تأیید همه را از خداوند تعالی خواستارم. الحق در این نهضت اسلامی خود را در پیشگاه مقدس خداوند تعالی سربلند و در نزد حضرت ولی‌عصر و سلطان دهر ـ عجل‌ اللّه‌ تعالی فرجه ـ روسفید نمودید. دست توانای خداوند تعالی با شماست. امید است از ثمرات این نهضت دینی در دنیا و آخرت بهره‌مند شوید. قیام عمومی دینی شما موجب عبرت برای اجانب گردید. لیکن لازم است متذکر شوم که مسلمین باید بیش از پیش بیدار و هوشیار بوده، مراقب اوضاع خود و مصالح اسلام باشند و صفوف خود را فشرده‌تر کنند، که اگر خدای نخواسته دست های ناپاکی به سوی مقدسات آنها دراز شود قطع کنند. والسلام علیکم و رحمة‌ اللّه‌ و برکاته.

روح‌ اللّه‌ الموسوی الخمینی" (صحیفه امام؛ ج 1، ص 112)

1. درخواست اعلام لغو رسمی تصویبنامه در روزنامه از سوی امام و در پاسخ به سوال نمایندگان بازرگان و  اصناف و نیز در ملاقات با مردم اعلام شد. (ر.ک. سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، جلد اول، ص 102 - 113)

2 ـ احترام گزاردن.