مجموع رایزنی های عباس عراقچی، وزیر خارجه در سه ایستگاه منطقه ای دوحه، بیروت و دمشق در نخستین ساعات و روزهای گذشته از عملیات وعده صادق ۲ پس از رایزنی های متعدد و متنوع صورت گرفته در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، نشانه ای از پررنگ تر شدن نقش دیپلماسی در توضیح و تبیین اتفاق هایی است که در میدان در حال اجرا هستند.
پایگاه خبری جماران، سارا معصومی: دولت چهاردهم به ریاست مسعود پزشکیان در شرایط ملتهب منطقه ای و پرخبر بین المللی کار خود را با دستور کار وفاق در سیاست داخلی و کاهش تنش در سیاست خارجی آغاز کرد. اگر بتوان گفت که در یک ماه و اندی گذشته از شروع به کار، این دولت توانسته در حوزه سیاست داخلی پیرامون دستور کار تعیین شده در مسیر درست قرار گرفته و حرکت کند اما در حوزه سیاست خارجی بیش از آنکه بتواند دستور کار کاهش تنش و بازگرداندن توازن در روابط خارجی را در قالب برنامه ای مدون و چند مرحله ای پایه گذاری کند مشغول مدیریت تنش و دست و پنجه نرم کردن با طوفان هایی بوده که از مسیر مخالف وزیده اند.
نخستین روز آغاز به این کار این دولت با ترور اسماعیل هنیه، رئیس فقید دفتر سیاسی حماس در تهران و در شرایطی که به منظور شرکت در مراسم تحلیف رئیس جمهور، مهمان حاکمیت سیاسی ایران بود، صورت گرفت. فضای پیرامون چند و چون انجام این ترور که پس از نخستین حمله مستقیم نظامی ایران به خاک سرزمین های اشغالی) عملیات وعده صادق یک) صورت گرفت به گونه ای بود که همگان انتظار واکنش سریع تهران را داشتند. تهران اما در واکنش نشان دادن به این ترور « نه تعلل کرد و نه شتابزده عمل کرد » و با توجه به بحث های مستمر جاری درباره تلاش میانجی گران منطقه ای و فرامنطقه ای برای برقراری آتش بس در غزه ترجیح داد به دیپلماسی برای پایان دادن به درد و رنج مردم محصور غزه فرصت بیشتری بدهد.
*****
در میانه این پنجره باز نگه داشته از طرف ایران، مسعود پزشکیان در راس هیات سیاسی به منظور شرکت در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد راهی نیویورک شد تا همزمان که در داخل کشور نهادهای نظامی و امنیتی در هماهنگی با مقام های تصمیم گیرنده مشغول بررسی گزینه های پیش روی ایران برای خونخواهی اسماعیل هنیه هستند، توضیحات حقوقی و سیاسی ایران در محکومیت روند تنش آفرینی تصاعدی رژیم اسرائیل را به گوش جهانیان رسانده و همزمان از تریبون های مختلف برنامه ریزی شده برای سخنرانی، مصاحبه و گفت و شنود با روسا و مقام های عالی سایر کشورها رویکرد دولت جدید ایران برای کاستن از تنش ها و بازگرداندن آرامش و ثبات نسبی در منطقه را مطرح کند.
در یک برآورد کلی از رایزنی های مسعود پزشکیان، رئیس جمهور، عباس عراقچی، وزیر خارجه و محمد جواد ظریف، معاون راهبردی رئیس جمهور در نیویورک می توان گفت که هسته اصلی تحلیل ها و برداشت ها از دولت جدید ایران در فضای سیاسی و رسانه ای بین المللی این بود که « تهران به دنبال تشدید تنش نیست و همکاری های منافع محور برای عبور از بحران های جاری را در دو سطح منطقه ای و فرامنطقه ای ترجیح می دهد.» این برداشت از دولت جدید در جمهوری اسلامی ایران طبیعتا به مذاق بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم اسرائیل که از تشدید تنش در منطقه غرب آسیا و دست به گریبان بودن غرب با ایران ارتزاق می کند، خوش نیامد و شاید همین میل به تشدید تنش بود که نتانیاهو را بلافاصله پس از پایان سخنرانی در مجمع عمومی و ترک سالن نیمه خالی به اتاق عملیات کشاند تا دستور ترور سید حسن نصرالله، دبیر کل حزب الله لبنان را صادر کند. دستوری که برای تهران عبور از همه خط قرمزها و البته پایان دادن به سیاست «خویشتن داری در میدان به نفع تداوم صرف دیپلماسی» بود.
با بازگشت مسعود پزشکیان و هیات همراه به تهران، عملا دو پیش درآمد حساب شده برای توضیح و تبیین عملیات نظامی مستقیم علیه اسرائیل اجرایی شده بود؛ نخست فرصت دادن به دیپلماسی برای برقراری آتش بس و دوم تبیین حقوقی و سیاسی تخطی چندباره رژیم اسرائیل از حقوق بین الملل و شفاف سازی درباره برخورداری ایران از حق احیای بازدارندگی و پاسخ دادن به متجاوز.
******
در چنین بستری پیش از آنکه مسعود پزشکیان و هیات همراه راهی قطر به عنوان دومین مقصد منطقه ای دولت جدید شوند ( پس از عراق ) عملیات «وعده صادق دو» با پرتاب قریب به 200 موشک از ایران به سمت سرزمین های اشغالی انجام شد. ساعاتی پس از این عملیات، رئیس جمهور و وزیر خارجه به منظور دیدار رسمی دوجانبه و شرکت در اجلاس مجمع گفتگوی همکاری آسیا، راهی دوحه، پایتخت قطر شدند. دوحه در میان کشورهای دوست ایران در حاشیه خلیج فارس هم نقش واسطه و پیام رسان میان تهران و واشنگتن را داشته و هم به واسطه میزبانی از هیأت حماس سهم پررنگی در مذاکرات تاکنون نافرجام برای برقراری آتش بس در غزه ایفا کرده است. همزمان آنچه که بیش از رایزنی های دوجانبه میان مقام های دو کشور به چشم آمد و البته در این شرایط منطقه ای از اهمیت دوچندانی برخوردار است نشست بی سابقه وزیر خارجه ایران با وزرای خارجه 6 کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس بود. ناگفته پیدا است که تلاش برای پایان دادن به جنگ غزه و ممانعت از گسترش بیشتر دامنه این جنگ در لبنان، متقاعد کردن متحدان منطقه ای واشنگتن به اعمال فشار بر دولت آمریکا برای برقراری آتش بس، اعلام اطمینان دادن به تهران در بی طرفی اعضای شورای همکاری در هرگونه درگیری میان ایران و رژیم اسرائیل و درخواست از تهران برای پرهیز از به میانه کشیدن پای این کشورها به این درگیری به دلیل میزبانی برخی از آنها از پایگاه های نظامی آمریکایی از محورهای جنجالی و البته حیاتی مورد بحث در این دیدار بی سابقه بوده است.
بر همین اساس خبرگزاری رویترز به نقل از منابع دیپلماتیک گزارش کرد که کشورهای حوزه خلیج فارس در حال مطمئن کردن تهران از بی‌طرفی خود در هرگونه درگیری با رژیم صهیونیستی هستند. براساس این گزارش کشورهای عربی خلیج فارس در نشست های هفته جاری در دوحه به‌دلیل نگرانی خود بابت تاثیرات احتمالی تشدید تنش‌ها در منطقه روی تأسیسات نفتی آنها و شکل گرفتن تهدیدات احتمالی علیه تاسیسات خود، به دنبال اطمینان دادن به ایران از بی طرفی خود در درگیری بین تهران و رژیم صهیونیستی بودند. به زبان ساده می توان گفت که کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در دوحه به دنبال این تفاهم نانوشته با تهران بودند که آتش بس تازه برقرار شده میان آنها از عدم برقراری آتش بس در غزه و لبنان یا تشدید تنش متاثر نشود.
مسعود پزشکیان که در میانه گمانه زنی های رسانه ای درباره نوع واکنش رژیم اسرائیل به عملیات وعده صادق دو و تلاش کشورهای منطقه و فرامنطقه برای مهار تنش به وجود آمده میان ایران و اسرائیل به قطر سفر کرده بود، در نشست خبری با امیر قطر به صراحت موضع ایران در این خصوص را تکرار کرده و با تاکید بر اینکه اگر رژیم صهیونیستی اشتباهی کند، جمهوری اسلامی ایران پاسخ قاطع و محکمی به او خواهد داد و به این موضع به طور جدی پایبند هستیم، گفت: «ایجاد ناامنی و گسترش بحران از اهداف پلید رژیم صهیونیستی در منطقه است و ما باید از تحقق این اهداف جلوگیری کنیم. آمریکایی‌ها و کشورهای غربی باید از عامل خود در منطقه بخواهند که دست از این کشتار و جنایت بردارد و منطقه با ناامن نکند، چرا که ناامنی به نفع هیچ‌کس و هیچ دولتی، حتی به نفع خود کشورهای اروپایی و آمریکا نیست.» تکرار این موضع از سوی وزیر خارجه در گفت و گو با رسانه ها و همچنین دیدارهای دو و چندجانبه متعدد صورت گرفته در مسقط در حقیقت نوعی ترغیب طرف های مقابل برای اعمال فشار بر آمریکا به منظور وادار کردن رژیم اسرائیل به واکنش نشان دادن وسیع به عملیات وعده صادق ۲ است.
تنها ساعاتی پس از بازگشت هیات ایرانی از دوحه و رایزنی های مسعود پزشکیان و عباس عراقچی با مقام های کشورهای عربی منطقه بود که سید بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان در پستی در شبکه اجتماعی «ایکس» اذعان کرد که حامیان اسرائیل در حالی از قوانین بین‌المللی سخن می‌گویند که بار‌ها از اجرایی‌شدن این قوانین در مورد فلسطین جلوگیری کرده‌اند.
وی تأکید کرد که این روند باید اکنون تغییر کند. البوسعیدی تصریح کرد که قوانین بین‌المللی باید به‌صورت واقعی و در عمل اجرایی شوند نه اینکه فقط در قالب کلمات به آنها اشاره شود. وزیر خارجه عمان با اشاره به اظهارات اخیر کشورهای غربی در واکنش به دفاع مشروع ایران نوشت: برای برخی دولت‌های خاص آسان است که اقدامات ایران را محکوم کنند درحالی‌که به‌جای آن باید به عامل اصلی بحران کنونی بپردازیم. وی تأکید کرد که «تنها با پایان‌دادن به اشغال غیرقانونی فلسطین توسط اسرائیل می‌توانیم امیدوار باشیم که صلح به منطقه باز گردد.»
این مقام عمانی خواهان اعمال قوانین بین‌المللی در عمل شد. البوسعیدی تصریح کرد «اسرائیل باید عملیات نظامی خود را در غزه، کرانه باختری و لبنان متوقف کند. این مسئله باید با اقدام جمعی بین‌المللی برای پایان‌دادن به اشغال غیرقانونی فلسطین توسط اسرائیل همراه باشد». وی تأکید کرد که «یک کشور کاملاً مستقل فلسطینی باید نه‌تنها با قانون، بلکه با حمایت همه نهاد‌ها و سازمان‌های جامعه بین‌الملل ایجاد شود.» وزیر خارجه عمان با انتقاد از اقدامات کشورهای غربی در حمایت از اسرائیل و نادیده‌گرفتن اشغال فلسطین توسط این رژیم تأکید کرد که این کشورها نتوانسته‌اند امنیت و ثباتی را که تنها دولت می‌تواند فراهم کند، برای مردم فلسطین تضمین کنند. البوسعیدی تصریح کرد که «حقوق و زندگی مردم فلسطین تحت اشغال با گسترش شهرک‌های غیرقانونی و تحمیل رژیم آپارتاید به‌تدریج از بین رفته است».
******
بیروت، پایتخت لبنان بامداد جمعه سیزدهم مهرماه چهارمین میزبان (پس از بغداد، نیویورک و مسقط) عباس عراقچی، وزیر خارجه در مدت زمان گذشته از حضورش در راس دستگاه دیپلماسی بود. سفری که وزیر خارجه بنا داشت پیش از نیویورک آن را به سرانجام برساند اما به توصیه سید حسن نصرالله به دلایل برخی ملاحظه ها به تاریخ دیگری در آینده نزدیک موکول شده بود، آینده ای که در آن وزیر خارجه باید در آن از پیشوند شهید برای اشاره به سید حسن نصرالله استفاده میکرد.
سفر وزیر خارجه ایران به لبنان در شرایط خاص داخلی در بیروت، بمباران هوایی و ورود زمینی محدود ارتش رژیم اسرائیل و البته قرار داشتن ایران و رژیم اسرائیل در بالاترین سطح تنش انجام شد. به نظر می رسد که همین شرایط خاص و قرار گرفتن منطقه در آستانه جنگ گسترده، «ژان نوئل بارو» وزیر امور خارجه فرانسه را نیز چند روز پیش تر از همتای ایرانی به بیروت کشانده بود تا از اسرائیل بخواهید که فورا حملات خود را به لبنان را متوقف و بر ضرورت برقراری آتش بس در لبنان تاکید کند. با توجه به جنس رابطه میان جمهوری اسلامی ایران و حزب الله و فقدان سیدحسن نصرالله در راس هرم امنیتی و سیاسی حزب الله لبنان که در پارلمان و دولت این کشور سهم قابل توجهی دارد و همچنین هشدار رژیم اسرائیل درباره ممنوعیت ورود هواپیماهای ایرانی به حریم هوایی لبنان و البته تداوم حملات سنگین این رژیم به مناطقی در بیروت، این سفر وزیر خارجه ایران به پایتخت لبنان حامل پیام های متفاوتی در منطقه و فرامنطقه بود. به گفته اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه که عراقچی را در این سفر همراهی می کرد، « محموله‌ای شامل ۱۰ تن مواد غذایی و دارویی به عنوان بخشی از کمک‌های بشردوستانه ایران در جریان این سفر تقدیم لبنان شد.»
جدا از مباحث مربوط به انجام این سفر در این بازه زمانی برای تاکید بر ثبات در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نسبت به حمایت از حزب الله لبنان و همبستگی با دولت و مردم این کشور در میانه حملات سنگین رژیم اسرائیل و شکستن فضای سنگین ترس و دلهره درباره آینده سیاسی و امنیتی این کشور با سفر در عالی ترین سطوح، مهم ترین نکته رویکرد تهران نسبت به برقراری آتش بس در لبنان بود. نکته ای که به پرسش یکی از خبرنگاران لبنانی از عراقچی هم در نشست خبری کوتاه مدت در بیروت تبدیل شد. وزیر خارجه با اشاره به اینکه آتش‌بس یکی از موضوعات مورد بحث او با مسئولان لبنانی بوده گفت: از تلاش‌هایی که برای آتش‌بس صورت می‌گیرد، حمایت می‌کنیم به شرط اینکه اولاً حقوق مردم لبنان رعایت شده باشد و مورد پذیرش مقاومت باشد و ثانیاً همزمان با آتش‌بس در غزه باشد.
تأکید عباس عراقچی بر اینکه توافق آتش بس باید مورد پذیرش مقاومت و همزمان با برقراری آتش بس در نوار غزه باشد با توجه به بحث های صورت گرفته از سوی دولت لبنان در چند روز اخیر مبنی بر آمادگی برای اجرایی کردن قطعنامه ۱۷۰۱ از اهمیت دو چندان برخوردار است.
قطعنامه ۱۷۰۱ از قطعنامه‌های شورای امنیت است که در ۱۱ آگوست ۲۰۰۶ (۲۰ مرداد ۱۳۸۵) برای پایان دادن به جنگ میان حزب‌الله لبنان و اسرائیل صادر شد. در ۱۲ آگوست همان سال، کابینه لبنان قطعنامه را می‌پذیرد و در همان روز سید حسن نصرالله از قطعنامه صادره حمایت می‌کند. سید حسن نصرالله در آن زمان با اشاره به اینکه از نظر حزب‌الله بخش‌هایی از قطعنامه سازمان ملل متحد غیر منصفانه است ولی لبنان به وحدت ملی نیاز دارد، موافقت خود را با این قطعنامه اعلام کرد. بر اساس قطعنامه شماره ۱۷۰۱ شورای امنیت سازمان ملل، حزب‌الله لبنان باید به ساحل شمالی رودخانه لیتانی عقب‌نشینی کند تا راه را برای استقرار ارتش ملی لبنان و نیروهای پاسدار صلح هموار سازد. همچنین ارتش اسرائیل موظف است با آغاز استقرار این نیروها، نیروهای خود را از مناطق جنوبی لبنان خارج کند. این قطعنامه همچنین بر تمامیت ارضی لبنان و حاکمیت و استقلال سیاسی آن در محدوده مرزهای بین‌المللی تأکید می‌کند. لازم به ذکر است که هرچند هدف از این اقدام بهبود بخشیدن اوضاع در منطقه مرزی اسرائیل و لبنان بوده اما این قطعنامه در واقع تاکنون هرگز عملی نشده است.
هفته گذشته نجیب میقاتی، نخست وزیر موقت لبنان، پس از دیدار با نبیه بری، رئیس پارلمان این کشور، از اجرایی ساختن قطعنامه شماره ۱۷۰۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد سخن گفته بود. همزمان با او عبدالله بوحبیب، وزیر خارجه دولت پیشبرد امور لبنان نیز بر ضرورت اجرای قطعنامه ۱۷۰۱ سازمان ملل تأکید کرده و گفته بود در حال حاضر یکی مهم‌ترین اولویت‌های لبنان اجرای کامل قطعنامه ۱۷۰۱ سازمان ملل متحد است.
پیشتر نیز «نبیه بری» رئیس پارلمان لبنان گفت که این کشور همچنان به توافق بدست آمده با «آموس هوکشتاین» فرستاده ویژه رئیس جمهور آمریکا درباره روند آتش بس با رژیم اسرائیل و اجرای فوری قطعنامه ۱۷۰۱ شورای امنیت سازمان ملل پایبند است.وی در گفتگو با روزنامه سعودی «الشرق الاوسط» گفت: من قبلا توافقی را درباره آتش بس با «سید حسن نصرالله» دبیرکل شهید حزب الله، مطرح کردم که درباره آن به توافق رسیدیم و توافق مذکور، همچنان به قوت خود باقی است.
به گزارش رسانه های رسمی ایرانی، تاکید بر عزم جمهوری اسلامی ایران برای حمایت از دولت و ملت و مقاومت لبنان در برابر تجاوز و آتش افروزی رژیم اسرائیل به عنوان بخشی از رویکرد مسئولانه ایران برای حراست از صلح و ثبات منطقه، ضرورت تلاش همه جانبه کشورهای اسلامی و عربی برای تبیین ابعاد اقدامات غیرقانونی و جنایتکارانه این رژیم، بسیج سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی برای اقدام جمعی جهت توقف تجاوز اسرائیل از مهم ترین محورهای علنی شده از رایزنی های عراقچی با مقام های لبنانی در بیروت بود. وزیر خارجه ایران همچنین در لبنان و پیش از عزیمت به سوریه بار دیگر هشدارهای تهران به تل آویو را از پشت تریبون تکرار کرده و با تاکید بر اینکه اگر اسرائیل هرگونه اقدام دیگری علیه ایران بکند، اقدام ما از آن سخت‌تر خواهد بود، گفت:«ما قصد ادامه نداریم مگر اینکه رژیم صهیونیستی بخواهد حملاتش را ادامه دهد که در اینصورت پاسخ ما متناسب و کاملا حساب‌شده خواهد بود.»
******
در مجموع می توان گفت که مجموع رایزنی های عباس عراقچی، وزیر خارجه در سه ایستگاه منطقه ای دوحه، بیروت و دمشق در نخستین ساعات و روزهای گذشته از عملیات وعده صادق ۲ پس از رایزنی های متعدد و متنوع صورت گرفته در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، نشانه ای از پررنگ تر شدن نقش دیپلماسی در توضیح و تبیین اتفاق هایی است که در میدان در حال اجرا هستند. انتصاب رئوف شیبانی به عنوان نماینده ویژه وزیر خارجه در منطقه غرب آسیا همزمان با شدت گرفتن تحولات میدانی در غزه و تاکید عراقچی بر ضرورت افزایش تحرکات سیاسی در نخستین دیدار با او را باید در راستای پررنگ شدن نقش دیپلماسی و وزارت خارجه در این پرونده دانست. رئوف شیبانی سوابق دیپلماتیک مختلفی از جمله معاون عربی و آفریقایی وزارت امور خارجه و سفیر جمهوری اسلامی ایران در لبنان، سوریه و تونس را در کارنامه خود دارد که می تواند به هماهنگ تر شدن اقدام های نظامی و امنیتی ایران در دفاع از خود با دستورکارهای دیپلماتیک مدنظر وزارت خارجه کمک شایانی بکند.
در حالی که برخی از کارشناسان نسبت به قرار گرفتن فرمان دیپلماسی کشور در خدمت تحولات آنی و میدانی و دور شدن از مسیر کلان تعریف شده از سوی دولت چهاردهم مبنی بر بازگرداندن توازن به روابط بین المللی کشور و تحریم زدایی از آن هشدار می دهند می توان گفت که پویایی دیپلماسی ایران در منطقه در سه ایستگاه ذکر شده در راستای تامین امنیت همان مسیر تعریف شده است به گونه ای که
۱. تلاش اسرائیل برای امنیتی سازی و تهدید سازی دوباره از ایران در سطح منطقه ای به شکل گیری اجماع مجدد علیه تهران منتهی نشود.
۲. دست بنیامین نتانیاهو در ماجراجو معرفی کردن جمهوری اسلامی ایران و به تبع آن مقصر جلوه داده تهران در آغاز احتمالی جنگی گسترده خالی بماند.
۳. برنامه ریزی اعلام شده مبنی بر تلاش ایران برای از سرگیری مذاکرات در راستای احیاء برجام یا توافقی بر همان بستر برای رفع تحریم از تحولات میدانی کمترین آسیب را ببیند و رایزنی های مستقیم و غیرمستقیم صورت گرفته با اروپا و آمریکا در نیویورک همچنان در بستر خود ادامه پیدا کند.
۴. نگرانی در میان دیگر اعضای محور مقاومت درباره تغییر کلان رویکرد جمهوری اسلامی ایران به تحولات جاری در غزه و لبنان به خصوص پس از شهادت سیدحسن نصرالله شکل نگیرد.
