امروز اوکراین توانسته تا در مناطقی مانند سودان و جنوب سوریه که در آن قدرت‌های غربی برای مداخله تردید دارند، به عنوان یک بازیگر اثر گذار جدید در مقابل روسیه، خود را نشان دهد.
به گزارش جماران؛ تغییر در موازنه‌های قدرت خاورمیانه پس از سقوط بشار اسد، تازه آغاز شده است. در روزهای گذشته برخی منابع سوری اعلام کردند که روسیه صادرات گندم به سوریه را متوقف کرده است. یک روز پس از این خبر، ولادیمیر زلنسکی؛ رییس جمهوری اوکراین در حساب شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر) اعلام کرد: اوکراین آماده است در جهت جلوگیری از بروز بحران غذایی در سوریه، غلات و حبوبات به این کشور را صادر کند.» وی به دولت خود دستور داد که صادرات مواد غذایی از اوکراین به سوریه را با همکاری سازمان‌ها و شرکای بین‌المللی، برنامه ریزی کنند.
آمادگی اوکراین برای از سرگیری روابط با سوریه
روز پنج شنبه (22 آذرماه) نیز، آندری سیبیها؛ وزیر امور خارجه اوکراین گفت: اوکراین آمادگی خود را برای هموار کردن راه ازسرگیری روابط با سوریه در آینده اعلام می‌کند.
سیبیها در بیانیه‌ای درباره سقوط حکومت اسد نوشت: «وقایع سوریه نشان‌دهنده ضعف شدید رژیم پوتین است که نمی‌تواند در دو جبهه بجنگد و نزدیک‌ترین متحدان خود را برای ادامه تجاوز به اوکراین رها می‌کند و از مقامات سوریه می‌خواهیم که در روابط خود با پوتین تجدید نظر کنند.»
همچنین، وزارت امور خارجه اوکراین در بیانیه‌ای اعلام کرد: «مسکو باعث شد رژیم اسد به طور غیرقانونی تلاش روسیه برای الحاق کریمه و همچنین اشغال موقت بخش‌هایی از دونتسک و لوهانسک را به رسمیت بشناسد و اوکراین را مجبور به قطع روابط دیپلماتیک با رژیم اسد در سال 2022 کرد.»
رد پای اوکراین در بحران سوریه
در این بیانیه آمده است:« اسد سقوط کرده است. برای دیکتاتورهایی که روی ولادیمیر پوتین شرط بندی کرده اند، همیشه همین بوده و خواهد بود. او همیشه به کسانی که به او تکیه می کنند خیانت می کند. هدف اصلی اکنون بازگرداندن امنیت در سوریه و محافظت موثر از مردم آن در برابر خشونت است. همه تلاش‌ها باید برای ایجاد ثبات در منطقه و تضمین گفت‌وگوی سیاسی فراگیر در سوریه به‌منظور عملکرد مؤثر نهادهای دولتی انجام شود.»
پیش‌تر گزارش‌هایی درباره نقش اوکراین در آموزش و تسلیح برخی از گروه‌های مسلح سوری به ویژه تحریرالشام مخابره شده بود و در حالی که این گروه وابسته به القاعده در بحبوحه سرنگونی ناگهانی دولت اسد بر سوریه تسلط یافته، شواهد نشان می‌دهد که اوکراین به پیروزی این گروه کمک کرده است.
در ادامه بیانیه وزات خارجه اوکراین آمده است: «ما امیدواریم که سوریه در آینده تبدیل به کشوری شود که به قوانین بین‌المللی، به ویژه تمامیت ارضی و حاکمیت اوکراین احترام گذاشته تا باعث هموار شدن روابط میان کیف و دمشق شود.»
روزنامه واشنگتن پست سه‌شنبه هفته گذشته، گزارش داد که اوکراین حدود یک ماه پیش 150 هواپیمای بدون سرنشین و 20 اپراتور پهپاد را به ادلب سوریه فرستاده است. این گزارش همچنین بر گفته‌های مکرر کایریلو بودانوف؛ رئیس اطلاعات اوکراین مبنی بر اینکه اوکراین، روسیه را در سطوح بین‌المللی هدف قرار خواهد داد، تاکید کرد.
چندی پیش، الکساندر لاورنتیف؛ نماینده ویژه روسیه در امور سوریه در ماه نوامبر به خبرگزاری روسی تاس گفت: ما اطلاعاتی داریم که نشان می‌دهد، متخصصان نظامی-امنیتی اوکراینی یک ستاد اطلاعاتی-اوکراینی در قلمروهای ادلب در اختیار دارند.
واسیلی نبنزیا؛ نماینده دائم روسیه در سازمان ملل متحد نیز در اوایل ماه جاری میلادی گفت: «همکاری پیچیده‌ای میان اوکراین و گروه‌های تروریستی سوری برای افزایش حملات علیه نیروهای روسی و سوری در سوریه در جریان است.»
نبرد فرامنطقه‌ای اوکراین با روسیه
هنگامی که روسیه در سال 2022 تهاجم تمام عیار خود را به اوکراین آغاز کرد، انتظار داشت طی چند هفته پیروزی در کیف را جشن بگیرد. اما اوکراین نه تنها در میدان‌های جنگ خود به مقابله پرداخت، بلکه نبرد با روسیه را به سایر نقاط جهان نیز گسترش داده است.
خط مقدم جنگ روسیه و اوکراین امروز به آفریقا و خاورمیانه کشیده شده است، جایی که نیروهای ویژه اوکراینی در حال شکار نیروهای روسی برای از بین بردن منابع اقتصادی و نفوذ ژئوپلیتیکی، مسکو هستند.
اخیرا، سی ان ان، طی گزارشی، یک سند محرمانه اطلاعاتی ایالات متحده را فاش کرد که براساس آن، آژانس اطلاعات نظامی اوکراین قبلا برنامه‌هایی برای حمله به نیروهای روسیه در سوریه با کمک مخفیانه کردها در اوایل سال 2023 طراحی کرده بود. براساس این سند، هدف از قرار دادن واحدهای روسی در سوریه این بود که به طور بالقوه روسیه را مجبور به تغییر مسیر دارایی‌های نظامی خود در سوریه کند و با افزایش آنها فشار در جبهه اوکراین را کاهش دهد.
گویا سرلشکر کایریلو بودانوف؛ ریاست آزانس اطلاعات دفاعی اوکراین، رهبری اوکراین برای مبارزه با روسیه را در هر نقطه فرا منطقه‌ای را برعهده دارد. وی پس از سال 2014 ماموریت‌های مخفیانه‌ای را برای حمله به مواضع روسیه در شبه جزیره کریمه انجام داده بود. آژانس بودانوف از سازمان اطلاعات داخلی اوکراین جدا است، درست مانند اف بی آی و سیا که در ایالات متحده جدا هستند.
بودانوف در مارس 2024 اعلام کرد که قصد دارد نبرد را به روسیه بکشاند و گزارش‌ها مبنی بر مبارزه اوکراین با مزدوران واگنر در آفریقا را تایید کرده بود. چندی پیش نیز، بودانوف طی مصاحبه‌ای به واشنگتن پست گفت: «ما عملیات‌هایی را با هدف کاهش پتانسیل نظامی روسیه در هر جایی که ممکن است، حضور و نقش داشته باشد را انجام می‌دهیم. چرا آفریقا باید استثنا باشد؟
اوکراین؛ بازیگر فرامنطقه‌ای
در سال 2021، روسیه از کودتایی نظامی حمایت کرد که دولت غیرنظامی انتقالی سودان را سرنگون کرد و جنبش طرفدار دموکراسی را که با حمایت عمر البشیر؛ دیکتاتور قدیمی سودان، ایجاد شده بود را تضعیف کرد.
در آگوست 2023، دیمیترو کولبا؛ وزیر سابق امور خارجه اوکراین، در حالی که یک ضدحمله دیپلماتیک را علیه کرملین به راه انداخت، قول داد «آفریقا را از چنگ روسیه آزاد کند» و متعاقب آن در آکوست 2023، واحدهای اطلاعات نظامی اوکراین ملقب به «تیمور» در حال انجام عملیات نظامی برای شکار مزدوران روسی گروه واگنر در سودان بودند.
علاوه بر عملیات رزمی، وال استریت ژورنال نیز، گزارش داده بود که سربازان اوکراینی در سودان به نیروهای دولتی سودان تاکتیک‌هایی را آموزش می‌دهند که بر علیه سربازان روسی در اوکراین مؤثر بوده است. این آموزش شامل استفاده از پهپادهای دید اول شخص برای هدف قرار دادن مواضع روسیه و بهبود کارایی رزمی ارتش سودان است.
دخالت اوکراین در سودان چندین هدف کلیدی را محقق می کند. نخست؛ اوکراین با آموزش نیروهای سودانی و حمله به مزدوران واگنر روسی، نفوذ روسیه را در منطقه تضعیف می‌کند و نشان می‌دهد که نیروهای روسیه حتی در آفریقا نیز آسیب‌پذیر هستند. دوم؛ ممکن است منابع روسیه را از اوکراین منحرف و روس‌ها را مجبور به تقویت مواضع خود در آفریقا کند. علاوه بر این، اوکراین با تضعیف گروه واگنر و کاهش نفوذ روسیه در آفریقا، بهره برداری روسیه از منابع سودان و تلاش برای دور زدن تحریم‌های غرب را هدف قرار داده است.
کار به جایی رسید که در مارس 2024، روزنامه کیف پست، گزارش داد: «آژانس اطلاعات نظامی اوکراین با شورشیان سوری برای حمله به نیروهای روسی در سوریه همکاری می‌کند. همچنین، این عملیات‌ها برخی از نیروهای روسی مستقر در نزدیکی بلندی‌های جولان را که اسرائیل از سال 1967 آن منطقه را اشغال خود درآورده، هدف قرار دادند.
به نظر می‌رسد، امروز اوکراین توانسته تا در مناطقی مانند سودان و جنوب سوریه که در آن قدرت‌های غربی برای مداخله تردید دارند، به عنوان یک بازیگر اثر گذار جدید در مقابل روسیه، خود را نشان دهد.
دخالت روسیه در سوریه به سال 2015 بازمی‌گردد، زمانی که این کشور برای حمایت از رژیم بشار اسد، رییس‌جمهوری سابق سوریه در طول جنگ داخلی مداخله کرد. این مداخله منجر به استقرار دائمی هزاران نیروی روسی در این کشور شد. با این حال، در پاییز سال گذشته، مسکو برخی از این نیروها را به اوکراین منتقل کرد و به طور بالقوه حضور آنها در سوریه را تضعیف کرد.
آغاز پایان روسیه در سوریه
در طول جنگ جهانی دوم، دمشق در تلاش بود تا حکومت استعماری فرانسه را کنار بگذارد و مسکو از اوایل جنگ سرد از سوریه حمایت کرد و استقلال آن را در سال 1944 به رسمیت شناخت.
امروز پایگاه‌های سوریه بخشی جدایی مهمی از حضور نظامی جهانی روسیه هستند. پایگاه دریایی طرطوس تنها مرکز تعمیر و تدارکات روسیه در دریای مدیترانه است و حمیمیم یک پایگاه اصلی برای فعالیت‌های نظامی روسیه در آفریقا محسوب می‌شود.
تاسیسات طرطوس مربوط به سال 1971 است و پس از مداخله روسیه در جنگ داخلی برای کمک به اسد، مسکو در سال 2017 یک توافق‌نامه اجاره 49 ساله رایگان را از دولت سوریه دریافت کرد.
روز جمعه نیز، وزارت دفاع آلمان در یادداشتی مدعی شد که روسیه در حال آماده شدن برای خروج کامل نیروهای خود از پایگاه‌های نظامی در سوریه است. یگان دریای مدیترانه روسیه قبلا پایگاه خود در طرطوس در سواحل سوریه را ترک کرده بود.
پایگاه هوایی روسیه در حمیمیم، در جنوب شهر لاذقیه و پایگاه در بندر طرطوس در گذشته برای کمک به مرکز لجستیکی در لیبی برای نیروهای روسی در آفریقا استفاده می‌شد و بی شک، از دست دادن پایگاه هوایی حمیمیم به حمل‌ونقل هوایی روسیه به لیبی ضربه می‌زند و ممکن است حمل و نقل روسیه به لیبی تنها از طریق ترکیه امکان پذیر باشد خواهد بود.
طرطوس تا به امروز تنها پایگاه روسیه در شرق مدیترانه بوده و از دست دادن آن احتمالا تأثیر منفی بر حضور نظامی قابل اعتماد روسیه در منطقه خواهد داشت.
روز گذشته، رویترز مدعی شد که در بزرگراهی که پایگاه هوایی حمیمیم را به پایگاه طرطوس متصل می‌کند، یک کاروان روسی از خودروهای جنگی پیاده نظام و خودروهای لجستیکی در حال حرکت به سمت پایگاه هوایی دیده می‌شود.
کرملین در روزهای اخیر گفته است که روسیه در حال مذاکره با حاکمان جدید سوریه بر سر این پایگاه‌ها است و مذاکرات با حاکمان جدید سوریه ادامه دارد و روسیه از پایگاه‌های خود عقب نشینی نمی‌کند. با این حال، هنوز مشخص نیست که احمد الشرع؛ رهبر شورشیان سوریه، معروف به ابومحمد الجولانی آینده بلندمدت پایگاه‌های روسیه را چگونه ارزیابی می‌کند.
سایه روشن سقوط اسد و جنگ اوکراین
بعید است که سقوط اسد در سوریه تاثیر مستقیم و قابل توجهی بر میدان نبرد در اوکراین داشته باشد، اما می‌تواند بر حضور نظامی روسیه در منطقه تأثیر بگذارد. به عقیده بسیاری از ناظران بین‌المللی، از دست دادن سوریه ممکن است موضع پوتین در قبال اوکراین را سخت کند و تمایل او را برای کنترل بیشتر کند.
ولادیمیر پوتین؛ رئیس‌جمهور روسیه، زمانی که در سال 2022 تهاجم تمام عیار به اوکراین را آغاز کرد، ظاهرا معتقد بود که نیروهای روسیه ظرف چند هفته دولت را سرنگون خواهند کرد و تسلط مسکو بر این کشور را پس از 30 سال استقلال بازگرداند.
پوتین اشتباه کرد و جنگی که او شروع کرد تقریبا سه سال است در جریان است. تمرکز کرملین بر جنگ علیه اوکراین یکی از عواملی است که در سرعت و موفقیت تهاجم شورشیان سوریه نقش داشت. با شروع حمله، هواپیماهای جنگی روسیه حملات خود را به مناطق تحت کنترل شورشیان تشدید کردند، اما با توجه به محدود بودن توانایی‌های نظامی در سوریه و تمرکز بر روی اوکراین، مسکو هیچ تلاش گسترده‌ای برای متوقف کردن آن انجام نداد.
تا تابستان سال گذشته حدود 7000 پرسنل نظامی روسیه در سوریه حضور داشتند. حتی اگر همه این سربازان به فدراسیون روسیه منتقل شده و سپس به جنگ علیه اوکراین اعزام شوند، این امر تاثیر قابل‌توجهی بر وضعیت کارزار نبرد در اوکراین ندارد. اخیرا، ارتش روسیه تلفات زیادی را متحمل شده است؛ چراکه در ماه‌های اخیر به دنبال افزایش دستاوردهای خود به ویژه در منطقه دونباس شرقی اوکراین بوده است.
حتی اگر کشتی‌های روسی مستقر در طرطوس از دریای مدیترانه خارج شوند، نمی‌توانند وارد دریای سیاه شوند؛ چراکه حتی در صورت عدم محدودیت از سوی ترکیه برای عبور از تنگه بوسفر و داردانل، ممکن است با برنامه اوکراین برای حمله به آنها روبرو شود.
با این حال، انتقال جنگنده‌های روسیه از سوریه ممکن است به برتری نیروی هوایی این کشور در جنگ با اوکراین کمک کند و با توجه به اینکه حیات سیاسی پوتین به جنگ در اوکراین گره خورده است، خروج روسیه و کاهش بازیگری آن در سوریه ممکن است به تمرکز پوتین برای تشدید جنگ در اوکراین کمک کند و اگر روسیه به طور کامل از سوریه بیرون رانده شود، چنین ضربه جدی به قدرت روسیه احتمالا پوتین را سخت‌تر و مصمم‌تر می‌کند تا موفقیت در اوکراین را نشان دهد.
اما در سوی دیگر، سقوط حکومت اسد به عنوان نمادی از نفوذ روسیه پس از شوروی در خارج از کشور، می‌تواند جهان را قانع کند که مسکو ضعیف‌تر و آسیب‌پذیرتر از زمانی است که ماشین نظامی خود را به سمت اوکراین گسیل کرد و افسانه شکست ناپذیری روسیه را بیش از پیش دستخوش تردید قرار دهد.
امروز جنگ روسیه و اوکراین، می‌تواند نشان دهد که چگونه یک کشور به عنوان حیات خلوت روسیه در دهه‌های گذشته می‌تواند، به یک بازیگر اثرگذار نه تنها منطه‌ای بلکه جهانی بدن شود و نشان دهد که می‌توان قدرت‌های هسته‌ای را با بزرگترین چالش‌های نظامی روبرو ساخت.
در طرف دیگر، تجربه سال‌های اخیر جنگ اوکراین و روسیه نشان داده که قدرت‌های غربی و رقیب روسیه بیش از هر زمانی در شرایطی که روسیه در حال کسب موفقیت و پیروزی است کمک‌های خود به اوکراین را تشدید می‌کند.
اما قصد اوکراین نیز، به عنوان یک کشور جنگ زده برای ضربه زدن به دشمن متقابل خود یعنی روسیه جدی است و به نظر می‌رسد، اوکراین به صورت غیر مستقیم یک پیام را به غرب مخابره می‌کند و آن پیام این است که پیوستن این کشور به ناتو می‌تواند کمک بزرگی به غرب برای مهار روسیه و مقابله با منافع روسیه در سراسر جهان، باشد.
امروز، اوکراین بیش از هر زمان دیگری، در حال تبدیل شدن به یک بازیگر فرامنطقه‌ای است که می‌تواند، یک ابرقدرت سال‌های نه چندان دور را با چالش‌های نظامی و ژئوپلیتیک بزرگی روبرو کند.
