اقدامات احتمالی ایران در قبال ترامپ چه خواهد بود؟

پایگاه خبری جماران: مقوله برجام میزان احتمال خروج ایالات متحده آمریکا از این معاهده بین المللی، بالاخص پس از انتشار اسنادی در خصوص فعالیت های هسته ای ایران توسط رژیم اسرائیل امروز بسیار مورد بحث کارشناسان، رسانه ها و حتی مردم عادی است.

اما این را نباید از نظر دور داشت شخصیت فردی و رفتاری آقای ترامپ و کارهایی که تا امروز انجام داده است پاسخ به این پرسش را بسیار سخت می کند. باید دانست پاسخ به این سوال که آیا امریکا در 22 اردیبهشت ماه از برجام خارج می شود یا خیر، سوالی به ظاهر آسان ولی در باطن پاسخ های بسیار پیچیده و سختی دارد.

به هر حال دونالد ترامپ ویژگی اصلی و بارز خود را همیشه پیشبینی ناپذیر بودن می داند و به نظر می رسد که در باره برجام هم به صورتی همین رویه را در پیش گرفته است. با اینکه نشانه ها و شواهد موجود بیان کنند این مهم است که دولت امریکا در مسیری گام بر می دارد که مقصدی جز خروج از برجام ندارد اما حتی نمی توان گفت که آیا این خروج قطعی است یا خیر؟! ممکن است ترامپ و کشورش، آمریکا با ماندن در برجام باز هم مانند این یک سال و چند ماه کاری شگفت آور انجام دهد که همه را متعجب کرده و خط بطلانی بر همه تحلیل ها و پیش بینی هایی که تا این لحظه در این خصوص به عمل آمده بکشد. پس باید گفت پاسخ به این سوال که آیا امریکا در برجام می ماند و یا از آن خارج می شود گمانه زنی بسیار ظنیی است و نمی توان تحلیل دقیقی از آن داشت.

مدل فعالیت آقای ترامپ به صورتی است که حتی نزدیک ترین افراد به وی نیز نمی توانند به صورت قطعی در این زمینه به بیان نظر بپردازند و حتی صحبت های آن ها هم بر پایه شواهد و نشانه هاست نه اخبار دقیق. این شاید مهمترین و بارزترین ویژگی شخصیتی آقای ترامپ باشد؛ اینکه نمی گذارد کسی بفهمد در ذهنش چه می گذرد.

این وضعیت به صورتی است که حتی معاونان و وزرای این رییس جمهور آمریکا نمی داند واقعا بر سر برجام چه خواهد آمد. برخی از این وزرا به صورتی صحبت می کنند که تصور می شود به صورت قطعی 22 اردیبهشت خبر اصلی رسانه های جهان خروج آمریکا در معاهده برجام است. از جانب دیگر برخی از وزرای دولت آقای ترامپ به صورتی مثبت اندیشانه صحبت می کنند که تصور می شود تمام این صحبت ها نمایشی بوده و آمریکا به هیچ وجه قصد خروج از برجام را حتی در ذهن خود نمی پروراند.

البته یک نکته هم باید مورد اشاره قرار بگیرد و آن اینکه این اختلاف در ادبیات سیاستمداران آمریکایی زاده بازی قدیمی پلیس خوب و پلیس بد هم به نظر نمی آید باشد. یعنی به صورتی تقسیم کار صورت گرفته باشد که برخی بگویند ما می مانیم و برخی بگویند از این معاهده خارج می شویم. اصلا اساسا در کشورهایی که مقوله گردش آزاد اطلاعات وجود دارد نمی توان این بازی را پیاده کرده و سیاستمداران نمی توانند به این راحتی ها دروغ بگویند. این سبک بازی نیز در سیاست های کشورهایی مانند آمریکا به صورت مشخص و قطعی تا کنون سابقه چندانی نداشته است. به نظر می رسد این مجهولیت در اوضاع به حدی است که حتی خود آقای دونالد ترامپ هم تصمیم نهایی را در خصوص ماندن یا خروج از برجام نگرفته است و من معتقدم باید منتظر ماند و دید در این چند روز باقی مانده چرخ به چه صورتی می چرخد و عاقبت رییس جمهور آمریکا چه برنامه ای را بر سر این معاهده پیاده می کند.

در توضیح این مسأله، ما باید بر فرض هایمان توجه ویژه ای بکنیم. با این پیش فرض که اگر تصمیم امروز ترامپ خروج قطعی از برجام است (البته باید گفت از نظر بسیاری از کارشناسان امر این پیش فرض مطلبی بسیار قابل مناقشه است)، به نظر می رسد ترامپ منتظر است که کوتاه ترین راه و کم هزینه ترین مسیر را برای این کار انتخاب کند. این خروج نباید با هزینه بالا در داخل آمریکا و خارج از آن همراه باشد. این خروج نباید با اعتراضات گسترده مردم آمریکا همراه شود.

به این نکته باید توجه ویژه ای کرد که ترامپ نمی خواهد به هیچ وجه موقعیتش در داخل آمریکا تضعیف و محبوبیت نسبی اش دچار تخریب شود. حال نکته بسیار مهم و حائز اهمیت آنجاست که حتی محاسبه اینکه چه زمانی و به چه شکلی مناسب است آمریکا از برجام خارج شود بر عهده خود ترامپ قرار دارد و کسی را در این تصمیم گیری دخالت نمی دهد. مشاورانش نیز حتی در این داستان نقش تعیین کننده ای ندارند.

بنابراین، اگر ترامپ شخصا به این نتیجه برسد که در 22 اردیبهشت شرایط برای خروج از برجام محیاست حتما این کار را می کند اما اگر حس کرد وقت مناسب برای این کار نیست حتما در این معاهده می ماند. معنای این حرف آن است که هنوز تصمیم قطعی در این زمینه اتخاذ نشده و هنوز دونالد ترامپ در حال سبک و سنگین کردن شرایط است که ببیند نهایتا باید چه تصمیمی را در این زمینه بگیرد.

در عرصه بین المللی هم مسائل مهمی وجود دارد که قاعدتا مورد توجه ترامپ هم هست. ترامپ حتما این سوال را از خود می پرسد که خروج از برجام در عرصه جهانی چه تبعاتی خواهد داشت. اما ترامپ با سایر رییس جمهورهای آمریکا تفاوت های چشم گیری دارد و حتی تعریف وی از تبعات منفی تفاوت چشمگیری با پیشینیان خود نشان می دهد. مهمترین این تبعات را هم صرفا از زبان متحدانش پذیرا است، ولاغیر. یعنی اگر حس کند متحدانش موافق هستند و از این تصمیم حمایت می کنند، قاعدتا ترغیب به اجرا می شود و بالعکس.

باید دانست هنوز منطق آقای ترامپ، منطقی سیاسی و استراتژیک نیست و بیشتر به شکل یک تاجر و بازاری به مباحث خرد و کلان سیاست داخلی و خارجی نگاه می کند؛ به صورت اختصار منطقش منطق اقتصادی است. منطقی که اساس محاسبات آن سود و زیان است و نه الزاما منافع استراتژیک آمریکا. وگرنه اگر تصمیم در خصوص برجام بر پایه منافع استراتژیک و سیاست های بلند مدت آمریکا بود، می شد به راحتی پیش بینی کرد آمریکا از عهدی که بسته، حتی اگر بسیار ضرر برایش داشته باشد، به این شکل و سیاق خارج نخواهد شد و به نفع آمریکا نیست. دلیل اصلی آن هم این است که این خروج اعتبار این کشور را در سطح بین المللی مورد خدشه قرار می دهد و مسائل جانبی مختلفی را نیز به وجود می آورد. اما زمانی که منطق محاسباتی رییس جمهور آمریکا، منطق تجاری باشد، یعنی ایشان می خواهد جنسی که دارد را به بالاترین قیمت ممکن بفروشد.

به عبارتی دیگر، با خروج از برجام نه تنها هزینه زیادی نپردازد بلکه دوستان و متحدانی در داخل آمریکا پیدا کند و آن را به این افراد بفروشد. اگر احساس کند که از نظر خودش می تواند برجام را به قیمت حمایت تندروهای جمهوری خواه به مزایده بگذارد و به بالاترین قیمت به فروش برسد، بی شک این کار را انجام خواهد داد. اما اگر خودش در محاسباتش به این نتیجه برسد که ضرر برجام کمتر از ضرر خروج از آن است، ممکن است تصمیمش را کامل عضو کرده و دوباره برجام را تایید کند.

با همه این تفاصیل به نظر من ترامپ تصمیم خود را برای خروج از برجام گرفته است، اما در خصوص زمان اجرایی کردن این تصمیم، به جمع بندی نهایی نرسیده و هنوز مترصد زمانی است که با کمترین هزینه و بیشترین سود به این اقدام دست بزند.

ایران و مسئولین جمهوری اسلامی نیز باید همه احتمالات را در خصوص خروج آمریکا از برجام در نظر بگیرند و به اتخاذ سیاست هایی بپردازند که آمریکا را از انجام این کار منصرف کند و یا در صورت خروج، هزینه آن را برای آمریکا افزایش دهد.

به هر حال آن چیزهایی که این روزها از آقای ظریف، شمخانی و صالحی می شنویم نشان از برنامه ریزی در این حوزه دارد. کلیات این برنامه ریزی اینگونه به نظر می رسد که ایران تصمیاتی کلی و مهمی در این حوزه گرفته است اما همه آن ها را منوط به تصمیم نهایی آمریکا کرده است. اگر ایالات متحده آمریکا در برجام بماند ایران نیز نحوی که در گذشته اقدام کرده، به فعالیت های خود می پردازد و اگر آمریکا تصمیم نهایی اش خروج از برجام باشد ایران نیز اقدامات جدی ای را در نظر گرفته که آن نیز به صورت طیفی از کنش ها خواهد بود. آقای ظریف در سخنرانی نیویورکشان اشاره کردند که اگر آمریکا از برجام خارج شود اقدامات ایران از بازگشت به پیشینه هسته ای خود تا غنی سازی بیست درصدی و راهکارهای جدید استفاده از انرژی هسته ای، پیشران های زیردریا و حتی خروج از NPT (پیمان منع گسترش سلاح ‌های هسته‌ای) را نیز در دستور کار خود قرار خواهد داد.

حال ایران بسته به شرایط پیش آمده، هر یک از این گزینه ها را مورد استفاده قرار می دهد. باید توجه داشت که اگر تحریم ها مانند گذشته بازگردند شرایط کشور بحرانی خواهد شد و عملا اجرای تعهدات برجام که بر عهده ایران است نیز منتفی خواهد بود. پس باید همه، همه تلاششان را بکنند که برجام باقی بماند اما اگر آمریکا خارج شد عملا اجرای آن دور از منطق است.

*کارشناس مسائل آمریکا و مدرس دانشگاه