پنجم جمادی الاول سال پنجم یا ششم هجری قمری بود که دختری که شد زینت پدر پا به عرصه گیتی نهاد.
به گزارش خبرنگار جماران، پنجم جمادی الاول سال پنجم یا ششم قمری بود که حضرت زینب سلام الله علیها در دامان پر مهر پدر و مادری که برترین های عالم هستی اند، به دنیا آمدند. علاقه عجیبی میان ایشان و حضرت سیدالشهدا سلام الله علیه برقرار بود طوری که نمی توانستند از هم جدا شوند و همین بود که حضرت به همراه برادر راهی سفر نینوا شدند و پیام آور این واقعه تاریخی. ولادت این بانوی مجلله ما را بر آن داشت تا در سالروز آن، مروری کوتاه بر زندگی شان داشته باشیم:
ولادت، نام، لقب و کنیه
زینب دختر اول امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) و خواهرِ امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و ام‌کلثوم است. درباره تاریخ ولادت حضرت زینب(س) اختلاف وجود دارد: برخی منابع، ولادتش را در ۵ جمادی‌الاول سال پنجم و برخی دیگر سال ۶ قمری در مدینه گفته اند. در برخی منابع، ولادت وی را پنج سال پیش از رحلت پیامبر(ص) ذکر کرده اند. تاریخ های دیگری مانند سال چهارم و نهم قمری نیز ذکر شده است. گفته می شود هیچ یک از این تاریخ ها دلیل تاریخی ندارد.
نام گذاری حضرت زینب(س) به وسیله پیامبر اسلام(ص) صورت گرفت؛ گفته شده است که جبرئیل از سوی خداوند این نام را به پیامبر(ص) رسانده است. در کتاب «الخصائص الزینبیة» آمده است پیامبر(ص) ایشان را بوسیدند و فرمودند: «حاضران امّتم، غایبان را از کرامت این دخترم زینب آگاه کنند؛ همانا او مانند جده‌اش خدیجه است.» زینب در لغت به معنای «درخت نیکو منظر و خوشبو» یا «زینت پدر» آمده است.
کنیه زینب(س) را ام‌کلثوم و ام‌الحسن گفته اند. به جهت فرق گذاشتن بین ایشان و خواهران هم‌نامشان، ایشان را زینب کبری و به جهت فرق گذاشتن میان ایشان و و مادرشان صدیقه کبری، ایشان را صدیقه صغری لقب داده اند. القاب فراوانی نیز برای شان نقل شده است. برخی بیش از ۶۰ لقب برای ایشان ذکر کرده‌اند که بعضی از آنها عبارتند از: عَقیله بنی‌هاشم، عالمة غیر مُعَلَّمَة، فَهِمَةٌ غَیْرُ مُفَهَّمَة، عارفه، موثّقه، فاضله، کامله، عابده آل علی، صدیقه صغری، معصومه صغری، امینة الله، نائبة الزهرا، نائبة الحسین، عقیلة النساء، شریکة الشهداء، بلیغه، فصیحه، شریکة الحسین، محبوبة المصطفی.
حضرت زینب(س) را به سبب سختی های بسیاری که در زندگی دیدند، ام‌المصائب لقب داده‌اند؛ رحلت پیامبر(ص)، بیماری و شهادت مادرشان حضرت فاطمه(س)، شهادت پدرشان امیرالمؤمنین(ع)، شهادت برادرشان امام مجتبی(ع)، واقعه کربلا و به اسارت رفتن در کوفه و شام از جمله وقایع سخت و تلخ زندگی ایشان به شمار می‌آید.
همسر و فرزندان
حضرت زینب(س) با وجود خواستگارهای متعدد، با پسر عموی خود عبدالله بن جعفر، ازدواج کرد. در منابع تاریخ ازدواج آنها ذکر نشده است. با این حال برخی سال ۱۷ ق و سن ۱۱ یا ۱۲ سالگی را ذکر کرده‌اند.
در منابع متعدد از چهار پسر به نام های علی، عون الاکبر، عباس، محمد و یک دختر به نام ام کلثوم به عنوان فرزندان زینب و عبدالله نام برده شده است؛ طبرسی در اعلام الوری، سه پسر و یک دختر ذکر کرده و نام عباس را ذکر نکرده است. دو تن از فرزندان حضرت زینب، عون و محمد در واقعه کربلا به شهادت رسیدند. سبط بن جوزی در تذکرة الخواص، عون الاصغر را از شهدای کربلا و نام مادرش را جمانة بنت المسیب دانسته است. در مقاتل الطالبین نام مادر محمد، خوصاء بنت حفصه ذکر شده است. برخی منابع نیز از فرزندان حضرت زینب(س)، فقط عون را از شهدای کربلا دانسته‌اند.
معاویه ام‌کلثوم دختر حضرت زینب(س) را برای فرزندش یزید، خواستگاری کرد؛ ولی امام حسین (ع) او را به همسری پسر عمویش قاسم بن محمد بن جعفر بن ابی‌طالب درآورد.
در منابع آمده است که یکی از شروط حضرت زینب(س) در ازدواج این بود که هرگاه امام حسین(ع) خواست سفری برود، زینب در کنار او باشد و عبدالله مانع او نشود.
ویژگی‌ها، فضایل و مناقب
علم، سخنوری و فقاهت
جعفر سبحانی تبریزی در موسوعه طبقات الفقهاء نام حضرت زینب سلام الله علیها را به عنوان یکی از فقیهان قرن نخست هجری قمری ذکر کرده و به شرح پاره ای از فضایل و ویژگی های او پرداخته است. سخنان و خطبه های حضرت زینب(س) را در کوفه و همچنین در دربار یزید، که همراه با استدلال به آیات قرآن بود، بیانگر دانش او دانسته‌اند. وی احادیثی از مادرشان حضرت زهرا(س) نقل کرده اند. آنچنان که در کتاب مقاتل الطالبین گزارش شده عبدالله بن عباس سخنان حضرت زهرا(س) در مورد فدک را به نقل از حضرت زینب(س) روایت کرده است. در این روایت، ابن عباس از او با عنوان «عقیلتنا زینب بنت علی(ع)» یاد می‌کند. محمد بن عمرو، عطاء بن سائب، فاطمه بنت الحسین نیز از وی حدیث نقل کرده‌اند. آیت الله محمدتقی بهجت از مراجع تقلید درباره خطابه حضرت زینب کبری (س) معتقد است که او در اسارت هم آنچنان مردانه خطبه می‌خواند که گویی در تخت سلطنت قرار دارد.
حضرت زینب هنگام حضور امام علی(ع) در کوفه، برای زنان آنجا تفسیر قرآن ارائه می‌دادند.
سخنرانی ایشان در کوفه برای شنوندگان یادآور خطبه‌های پدرشان امیرالمؤمنین(ع) بود. سخنانشان در کوفه و مجلس یزید و نیز گفتگوهای وی با عبیدالله بن زیاد، شبیه به خطبه‌های امام علی(ع) و خطبه فدکیه مادرشان حضرت زهرا(س) دانسته شده است. بشیر بن حِذْیَم اسدی می‌گوید: «وَ نَظَرْتُ الَی زَیْنَبَ بِنْتِ عَلِیٍّ یَوْمَئِذٍ وَ لَمْ ارَ خَفِرَةً وَ اللهِ انْطَقَ مِنْها کَانَّها تُفرِعُ عن لِسانِ عَلِیِّ(ع) در روز ورود این قافله، من نگاه کردم و زینب (سلام الله علیها) را دیدم. من در آن روز هیچ زنی را که سراپای وجودش شَرم و حَیا باشد، در سخنرانی ناطق‌تر و تواناتر و چیره‌دست‌تر از زینب ندیدم. گویا در سخنرانی، شاگرد مکتب پدر بزرگوارش علی بود.» «وَ قَدْ اَوْمَأتْ الَی النّاسِ انِ اسْکُتوا، فَارْتَدَّتِ اْلانْفاسُ وَ سَکَنَتِ اْلاجْراسُ) زینب یک اشاره به جمعیت کرد، همین جمعیتی که داشتند ضجه می‌زدند و گریه می‌کردند، و یک عدّه هم سر و صدا می کردند، یک اشاره کرد که ساکت! نفس‌ها در سینه‌ها حبس شد. و جَرَس‌ها هم از صدا افتاد. حتّی دیگر صدای زنگوله حیوانات هم شنیده نشد.
هنگام سخنرانی ایشان در کوفه، پیرمردی گریان گفت: «پدر و مادرم فدای ایشان که سالخوردگانشان بهترین سالخوردگان و کودکان ایشان بهترین خردسالان، زنانشان بهترین زنان و نسل آنان والاتر و برتر از همه نسل‌هاست».
آیت الله خامنه‌ای:
عظمت کار زینب کبری (علیهاالسّلام) را نمی شود در مقایسه‌ی با بقیّه حوادث بزرگ تاریخ سنجید؛ باید آن را در مقایسه با خود حادثه عاشورا سنجید؛ و انصافاً این دو عِدل یکدیگرند. این انسان باعظمت، این بانوی بزرگ اسلام بلکه بشریّت، توانست در مقابل کوه سنگین مصائب، قامت خود را استوار و برافراشته نگه‌دارد؛ حتّی لرزشی هم در صدای این بانوی بزرگ از این‌همه حادثه پدید نیامد؛ هم در مواجهه با دشمنان، هم در مواجهه با مصیبت و حوادث تلخ، مثل یک قلّه سرافراز استواری ایستاد؛ درس شد، الگو شد، پیشوا شد، پیشرو شد.
عبادت
حضرت زینب(س) شب‌ها به عبادت می‌پرداختند و در دوران زندگی، هیچ‌گاه تهجّد را ترک نکردند. آنچنان به عبادت اشتغال ورزیدند که ملقّب به «عابده آل علی» شد.با وجود مصائب فراوان در واقعه عاشورا، شب زنده‌داری و نماز شب وی حتی در شب دهم و یازدهم محرم ترک نشد. فاطمه دختر امام حسین (ع) می‌گوید: «عمه‌ام زینب در تمام شب عاشورا در محل عبادتش ایستاده بود و به پروردگار خویش استغاثه می‌کرد و در آن شب چشم هیچ یک از ما به خواب نرفت و هیچ صدای ناله‌ای از ما قطع نشد.»
ارتباط حضرت زینب (س) با خدا آن‌گونه بود که امام حسین(ع) در روز عاشورا هنگام وداع، به خواهرشان فرمودند: «خواهرم! مرا در نماز شب فراموش نکن.»
صبر و استقامت
امام موسی صدر:
«نقش قهرمانانه حضرت زینب در برابر ماست. ما به این زن احترام می‌گذاریم و او را بزرگ می‌داریم. ... همان‌گونه که مرد می‌تواند حسین باشد، زن مسلمان نیز می‌تواند زینب باشد. اگر امام حسین نمونه‌ای است برای قهرمانان و کمالی است برای مردان. زینب نیز نمونه‌ای است برای زنان. آنچنان که مرد مسلمان می‌تواند قهرمان و مجاهد باشد، زن مسلمان نیز می‌تواند قهرمان و مجاهد باشد.»
حضرت زینب را تجسم و نماد صبر جمیل نامیده‌اند. مقاومت در راه پاسداری از حریم دین، کنترل نفس خود در برابر ناملایمات و ضعف نشان ندادن در مقابل دشمن و عدم شکوه در حضور مردم را از جمله ویژگیهای صبر حضرت زینب(س) نام برده‌اند. او در روز عاشورا، هنگام دیدن پیکر خونین برادرشان چنین گفتند: «بار خدایا! این قربانی و کشته در راه خودت را از ما (خاندان پیامبر) بپذیر.» همچنین ایشان در پاسخ ابن زیاد که پرسید کار خدا را با برادر و اهل بیتت چگونه دیدی، فرمودند: «مَا رَأَیْتُ إلّا جَمِیلاً؛ چیزی جز زیبایی ندیدم».
ایشان بارها جان امام سجاد(ع) را از مرگ نجات دادند؛ از جمله در مجلس ابن زیاد، پس از احتجاج امام سجاد(ع) با ابن زیاد، وی دستور کشتن امام را صادر کرد. در این هنگام حضرت زینب(س) دست در گردن فرزند برادر انداختند و فرمودند: «تا زنده‌ام، نخواهم گذاشت او را بکشید.»
