پایگاه خبری جماران : عراق به نخستین میزبان خارجی مسعود پزشکیان، رئیس جمهور تازه نفس جمهوری اسلامی ایران تبدیل شد. سفر سه روزه رئیس دولت چهاردهم به شهرهای بغداد، کربلا، نجف، بصره و البته سفر بی سابقه به اقلیم کردستان عراق، رنگ و بوی متفاوتی از سفرهای روسای جمهور پیشین به این کشور داشت. بر اساس اخبار رسمی، مقام های دو کشور در این سفر چهارده توافقنامه همکاری مشترک امضا کردند.استقبال بی نظیر مقام های اقلیم کردستان در دو شهر اربیل و سلیمانیه از پزشکیان و همچنین جنس رایزنی های رئیس جمهور ایران با مقام های محلی بصره این سفر را متفاوت تر از موارد مشابه آن کرد.محمدصالح صدقیان، رئیس مرکز عربی مطالعات ایران و تحلیل گر ارشد مسائل عراق معتقد است که انجام این سفر تنها چند روز پس از نهایی شدن موافقتنامه خروج نیروهای آمریکایی از عراق و البته در شرایط تسری ناامنی جنگ غزه به سرتاسر منطقه بر اهمیت آن افزوده بود.
عراق همواره در زمره کشورهای مهم برای سیاست خارجی ایران در دولت های متفاوت بوده است. با این همه سفر مسعود پزشکیان، رئیس جمهور تازه نفس ج.ا.ایران به شهرهای مختلف عراق در بازه زمانی مهم و شاید متفاوتی چه در داخل ایران و چه در منطقه انجام شد. فکر می کنید پیام های این سفر با توجه به کیفیت آن برای سیاست خارجی ایران و مجموع تحولات منطقه ای چیست؟
در حال حاضر منطقه پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و آغاز جنگ در غزه دچار تحولاتی و تسری ناامنی سراسری شده که اهمیت سفر مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران به عراق را دوچندان می کند. این سفر، البته از پیش برنامه ریزی شده، تنها چند روز پس از نهایی شدن موافقتنامه میان عراق و ایالات متحده آمریکا برای خروج نیروهای باقیمانده آمریکایی از این کشور در دو مرحله و بازه زمانی ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ انجام شد.
ملاقات های مسعود پزشکیان در بغداد با رئیس جمهور، نخست وزیر و سران گروه های سیاسی و استقبال بسیار گرم عراقی ها از رئیس جمهور جدید ایران، برای کشورهای عربی و منطقه بسیار شگفت انگیز بود و از بازتاب این دیدارها در رسانه های منطقه ای می توانیم متوجه این حس و حال آنها از میزان استقبال صورت گرفته از رئیس جمهور ایران باشیم. به ویژه استقبال از مسعود پزشکیان در اربیل، سلیمانیه و بصره بسیار مورد توجه رسانه های منطقه ای و فرامنطقه ای قرار گرفت و آن را نشانه عمق رابطه میان ایران با بغداد عراق و البته منطقه اقلیم کردستان این کشور می دانند. رئیس جمهور ایران در سفر سه روزه به عراق از شش شهر بازدید کرد و چهارده موافقتنامه نیز میان دو کشور امضا شد که نشان دهنده مفید و هدفمند بودن این سفر است.
کمیت و کیفیت تحولات رخ داده در سفر مسعود پزشکیان به عراق پیامی هم برای آمریکایی ها مبنی بر عمق رابطه ایران و عراق است. روابط دو کشور بسیار قدیمی و تاریخی است و ما شاهد بودیم که پس از ۲۰۰۳ میلادی و سقوط رژیم صدام، مردم دو کشور بدون در نظر گرفتن ملاحظه های دولت های دو کشور، رفت و آمد دو طرفه را آغاز کردند و به نظر می رسید که مردم از خاطره تلخ جنگ هشت ساله میان ایران و عراق عبور کردند. سفر اخیر رئیس جمهور ایران به عراق نیز گویای صمیمیت روابط دوجانبه میان مردم ایران و عراق بود. عراقی ها نیز نشان دادند که مایل به روابط حسنه با ایران علیرغم وجود برخی مشکلات و اختلاف ها هستند. پوشش این سفر در رسانه های عربی هم بسیار قابل توجه بود و نشان از مهم بودن آن بخصوص در نگاه کشورهای حاشیه خلیج فارس بود.
انتظار دولت عراق از جمهوری اسلامی ایران در دوره ریاست جمهوری مسعود پزشکیان چیست؟
در حال حاضر در عراق امنیت نسبی برقرار شده است. بعد از تشکیل دولت محمد شیاع السودانی، نخست وزیر از اکتبر 022 تاکنون ُ شاهد برقراری امنیت نسبی در دو سال اخیر در عراق بودیم. در حال حاضر مسائلی مرتبط با نیروهای حشدالشعبی و نیروهای نزدیک به ایران و فعالیتهای آنها در داخل عراق مطرح است. البته باید توجه داشت که کل منطقه در حال حاضر تحت تاثیر جنگ غزه است و به همین دلیل شاید دو طرف نتوانند به راحتی و بدون دغدغه درباره این مسئله با هم گفت و گو کنند. با این وجود مسأله پایبندی دوستان و نیروهای نزدیک به ایران به قانون در عراق و متعهد بودن آنها به تامین ثبات و امنیت در این کشور، یکی از مهم ترین درخواستهای بغداد از تهران است. البته در اینجا باید ذکر کنم که جمهوری اسلامی ایران بخصوص در دوره مبارزه عراق با داعش، کمک بسیاری به مقابله با این گروه تروریستی و سایر گروه های تکفیری به دولت مرکزی عراق کرد.
رابطه ایران و عراق منهای فاکتور امریکا قابل تعریف است؟ آیا با توجه به اینکه همین الان هم عراق نمی تواند بخشی از پول ها و بدهی های خود به ایران را به دلیل تحریم های یکجانبه امریکا بر ایران پرداخت کند، این رابطه تا پیش از حل مشکل ایران در سطح بین المللی یک سقف پرش محدودی نخواهد داشت؟
این مسأله برای هر دو کشور مهم است اما برای عراق، مهم تر. عراق از بعد از سال ۲۰۱۴ میلادی و ظهور داعش، با مشکلات حاد امنیتی روبه رو شده بود. در سال ۲۰۱۱ موافقتنامه امنیتی میان عراق و آمریکا برای خارج کردن نیروهای امریکایی از این کشور امضاء شد، در آن زمان نوری مالکی مسئولیت دولت در عراق را بر عهده داشت. طبق این توافق، بخش اعظم نیروهای آمریکایی از عراق خارج شدند. در سال ۲۰۱۴ با ظهور داعش نیروهای آمریکایی به درخواست عراق، به این کشور بازگشتند و تاکنون هم در این کشور باقی مانده اند. در قالب موافقتنامه جدید آمریکا و عراق، نیروهای آمریکایی در دو مرحله در سالهای ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶، عراق را ترک خواهند کرد. در دوره ریاست جمهوری باراک اوباما ( ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۷ ) یک نشست میان هیات های ایرانی و آمریکایی به میزبانی عراق در بغداد برگزار شد. در آن بازه زمانی، اراده هر سه کشور این بود که عراق به زمینی برای نبرد و تنش میان ایران و آمریکا تبدیل نشود.
در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ ( ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ ) چهره های جنجالی و ضدایرانی در دولت او حضور داشتند و نتیجه این تندروی ها بازگشت تنش به داخل عراق و البته نخست وزیری مصطفی کاظمی بود. البته باید بگویم که علت اصلی تنش در داخل عراق در آن بازه زمانی هم اقدام های تحریک آمیز آمریکا بود. در حال حاضر هم مطلوب دولت عراق این است که این کشور در اختلاف های میان ایران و آمریکا گرفتار نشود . اما من فکر می کنم که عراقی ها از چنان جایگاه قوی برخوردار نیستند که بر ایران و آمریکا در این زمینه تاثیر مستقیمی داشته باشند.
به نظر من، ایران مایل نیست که عراق به صحنه ای برای کشمکش و مقابله با آمریکا تبدیل شود و تاکنون هم طبق اطلاعاتی که از داخل عراق به من رسیده، ایران کمک بسیاری به عراق برای فاصله گرفتن این کشور از تبدیل شدن به صحنه تخاصم تهران و واشنگتن کرده است. البته باید گفت که مسئولیت این تنش آفرینی ها هم گاهی اوقات با خود آمریکایی ها است. در دوره ریاست جمهوری جو بایدن، اندکی اوضاع آرام تر شده است و احساس نمی کنیم که دولت او به دنبال تبدیل کردن عراق به صحنه تخاصم با ایران است. البته اینکه پس از انتخابات پیش روی آمریکا در ماه نوامبر، چه کسی مسئولیت امور در کاخ سفید را به دست بگیرد و چه سیاستی را در قبال این پرونده اتخاذ کند، چندان مشخص نیست و باید به زمان واگذار شود.
اطلاعاتی که من از منابع نزدیک به نخست وزیر عراق دریافت کرده ام این است که دولت ایران به دولت عراق اعلام کرده که ایران مایل نیست عراق به صحنه مقابله میان ایران و آمریکا تبدیل شود و دولت عراق هم این پیام تهران را به واشنگتن رسانده است.
مسعود پزشکیان، نخستین رئیس جمهور ج.ا.ایران است که به اقلیم کردستان سفر کرد. نخستین پرسش اینکه چه موانعی و یا ملاحظه هایی باعث عدم سفر مقام های پیشین ایرانی به این منطقه شده بود؟ در حال حاضر نتیجه انجام این سفر بر روابط دوجانبه تهران و اقلیم را چگونه ارزیابی می کنید؟
سفر بی سابقه رئیس جمهور ایران به اربیل و سلیمانیه هم برای کشورهای منطقه و هم برای روابط اقلیم کردستان با جمهوری اسلامی ایران مهم بود. اقدام مسعود پزشکیان در گفت و گو با رسانه های کردی به زبان کردی بسیار مورد توجه قرار گرفت و ابتکار خوبی هم بود. برخی از دوستان من که از مقام های مسئول در اقلیم کردستان هستند از سفر رئیس جمهور ایران به اقلیم و جزئیات این سفر خرسند و راضی بودند.
من فکر می کنم که سفر اردیبهشت ماه نیچروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق به تهران و دیدارهایی که او با مقام های عالی رتبه ایرانی داشت، هم برای کردستان و هم برای ایران مهم و البته سرنوشت ساز بود. به نظر می رسد که بسیاری از موارد اختلافی میان تهران و اربیل در جریان گفت و گوهای صریح و صادقانه ای که دو طرف در جریان دیدار نیچروان بارزانی از ایران داشتند، حل و فصل شد. بعد از سفر او به تهران بود که اردوگاه های گروه های کرد مخالف ایران که در نزدیکی مرز مشترک برپا بود، جمع آوری شدند. اخیرا و چند روز پیش از سفر رئیس جمهور ایران به عراق هم، قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی نخست وزیر عراق اعلام کرد که هفتاد اردوگاه متعلق به این گروه های کرد از جوار مرز با ایران برچیده شده و به عمق خاک عراق منتقل شده اند و در حال حاضر هیچ اردوگاهی در نزدیکی مرز مشترک نیست. این تحولات در حقیقت نتیجه مذاکرات نیچروان بارزانی در تهران بود. تا پیش از سفر آقای بارزانی به تهران، گمانه زنی هایی هم درباره فعالیت اسرائیل در منطقه اقلیم مطرح بود که به نظر می رسد این اختلاف نیز میان دو طرف حل شده است.
یکی از ابتکارهای خوب هیات ایرانی، سفر همزمان مسعود پزشکیان به اربیل و سلیمانیه بود که هم برای حزب دموکرات کردستان عراق در اربیل و هم برای حزب اتحادیه میهنی کردستان در سلیمانیه مهم بود. دیدار مسعود پزشکیان با مسعود بارزانی نیز گام مفیدی بود که فکر می کنم نتایج مثبتی هم به همراه خواهد داشت.
شما در بخش هایی از سخنان خود اشاره کردید به انجام سفر رئیس جمهور ایران به عراق چند روز پس از حصول توافق میان عراق و امریکا برای خروج نیروهای امریکایی از این کشور، فکر می کنید عراق امروز توان مدیریت امنیتی این کشور را به گونه ای که تهدید امنیتی از جانب این کشور متوجه همسایگان نشود، دارا است یا خیر؟
اگر امروز ادعا کنیم که عراق قطعا توان بالایی در مدیریت امنیتی دارد، اغراق خواهد بود اما همزمان باید بگویم که دولت فعلی تا حدی از این توانایی مدیریت نظامی و امنیتی برخوردار است. البته باید بگویم که فعلا امریکایی ها در عراق حضور دارند و اوضاع امنیتی در سوریه هم تعریف آنچنانی ندارد و تهدید داعش در این کشور هنوز به قوت خود باقی است. تعدادی از نیروهای نظامی ترکیه هم در داخل خاک عراق حضور دارند. با این اوصاف می توان گفت که وضع سیاسی، امنیتی و نظامی عراق اندکی پیچیده است. بخشی از این پیچیدگی ناشی از حضور نیروهای امریکایی در این کشور است و بخشی از آن هم به فعالیت نیروهای داعش باز میگردد. داعش در حال حاضر در نزدیکی مرز سوریه با عراق فعال است و نمی دانیم که آیا در آینده نزدیک به خاک عراق حمله می کنند یا خیر. مجموع این تحولات یک جمع امنیتی ایجاد می کند.
ما در حال حاضر در منطقه با چند مشکل دست و پنجه نرم می کنیم، از جنگ غزه تا فعالیت نیروهای داعش و البته حضور و فعالیت نیروهای نظامی امریکایی و ترک ها در داخل خاک عراق. با اینهمه فکر می کنم که عراق قدرت مدیریت امنیتی و یا نظامی دارد اما به شرط ها و شروط ها.
