عملیات نظامی ترکیه در شهر «عفرین» سوریه تحت عنوان «شاخه زیتون» از عصر روز شنبه آغاز شد؛ عملیاتی که بسیاری آن را بازی خطرناک «سلطان ترکیه» در سوریه می دانند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، «رجب طیب اردوغان» روز شنبه 30 دی (20 ژانویه) شخصا از آغاز عملیات نظامی«شاخه زیتون» خبر داد و ابراز اطمینان کرد که این عملیات موفقیت آمیز بوده و حتی در سایر شهرهای سوریه نیز انجام خواهد شد. البته با این وجود هنوز بسیار زود است تا از موفقیت آمیز بودن این اقدام نظامی سخنی به میان آورد، برای اینکه کردهای منطقه که از سوی آمریکا تجهیز نظامی شده اند، ممکن است ابتکارعمل در جبهه های نبرد را در دست گرفته و حتی به حملات نظامی ترکیه پاسخ بدهند.
اردوغان وارد بازی بسیار جدی و خطرناکی شده است. او در رویارویی با آمریکا، ناتو و اتحادیه اروپا، نه با ایران و نه با روسیه به توافق نرسید. بلندپروازی های نظامی اردوغان ممکن است در نخستین برخورد با کردها که به گفته نظامیان روس دارای آمادگی رزمی بسیار بالایی هستند، سقوط کند.
اکنون جا دارد سکاندار اتاق جنگ این عملیات جنجالی را بهتر بشناسیم:
زندگینامه
اردوغان متولد ۲۶ فوریه 1954 در شهر «استانبول» است. خانواده او از مهاجران گرجی از شهر «باتومی» بوده اند. (او این موضوع را در سفری به گرجستان در سال 2004 اعلام کرد)
پدر و مادر او، «احمد» (1988-1905) و «تنزایل» اردوغان نام دارند.
او یک برادر به نام «مصطفی» (1958) و یک خواهر به نام «وثایل» (1965) دارد.
تحصیلات و مدرک مشکل دار
اردوغان در نوجوانی به یک مدرسه «امام - خطیب» (مدرسه علمیه معادل دبیرستان برای تربیت امام جماعت و واعظ) می رفت. در دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، فارغ التحصیلان این مدارس علمیه تنها می توانستند تحصیلات عالی خود را در رشته الهیات ادامه دهند.
بنابراین اردوغان در مدرسه مذهبی امام خطیب و مدرسه عالی اقتصادی و تجاری «آکسارای» که بعدا به دانشکده علوم اقتصادی و اداری دانشگاه «مرمره» تغییر نام داد، تحصیل کرده است.
برای ثبت نام در آن دانشگاه او باید اثبات می کرد که دیپلم دیگری جدای از مدرک فارغ التحصیلی مدرسه علمیه دارد.
دلایل بسیار معتبری برای تردید در اصالت این مدرک وجود دارد. چنان که کپی مدرک نشان می دهد، اردوغان از «دانشکده اقتصاد و علوم اداری» در «دانشگاه مرمره» در سال «۱۹۸۱» فارغ التحصیل شد. در زیر دیپلم هم به وضوح امضای رئیس دانشگاه و رئیس دانشکده به چشم می خورد. اما در حقیقت دو مسئله بسیار اساسی در این میان وجود دارد: در «۱۹۸۱» نه دانشگاه مرمره وجود داشت و نه دانشکده ای با این نام. دانشگاه مرمره در ۱۹۸۲ افتتاح شد و دانشکده مزبور با این نام هم در ۱۹۸۳ به آن الحاق شد. تا پیش از ۱۹۸۳ و پیوستن به دانشگاه تازه تاسیس مرمره، دانشکده مزبور در حقیقت یک موسسه تحصیلات کالج با عنوان «آکادمی علوم اقتصادی و تجاری» بود.
او از معدود سیاست مداران ترکیه است که قادر به تکلم به هیچ یک از زبان های خارجی نیست.
ورود به سیاست
در اواخر دهه ۱۹۷۰ اردوغان در شرکت حمل و نقل استانبول شروع به کار کرد. او در آن زمان به حزب «رستگاری ملی» به رهبری «نجم‌الدین اربکان» پیوست.
ترکیه در اواخر دهه ۱۹۷۰ شاهد درگیری هایی بین گروه های چپ گرا و راستگرا بود که منجر به کودتای ۱۹۸۰ ترکیه شد. پس از این کودتا احزاب سیاسی از جمله حزب رستگاری منحل شدند. اردوغان پس از این کودتا از شرکت حمل و نقل خارج شد و در یک شرکت خصوصی مشغول به کار شد. گفته می شود اردوغان در سال ۱۹۸۰ با رد تقاضای رئیس خود در اداره حمل و نقل شهر استانبول برای تراشیدن ریش از ادامه کار امتناع کرد.
او در سال ۱۹۸۲ خدمت سربازی خود را آغاز کرد. پس از آنکه سیستم حزبی دوباره در سال ۱۹۸۳ احیا شد، اعضای حزب رستگاری حزب جدیدی به نام حزب «رفاه» ایجاد کردند که اردوغان نیز به این حزب پیوست. اردوغان چندین بار کاندیدای انتخابات پارلمانی در اواخر دهه ۱۹۸۰ شد که تا سال ۱۹۹۱ در هیچ کدام آرای کافی را به دست نیاورد. در سال ۱۹۹۱ حزب رفاه با به دست آوردن 10 درصد آراء توانست حداقل آراء برای عضویت در پارلمان را به دست آورد. اردوغان نیز از منطقه استانبول به عنوان نماینده انتخاب شد.
شهردار استانبول
در سال ۱۹۹۴ اردوغان شهردار استانبول شد. او در هنگام کار در شهرداری به محبوبیت رسید. اردوغان طرح هایی را در این زمان برای بهبود سیستم حمل و نقل استانبول اجرا کرد. در همین دوره گروه های اسلامی دچار اختلاف نظر شدند. برخی از اقدامات اردوغان نیز به این اختلافات دامن زد؛ از جمله اینکه او جشن گرفتن سال نو میلادی را یک اقدام منطبق با اصول سکولاریسم دانست و اعلام کرد هیچ دلیلی برای جلوگیری از این جشن وجود ندارد.
تأسیس حزب عدالت و توسعه و دوره نخست وزیری
در ژوئیه 2001 دادگاه قانون اساسی به او اجازه داد به سیاست بازگردد بنابراین در 14 اگوست 2001 حزب عدالت و توسعه را تاسیس کرد که ریاست آن را به عهده دارد.
حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلمانی نوامبر 2002 پیروز شد اما اردوغان نتوانست سمت نخست وزیری را به عهده بگیرد زیرا شورای عالی انتخابات دو ماه قبل از آن عدم صلاحیت انتخاب او را اعلام کرده بود.
به همین علت وی از «عبدالله گل» خواست این سمت را به عهده بگیرد تا امکان انتخاب او فراهم شود. وی با اصلاحاتی که پارلمان تحت کنترل حزب عدالت و توسعه تصویب کرد، توانست نامزد شود و در 11 مارس 2003 نخست وزیر شد.
اردوغان در دوره نخست وزیری خود چهره ای کاملا متفاوت با دیدگاه دینی اش به نمایش گذاشت و از دیدگاه های خود درباره حجاب، عضویت در اتحادیه اروپا و ناتو عقب نشینی کرد. در اولین سفرش به آمریکا جایزه کمیته آمریکایی یهودیان به وی اهدا شد. او اولین فرد مسلمانی است که این جایزه را دریافت کرده است.
11 سال حکومت
اردوغان با نخست وزیری طی سه دوره پیاپی - به دلیل پیروزی حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلمانی 2007 و 2011 - به دوره طولانی بی ثباتی حکومتی پایان داد. وی پیروزی حزبش را در 12 انتخابات در 12 سال حکومت، رقم زد.در سایه حکومت وی، اقتصاد ترکیه دوره رشد قوی را تا سال 2011 به ثبت رساند ولی از آن زمان به بعد این رشد اقتصادی کند شد.
اردوغان در خصوص مساله کردهای ترکیه شیوه جدیدی را در پیش گرفت و تغییرات بزرگی را به انجام رساند که انگیزه او از این کار روند پیوستن به اتحادیه اروپا است.
محکومیت ها
در سال ۱۹۸۹ و پس از شکست در انتخابات شهرداری اردوغان به دادگاه شکایت کرد، اما دادگاه شکایت او را بی اساس دانست. اردوغان به قاضی توهین کرد. این سخن اردوغان موجب بازداشت یک هفته ای او در زندان «بایرام پاشا» شد.
در سال ۱۹۹۸ اردوغان به علت خواندن یک شعر اسلامی به ۱۰ ماه حبس محکوم شد، اما تنها ۴ ماه در زندان ماند.
اردوغان در سال ۲۰۰۰ در مصاحبه با رادیو استرالیا «عبدالله اوجالان» را محترم و سربازان کشته شده در جنگ با پ ک ک را «کله» نامید. این موضوع موجب شکایت از وی و محکومیت او به پرداخت ۳ قروش (۲۰۰ ریال) شد.
دوره ریاست جمهوری
اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه (۲۰۱۴) موفق شد با شکست دادن رقبایش، به عنوان نخستین رئیس جمهور این کشور با رای مستقیم مردم انتخاب شود. وی در رقابت های انتخاباتی اش همواره وعده داده بود که قصد دارد سِمت ریاست جمهوری را در ترکیه، از یک سمت تشریفاتی و میانجی منازعات سیاستمداران حکومتی، به یک سمت کلیدی و تاثیرگذار تبدیل کند.
تلاش برای کودتا علیه اردوغان
در ساعات اولیه ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۶ گروهی در ارتش ترکیه علیه دولت وقت دست به کودتا زده و معابر اصلی شهرهای بزرگ این کشور یعنی استانبول و آنکارا از جمله پل «بسفر»، تلویزیون ملی ترکیه و نیز فرودگاه های آن را تصرف کردند. ساعتی بعد به درخواست دولت ترکیه، پلیس وارد عمل شده و درگیری میان نیروهای کودتاچی و پلیس شدت گرفت. به گفته منابع نزدیک به دولت ترکیه به دنبال حضور حامیان رجب طیب اردوغان، کودتای ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۶ ناکام ماند.
به گفته برخی تحلیل گران، سرچشمه این کودتا می‌تواند خود اردوغان باشد که می خواهد بدنه ارتش را از وجود مخالفان اش پاکسازی کند. این در حالی است که نیروهای دولتی ترکیه آن را به فتح الله گولن از مخالفان اردوغان نسبت می دهند.
نقض آزادی بیان
در طی دوران ریاست جمهوری اردوغان از ۲۳۰ نفر به جرم توهین به ریاست جمهوری شکایت شد. این موضوع باعث ابراز نگرانی فعالان حقوق بشر پیرامون آزادی بیان در ترکیه شد.
اندکی پس از کودتای ۲۰۱۵، موجی از بازداشت و پاکسازی در عرصه های مختلف از جمله فرهنگی به راه افتاد.
عضویت در اتحادیه اروپا
در زمان اردوغان تلاش ها برای عضویت در اتحادیه اروپا افزایش پیدا کرد. دولت او سعی در اصلاح بسیاری از قوانین برای دست یافتن به استانداردهای اروپا کرد ولی در این راه ناکام ماند. آلمان و فرانسه از مهمترین مخالفان پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا بودند.
برپایی همه پرسی
مردم ترکیه 16 آوریل 2017 به تغییر برخی از اصول قانون اساسی کشور رای مثبت دادند. 51.41 درصد شرکت کنندگان در این همه پرسی به آن رای مثبت و 48.59 درصد نیز منفی داده بودند. در نتیجه رفراندوم 18 اصل از قانون اساسی ترکیه تغییر کرد. تغییر نظام حکومتی کشور از پارلمانی به ریاستی، حذف مقام نخست وزیری و تغییر در ساختار شورای عالی قضات و دادستان ها از مهم ترین تغییراتی است که با همه پرسی 16 آوریل در قانون اساسی ترکیه اعمال شد.
زندگی شخصی
اردوغان در ۴ ژوئیه ۱۹۷۸ با «امینه اردوغان» ازدواج کرد و دارای چهار فرزند، دو پسر و دو دختر است.
اردوغان و سوریه
ناظران و تحلیلگران درباره ماهیت رفتار رئیس جمهور ترکیه با بحران سوریه از ابتدا (مارس ۲۰۱۱ میلادی) تا به این لحظه نظرات و دیدگاه های متفاوتی دارند، برخی بر این باورند که اردوغان به دنبال بازیابی اقتدار دولت عثمانی است.
با آغاز بحران سوریه که از 15 مارس 2011 آغاز شد، رجب طیب اردوغان عملا به حمایت از معارضان و مخالفان دولت سوریه پرداخت، این در حالی بود که پیش از این بحران روابط مستحکمی میان اردوغان و «بشار اسد» برقرار بود.
درخواست های مستمر اردوغان برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع در شمال سوریه بیانگر مقاصد توسعه طلبانه آنکارا در سوریه از طریق اشغال هدفمند تحت پوشش انسانی سیاسی است.
با گسترش بحران سوریه، اردوغان شروع به سوء استفاده از مسئله آوارگان سوری کرد و خواستار حمایت مالی و اقتصادی اروپا و سازمان ملل شد.
تا اینکه در نهایت در تاریخ ۲۴ دسامبر ۲۰۱۶، مداخله نظامی ترکیه در جنگ داخلی سوریه با عنوان عملیات «سپر فرات» از منطقه غربی رود فرات و بین مرز ترکیه - سوریه آغاز شده و معارضان مورد حمایت ترکیه توانستند ابتدا با تصرف مناطق تحت کنترل داعش به «جرابلس» نفوذ و آنرا تصرف کنند. سپس پیشروی خود علیه کردها ادامه دادند اما بعدا با وجود موفقیت نیروهای معارض تحت حمایت ترکیه در تصرف مناطق تحت کنترل نیروهای دمکراتیک سوریه، بعد از حصول آتش بس موقت بین نیروهای دمکراتیک سوریه محور عملیات خود را از پیشروی به جنوب (منبج) به غرب منعطف کردند تا بتوانند مناطق تحت کنترل داعش را تصرف کنند و مانع کمک رسانی به داعش از مرز ترکیه شوند.
این عملیات به مدت هفت ماه در جریان بود و در نهایت نتیجه ای در پی نداشت. برخی از کارشناسان بر این عقیده هستند که دلایل خاتمه عملیات سپر فرات از دید مسئولان سیاسی - نظامی ترکیه حول محور همه پرسی بوده و دولت ترکیه مایل به آن نبوده است که با ادامه عملیات ریسک کشته شدن نیروهای نظامی را در خاک سوریه پذیرفته و حال و هوای تبلیغات همه پرسی را تحت تاثیر قرار دهد.
موفقیت در عملیات «شاخه زیتون» به اردوغان این امکان را خواهد داد تا اعتبار لطمه دیده خود در نتیجه عملیات «سپر فرات» که نتیجه مورد نظر مقامات آنکارا را نیز نداشت، دوباره بدست آورد. اکنون اردوغان دوباره نسبت به موفقیت نظامی ترکیه در این عملیات اطمینان داشته و وعده داده که هدف بعدی نیروهای ترکیه بعد از گرفتن عفرین، «منبج» سوریه خواهد بود که مهمترین شهر در مسیر ترکیه به طرف شهر «رقه» است.
دلایل فوق الذکر همگی به تمایل اردوغان به تحقق رویای بازیابی سلطنت عثمانی اشاره می کند.
عباسعلی سید زاده
