گرفتار شدن اردوغان در بدترین بحران/ آیا باز هم ارتش کودتا می کند؟/ آیا این «نفرین سوریه»است؟

به گزارش جماران، عبدالباری عطوان نویسنده و تحلیلگر مشهور عرب در یادداشتی در روزنام رای الیوم نوشت: به نظر می‌رسد «شادی» رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، از دستاوردهای سیاسی بزرگی که اخیراً به دست آمده، و در سرنگونی نظام سوریه و جایگزینی آن با جنبش تحریرالشام به رهبری احمد الشرع (ابومحمد الجولانی سابق) و اعلام عبدالله اوجالان، رهبر حزب کارگران کردستان مخالف، مبنی بر پذیرش آتش‌بس و زمین گذاشتن سلاح، دوامی نیافت. این شادی دیری نپایید و این امر به دلیل تصمیم ناگهانی رئیس‌جمهور اردوغان برای دستگیری اکرم امام اوغلو، شهردار استانبول، و سه روز قبل از اعلام نامزدی او توسط اپوزیسیون برای شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری به عنوان رقیب وی، رخ داد این بازداشت منجر به انفجار تظاهرات گسترده در پایتخت‌های تجاری (استانبول) و سیاسی (آنکارا) و چندین شهر دیگر، و وقوع شوک قوی در بازارهای مالی (سهام حدود 10 درصد کاهش یافت) و کاهش شدید ارزش لیره، ارز ملی، شد.

شاخص متعارف جهانی برای سنجش حجم بحران‌ها و وضعیت ثبات یا عدم ثبات در هر کشوری، نرخ افزایش یا کاهش سهام در بازارهای مالی و قیمت ارزهای محلی، همراه با نرخ تورم و بیکاری است. قابل توجه بود که بازداشت آقای امام اوغلو و 106 تن از شخصیت‌های مهم حزب استقلال «آتاتورکی» مخالف توسط پلیس ترکیه به اتهام فساد منجر به کاهش 10 درصدی قیمت سهام در بورس در شامگاه چهارشنبه گذشته و کاهش حدود 6 درصدی قیمت لیره، علیرغم تزریق 10 میلیارد دلار به بازارهای مالی برای حمایت از آن شد.

موفقیت‌های اقتصادی بزرگی که  اردوغان به عنوان شهردار استانبول به دست آورد، نقش بسزایی در رسیدن حزب عدالت و توسعه به قدرت در سال 2002 داشت و تاکنون آن را ترک نکرده است. اما وضعیت اقتصادی که در نتیجه سیاست‌های اقتصادی غیرحکیمانه که منجر به افزایش نرخ تورم شد، رو به وخامت گذاشت، باعث سقوط حزب حاکم در انتخابات شهرداری‌های اخیر و از دست دادن سه شهر بزرگ ترکیه، استانبول، آنکارا و ازمیر شد.

دوگانه مرگبار تورم بالا و کاهش ارزش لیره منجر به افزایش نرخ فقر و کاهش سطح زندگی و قدرت خرید شد و این امر باعث ایجاد نارضایتی عمومی شد؛ درست مانند آنچه در آرژانتین، سریلانکا و تایلند رخ داد و منجر به انفجار انقلاب‌های مردمی گسترده‌ای شد که نظام‌های حاکم را تغییر داد. کسانی هستند که وقوع همین اتفاق را در ترکیه بعید نمی‌دانند.

ما اصلاً به «ذکاوت» اردوغان شک نداریم و به توانایی او در عبور از بسیاری از بحران‌هایی که در طول 23 سال گذشته با آن مواجه شده و حکومتش را تهدید کرده‌اند، تردیدی نداریم. اما به نظر می‌رسد بحران کنونی که با دستگیری رقیب و حریف سرسختش، شهردار پایتخت اقتصادی و تاریخی (استانبول) که جوان‌تر است، شعله‌ور شد، ممکن است نتایج متفاوتی نسبت به تمام بحران‌های قبلی داشته باشد. زیرا تمام نظرسنجی‌ها تأیید می‌کنند که آقای امام اوغلو در هر انتخابات ریاست‌جمهوری آینده‌ای پیشتاز است و بازداشت وی و تظاهرات گسترده ناشی از آن این محبوبیت را تقویت کرده است.

به گفته اکثر کارشناسان در امور ترکیه که با آنها تماس گرفتیم، اردوغان با دستگیری رقیب خود، امام اوغلو، برای خارج کردن او از دایره رقابت در انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری که قصد دارد ظرف چند ماه آینده اعلام کند، به امید پیروزی در آن و ماندن در قدرت برای یک دوره ریاست‌جمهوری دیگر، و عدم انتظار تا موعد رسمی انتخابات در سال 2028 که قانون اساسی به او اجازه شرکت در آن را نمی‌دهد، «قمار» بسیار خطرناکی کرده است.

 اردوغان به «لجاجت» و اصرار بر مواضع خود معروف است و غیر از پیروزی بر تمام رقبای خود که تهدیدی، هرچند کوچک، برای رهبری حزب حاکم به شمار می‌رفتند و دور کردن آنها از سر راهش، چیزی را نمی‌پذیرد. نمونه‌ها فراوانند، از عبدالله گل، احمد داوود اوغلو و علی باباجان گرفته تا دیگران. اما کنار زدن اکرم امام اوغلو، نامزد اپوزیسیون که بر مسند شهرداری استانبول، دومین منصب مهم ترکیه پس از رئیس‌جمهور، تکیه زده است، ممکن است موضوعی بسیار دشوارتر از تمام موارد قبلی باشد. اما به نظر ما، رئیس‌جمهور اردوغان تسلیم خواسته‌های قوی فزاینده‌ای که خواستار آزادی اکرم اوغلو هستند، نخواهد شد و در این صورت ممکن است خود را با دو گزینه روبرو ببیند: اول، ادامه بازداشت و محاکمه وی و به تعویق انداختن طرح خود برای برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری برای کسب زمان. دوم، ادامه اعتراضات و گسترش آنها و سوق دادن کشور به سمت هرج و مرج، و شاید دادن بهانه به ارتش برای کودتای نظامی و به دست گرفتن قدرت، مشابه آنچه که چهار بار در گذشته رخ داده است.

آیا این «نفرین سوریه» است، همانطور که بسیاری از مخالفان اردوغان در سوریه و جهان عرب و اسلام می‌گویند، که دامان رئیس جمهور ترکیه را گرفته است؟ پاسخ را به روزها و هفته‌های آینده که ممکن است خطرناک‌ترین روزها در تاریخ معاصر ترکیه باشد، واگذار می‌کنیم و خدا بهتر می داند.

ادامه اعتراضات گسترده در ترکیه با وجود هشدار اردوغان

تظاهرات ضد دولتی در اعتراض به بازداشت اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول و جدی‌ترین رقیب انتخاباتی اردوغان، با وجود هشدار رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه، شامگاه دیروز (جمعه اول فروردین) در استانبول و چند شهر دیگر ترکیه برگزار شد.

بنابر این گزارش، تظاهرات ترکیه از چهارشنبه گذشته (29 اسفند ماه 1403) و پس از بازداشت امام‌اوغلو شهردار استانبول و مهم ترین رقیب انتخاباتی اردوغان آغاز شده و در استانبول، آنکارا، ازمیر و دیگر شهرها ادامه یافته است. خبرگزاری فرانسه این اعتراضات را بزرگ‌ترین جنبش خیابانی ترکیه در بیش از یک دهه اخیر اعلام کرد. رجب طیب اردوغان هشدار داده است که این کشور «تروریسم خیابانی» را تحمل نخواهد کرد.

تداوم تظاهرات در ترکیه در حالی است که استانداری های ازمیر و آنکارا با صدور بیانیه هائی جداگانه، برگزاری هرگونه تجمع و راهپیمایی در این استان ها را ممنوع اعلام کردند.

استانداری ازمیر دیروز (جمعه) اعلام کرده بود که از ساعت ۱۰ صبح (جمعه به وقت محلی) ممنوعیت تجمع و راهپیمایی به مدت ۵ روز اجرائی می شود.

از سوی دیگر، استانداری آنکارا نیز از دیروز برگزاری هرگونه تجمع و راهپیمایی در پایخت را به مدت ۵ روز ممنوع اعلام کرد.

به رغم اعلام ممنوعیت برگزاری تظاهرات و هشدار اردوغان، در تظاهرات شب گذشته (جمعه)،‌ اوزگور اوزل، رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP)، حزب مخالف دولت، که این اعتراضات را در سراسر کشور سازماندهی کرده، در میان جمعیت زیادی که در مقابل ساختمان شهرداری استانبول تجمع کرده بودند، گفت: «۳۰۰ هزار نفر در این تظاهرات حضور دارند.»

وی گفت که این یک گردهمایی متعلق به حزب جمهوری‌خواه خلق نیست، بلکه «مردم از تمامی احزاب اینجا جمع شده‌اند تا همبستگی خود را با امام‌اوغلو نشان دهند و از دموکراسی دفاع کنند.»

رهبر حزب مخالف دولت خطاب به اردوغان خاطرنشان کرد که رییس جمهور ترکیه در تلاش است با استفاده از قوه قضاییه به‌عنوان یک سلاح، امام‌اوغلو را تحت فشار بگذارد و این ساختمان (شهرداری) را تصاحب کند. اما ما آن را به دولت واگذار نخواهیم کرد.

دفتر دادستانی کل استانبول چهارشنبه (29 اسفند ماه 1403) حکم بازداشت اکرم امام اوغلو، شهردار این شهر و ۹۹ نفر دیگر را به اتهام «فساد، رشوه خواری و جرایم مرتبط با تروریسم» صادر کرد؛ معترضان اما بازداشت امام‌اوغلو را نه یک رویه قضایی که «اقدام سیاسی» دولت برای حذف رقبا و «کودتا علیه قانون اساسی» ترکیه می‌دانند.