تجارت کپتاگون پس از سقوط اسد؛ چالش بزرگ دولت جدید سوریه

به گزارش پایگاه خبری جماران، وبسایت «NoonPOST» نوشت: با گذشت بیش از دو ماه از سقوط «بشار اسد»، تجارت کپتاگون همچنان در سوریه ادامه دارد. وزارت کشور دولت موقت سوریه در هفته‌های اخیر ده‌ها کارخانه و انبار تولید و ذخیره‌سازی این ماده مخدر را در استان‌های مختلف شناسایی و ضبط کرده و همچنین محموله‌هایی را که برای قاچاق به کشورهای عربی و خارجی در نظر گرفته شده بودند، توقیف کرده است.  این وزارتخانه همچنان به تلاش‌های خود برای نابودی شبکه تولید و تجارت مواد مخدر ادامه می‌دهد؛ شبکه‌ای که یکی از منابع اصلی تأمین مالی شبه‌نظامیان وابسته به رژیم سابق بود. تجارت کپتاگون یکی از ابزارهای اصلی بقای نظام «بشار اسد» به‌شمار می‌رفت، به‌طوری که از رنج مردم سوریه بهره‌برداری کرده و می‌کوشید جامعه عربی و بین‌المللی را به خروج از انزوای سیاسی خود وادار کند. این اقدامات نشان‌دهنده عمق نفوذ صنعت مواد مخدر در سوریه است، جایی که شبکه‌هایی وابسته به خانواده «بشار اسد»، تولید و توزیع این ماده را در سراسر کشور مدیریت می‌کردند. اگرچه این شبکه‌ها بخشی از سازوکار مالی رژیم سابق محسوب می‌شدند، اما اکنون این بحران فرصتی برای دولت جدید سوریه فراهم کرده است تا با حل این پرونده پیچیده، جدیت خود را در مقابله با تهدیدی که سال‌ها امنیت سوریه و کشورهای همسایه را به خطر انداخته است، اثبات کند.

میراث کاپتاگون؛ چگونه رژیم اسد از مواد مخدر به‌عنوان ابزار سیاسی استفاده کرد؟

پیش از آغاز اعتراضها در سوریه، تجارت مواد مخدر به فعالیت‌های فردی و صرفاً تجاری محدود بود. اما پس از سال ۲۰۱۱، این تجارت در سوریه گسترش یافت و به یکی از ابزارهای اصلی رژیم «بشار اسد» برای تضعیف پایگاه مردمی معترضان تبدیل شد. رژیم اسد با ایجاد بستر مناسب برای تولید، تجارت و مصرف مواد مخدر در مناطق شاهد اعتراضات، سعی کرد این جوامع را از درون متلاشی کند.  با تشدید حملات نظامی علیه مناطق تحت کنترل مخالفان، شبکه‌هایی نزدیک به دستگاه‌های امنیتی رژیم به‌صورت سازمان‌یافته وارد تجارت مواد مخدر شدند. هدف این شبکه‌ها فروپاشی اجتماعی، افزایش خشونت و جنایت در مناطق خارج از کنترل رژیم و در نهایت، تأیید روایت رسانه‌ای مورد نظر «بشار اسد» بود. با این حال، فروپاشی اقتصاد کشور، نابودی زیرساخت‌های صنعتی و تجاری، و تحریم‌های آمریکا و کشورهای دیگر، رژیم اسد را از تأمین مالی سرکوب‌ مردم سوریه ناتوان کرد. این شرایط باعث شد که «بشار اسد» به روش‌های جدیدی روی آورد تا منابع مالی لازم را برای نظامیان سوری و گروه‌های مسلح محلی تأمین کند. در همین راستا، رژیم با اعطای پوشش امنیتی به این گروه‌ها، امکان تولید و تجارت مواد مخدر را برای آنها فراهم کرد که به یکی از مهم‌ترین منابع مالی‌شان تبدیل شد.

بیشتر بخوانید:

خاندان اسد و تجارت مرگ: تبدیل کارخانه چیپس کاپیتان کورن به مرکز تولید مواد مخدر کپتاگون

نقش لشکر چهارم زرهی در تولید و توزیع کپتاگون

 در این میان، «لشکر چهارم زرهی» ارتش سوریه، که تحت فرماندهی «ماهر اسد»، برادر «بشار اسد» به یکی از بازیگران اصلی در تولید و تجارت مواد مخدر در سوریه تبدیل شد. بین سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹، تولید و تجارت مواد مخدر در سوریه به‌وضوح جنبه‌ای سیاسی پیدا کرد و به بخشی از یک شبکه سازمان‌یافته تبدیل شد. این روند هم‌زمان با کاهش درگیری‌های نظامی در مرکز و جنوب سوریه شدت گرفت، به‌ویژه پس از توافق‌های صلح که با میانجی‌گری روسیه میان رژیم «بشار اسد» و برخی گروه‌های معارض سوری منعقد شد.

روش‌های قاچاق کاپتاگون؛ از محصولات غذایی تا سنگ مرمر

  روش‌های قاچاق مواد مخدر که تحت نظارت رژیم سابق انجام می‌شد، بسیار متنوع بود. این محموله‌ها در قالب محصولات مختلفی از جمله میوه و سبزیجات، اسباب‌بازی‌های کودکان، مواد غذایی، لوازم خانگی، رب گوجه‌فرنگی، دانه‌های زیتون، محصولات پلاستیکی، لوله‌ها و حتی سنگ مرمر جاسازی و صادر می‌شدند.

مسیرهای قاچاق؛ چگونه کاپتاگون از سوریه به کشورهای عربی می‌رسد؟

اردن، که ۳۷۵ کیلومتر مرز زمینی با سوریه دارد، یکی از کشورهایی است که به‌شدت از قاچاق کپتاگون آسیب دیده است. این کشور به‌عنوان مسیر ترانزیتی برای ارسال مواد مخدر به کشورهای حاشیه خلیج فارس، به‌ویژه عربستان سعودی، عمل می‌کند، جایی که تاکنون چندین عملیات قاچاق ناکام گذاشته شده است. در کنار این مسیر، مرز سوریه و لبنان نیز یکی از خطوط اصلی قاچاق مواد مخدر محسوب می‌شود.از سوی دیگر، عراق که ۵۹۹ کیلومتر مرز زمینی با سوریه دارد، نه‌تنها مسیر عبور مواد مخدر محسوب می‌شود، بلکه به یکی از کشورهای اصلی واردکننده و مصرف‌کننده مواد مخدر قاچاق‌شده از سوریه تبدیل شده است.

سوریه؛ مرکز جهانی تولید و صادرات کپتاگون

 بر اساس اطلاعات منتشرشده از دولت بریتانیا، سوریه تقریباً ۸۰ درصد از تولید جهانی قرص‌های کپتاگون را در اختیار داشت. همچنین، بانک جهانی این کشور را یکی از مراکز اصلی تولید و صادرات کپتاگون در سطح جهان معرفی کرده است. این صنعت که ارزش سالانه آن به ۵.۶ میلیارد دلار می‌رسد، به یکی از منابع مالی کلیدی رژیم سابق تبدیل شده بود، به‌طوری که گروه‌های نزدیک به حکومت «بشار اسد» سالانه ۱.۸ میلیارد دلار از این تجارت سود می‌بردند. «کارولین روز»، مدیر پروژه تجارت کپتاگون در مؤسسه نیولاینز، نیز اعلام کرد که ارزش تجارت جهانی کپتاگون حدود ۱۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود، در حالی که درآمد سالانه رژیم سابق سوریه از این تجارت به ۲.۴ میلیارد دلار می‌رسید.

 تلاش برای برچیدن تجارت کپتاگون

 پس از سقوط رژیم سابق، قاچاق مواد مخدر از طریق مرزهای سوریه برای مدتی کاهش یافت، اما از اوایل سال ۲۰۲۵ بار دیگر شدت گرفت. در همین دوره، مقامات اردنی اعلام کردند که موفق به خنثی‌سازی دو عملیات قاچاق مواد مخدر شده‌اند. این عملیات‌ها به درگیری‌های مسلحانه میان نیروهای مرزی اردن و قاچاقچیان منجر شد که در نتیجه آن چند قاچاقچی کشته و یکی از نیروهای ارتش اردن زخمی شد. تحقیقات وب‌سایت «NoonPOST» که بر فعالیت‌های وزارت کشور در دولت موقت سوریه تمرکز دارد، نشان می‌دهد که این وزارتخانه از اوایل سال ۲۰۲۵ تلاش‌های گسترده‌ای را برای مقابله با تجارت مواد مخدر آغاز کرده است. این اقدامات شامل مقابله با شبکه‌های داخلی توزیع، کشف مراکز تولید، ضبط انبارهای ذخیره و بسته‌بندی مواد مخدر و جلوگیری از قاچاق از طریق مرزها بوده است. در همین راستا، دستگاه امنیت عمومی وابسته به وزارت کشور سوریه، چندین انبار بزرگ حاوی قرص‌های کپپتاگون و کارخانه‌های تولید مواد مخدر را در استان‌های مختلف سوریه شناسایی و توقیف کرده است.

افزایش فشار بر شبکه‌های قاچاق کاپتاگون در سوریه

دستگاه امنیت عمومی طی عملیات‌هایی در استان‌های مختلف سوریه، ۷ شبکه داخلی مرتبط با ترویج و تجارت مواد مخدر را شناسایی و متلاشی کرد. همچنین، بیش از ۸ مرکز تولید، ذخیره‌سازی و بسته‌بندی مواد مخدر در لاذقیه، طرطوس، درعا، دمشق، ریف دمشق و حمص کشف و توقیف شد. در یکی از بزرگ‌ترین عملیات‌های ضد قاچاق، مقامات سوری موفق به کشف و ضبط ۱۰۰ میلیون قرص کپتاگون به همراه مقادیر زیادی پودر مخدر شدند. این مواد درون اسباب‌بازی‌های کودکان جاسازی شده و آماده ارسال از طریق بندر لاذقیه به کشورهای عربی و خارجی بودند. طبق گزارش وزارت کشور سوریه، این محموله در انبارهایی نزدیک بندر نگهداری می‌شد که تعلق به «ماهر اسد»، برادر «بشار اسد»، رئیس‌جمهور مخلوع سوریه، داشت. علاوه بر این، در ۲۷ ژانویه، محموله‌ای از مواد مخدر که به مقصد اردن در حال قاچاق بود، در گذرگاه مرزی نصیب – جابر میان سوریه و اردن توقیف شد. این مواد در بسته‌های بیسکویت و سایر محصولات غذایی جاسازی شده بودند. همچنین، یک محموله دیگر در دمشق که برای قاچاق آماده شده بود، کشف و ضبط شد.

پس از سقوط رژیم؛ آیا تجارت مواد مخدر ادامه دارد؟

 «حسن جنید»، مدیر مرکز سوری مبارزه با مواد مخدر، تأکید کرد که سقوط رژیم اسد به معنای پایان تولید و قاچاق مواد مخدر در سوریه نیست. او توضیح داد که رژیم سابق یک سیستم سازمان‌یافته برای این تجارت در داخل و خارج از مناطق تحت کنترل خود ایجاد کرده است. به‌ویژه مناطق شمال غرب و شمال شرق سوریه همچنان به‌عنوان مراکز کلیدی در این شبکه عمل می‌کنند. او در گفت‌وگو با «نون بوست» اظهار داشت: «کارخانه‌ها و انبارهایی که تاکنون کشف و توقیف شده‌اند، تنها بخش کوچکی از شبکه‌های قاچاق مرتبط با رژیم سابق و شرکای آن را شامل می‌شوند. برای از بین بردن این صنعت مخرب، باید تلاش‌های بیشتری برای شناسایی تمامی افراد و گروه‌های درگیر صورت گیرد و اقدامات قاطعانه‌ای علیه آن‌ها انجام شود.» وی همچنین تأکید کرد که مقابله با شبکه‌های قاچاق کپتاگون نیازمند همکاری محلی و بین‌المللی است. او خواستار هماهنگی بین‌المللی برای شناسایی و تعقیب بازیگران اصلی این تجارت و ادامه تلاش‌های مستمر برای از بین بردن آن‌ها شد.

اهمیت مبارزه با مواد مخدر در سوریه

تلاش‌های دولت جدید سوریه برای برچیدن شبکه کاپتاگون، یکی از گام‌های کلیدی در تأمین امنیت و ثبات کشور به شمار می‌رود. در دوران رژیم سابق، تجارت و تولید مواد مخدر به یکی از منابع اصلی تأمین مالی شبه‌نظامیان تبدیل شده بود. اکنون نیز بقایای این رژیم از قاچاق مواد مخدر برای تأمین هزینه حملات علیه دولت سوریه استفاده می‌کنند، که این امر اهمیت تداوم مبارزه با این شبکه‌های قاچاق را دوچندان می‌کند. اقدامات مقابله با مواد مخدر نقش مهمی در جلوگیری از دسترسی اقشار مختلف جامعه، به‌ویژه جوانان، به این مواد دارد. این اقدامات نه‌تنها باعث کاهش نرخ جرم و جنایت و جلوگیری از فروپاشی اجتماعی می‌شود، بلکه به برقراری صلح داخلی، حفظ امنیت و تقویت ثبات کشور کمک خواهد کرد. «حسن جنید»، مدیر مرکز سوری مبارزه با مواد مخدر، تأکید می‌کند که مواد مخدر ابزاری برای فروپاشی جامعه و تضعیف توان آن برای بازسازی و پیشرفت دوباره است. به گفته او، این تجارت جوانانی را که باید ستون اصلی بازسازی و آینده سوریه باشند، از بین می‌برد و همچنین باعث افزایش خشونت و جرایم سازمان‌یافته می‌شود، که خود تهدیدی جدی برای امنیت و ثبات کشور است. او همچنین افزود که مبارزه با مواد مخدر نه‌تنها به تحقق صلح اجتماعی کمک می‌کند، بلکه از ایجاد فضایی پرآشوب و سرشار از جرم و خشونت جلوگیری خواهد کرد. کاهش نرخ جرم، ثبات کشور را تقویت کرده و توانایی جامعه را برای مشارکت در ساختن دولتی مبتنی بر قانون و نهادهای پایدار افزایش می‌دهد. «جنید» همچنین تأکید کرد که مقابله با مواد مخدر تأثیر قابل‌توجهی بر بهبود وضعیت اجتماعی، بهداشتی و اقتصادی کشور خواهد داشت. این اقدام از هرج‌ومرج جلوگیری کرده، فشارهای روانی بر مردم را کاهش داده و زمینه را برای بازسازی جامعه‌ای سالم و پایدار فراهم خواهد کرد.

استفاده رژیم اسد از کپتاگون برای عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی

صنعت و تجارت مواد مخدر در سوریه نه‌تنها یک منبع اقتصادی برای رژیم سابق بود، بلکه ابزاری برای اعمال فشار بر کشورهای عربی محسوب می‌شد. رژیم اسد، پس از سال‌ها انزوا به دلیل جنایات گسترده علیه مردم سوریه، از قاچاق مواد مخدر، به‌ویژه کپتاگون، به‌عنوان ابزاری برای وادار کردن کشورهای عربی به عادی‌سازی روابط دیپلماتیک استفاده کرد. این سیاست، طی سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، منجر به تلاش‌هایی برای ازسرگیری روابط بین کشورهای عربی و رژیم سوریه، در ازای برچیدن شبکه قاچاق کپتاگون شد. بااین‌حال، رژیم اسد هیچ‌گونه تعهدی جدی در مقابله با این معضل نشان نداد. «اسامه الشیخ علی»، پژوهشگر مرکز عمران برای مطالعات راهبردی، معتقد است که رژیم سابق نه توانایی و نه اراده‌ای برای مقابله با مواد مخدر داشت. او تأکید می‌کند که قاچاق کپتاگون در واقع وسیله‌ای برای عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با دمشق بود، اما دمشق در اجرای تعهدات خود در این زمینه کاملاً ناتوان و بی‌انگیزه عمل کرد. بر همین اساس، او بر این باور است که دولت جدید سوریه باید مسئولیت برچیدن شبکه قاچاق مواد مخدر را بر عهده بگیرد. این اقدام نه‌تنها برای بازگرداندن جایگاه سوریه در جهان عرب و منطقه ضروری است، بلکه گامی حیاتی برای تثبیت دولت جدید و احیای اعتبار بین‌المللی آن محسوب می‌شود. او در گفت‌وگو با «NoonPOST» اظهار داشت: «دولت جدید سوریه، اراده واقعی برای مقابله با مواد مخدر دارد؛ ابتدا برای محافظت از مردم سوریه و سپس برای جلوگیری از تبدیل شدن سوریه به مرکز تولید و تجارت مواد مخدر در خاورمیانه. این اقدام تأثیر مستقیمی بر بهبود روابط سوریه با کشورهای عربی و بین‌المللی خواهد داشت.» وی همچنین افزود که تعهد جدی دولت جدید سوریه به مبارزه با مواد مخدر، زمینه را برای بازگشت سوریه به سازمان‌های عربی، منطقه‌ای و بین‌المللی فراهم خواهد کرد. این مسئله، سوریه را به یکی از بازیگران امنیتی منطقه‌ای تبدیل می‌کند و به تقویت ثبات منطقه‌ای، که یکی از اولویت‌های اصلی جامعه بین‌المللی است، کمک خواهد کرد.

مبارزه با کپتاگون؛ راهی برای تثبیت موقعیت سوریه در منطقه

 «احمد القربی»، پژوهشگر مرکز گفت‌وگوی سوریه، نیز با «الشیخ علی» هم‌نظر است. او معتقد است که برخورد دولت سوریه با پرونده کپتاگون می‌تواند به رسمیت شناختن آن در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی کمک کند. به گفته او، این اقدام سوریه را به بخشی از ساختار امنیتی منطقه تبدیل خواهد کرد که برای ایجاد ثبات در خاورمیانه تلاش می‌کند. او تأکید کرد که دولت جدید سوریه برای تثبیت جایگاه خود در صحنه بین‌المللی، باید اولویت را به امنیت منطقه‌ای بدهد. در این راستا، دو اصل کلیدی مطرح است: نخست، سوریه نباید به منبع صدور تروریسم و افراط‌گرایی تبدیل شود. دوم، این کشور نباید به کانون تولید و قاچاق کاپتاگون و سایر مواد مخدر بدل گردد. به عبارت دیگر، سوریه باید از یک تهدید امنیتی برای کشورهای همسایه، به یک شریک در تأمین امنیت منطقه تبدیل شود.

چالش‌های پیش رو؛ ضرورت همکاری همه‌جانبه برای مبارزه با کپتاگون

قاچاق و تجارت کپتاگون یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که دولت جدید سوریه در سطح داخلی و بین‌المللی با آن مواجه است. این تجارت طی سال‌های اخیر چنان در ساختار اقتصادی، اجتماعی و امنیتی سوریه ریشه دوانده است که نابودی کامل آن امری پیچیده خواهد بود. بنابراین، مبارزه با این شبکه تنها از طریق اقدامات دولتی امکان‌پذیر نیست. این معضل نیازمند یک مسئولیت جمعی و همکاری میان تمامی نهادهای رسمی، امنیتی و قضایی برای خشکاندن ریشه‌های قاچاق، تولید و توزیع مواد مخدر است. همچنین، سازمان‌های جامعه مدنی باید در زمینه افزایش آگاهی عمومی، اجرای برنامه‌های پیشگیری و حمایت از معتادان برای ترک اعتیاد، نقش اساسی ایفا کنند. در نهایت، برچیدن شبکه کپتاگون نه‌تنها برای آینده سوریه، بلکه برای امنیت کل منطقه، یک اولویت حیاتی محسوب می‌شود. این امر تنها با همکاری مشترک دولت سوریه، کشورهای منطقه و سازمان‌های بین‌المللی قابل تحقق خواهد بود.