پایگاه خبری جماران، سارا معصومی: «به گفته مقامات آمریکایی و اروپایی، ایران موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد را به روسیه ارسال کرده است. مقامات اروپایی می گویند که واشنگتن اخیرا متحدان خود را از اقدام ایران مطلع کرده است.» این عبارات تازه ترین ادعایی است که روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال درباره رابطه جمهوری اسلامی ایران با فدراسیون روسیه در سایه تداوم حملات روسیه به اوکراین منتشر کرده است.
ادعاهایی که ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه آن را بی اساس خوانده و در واکنش به آن می گوید، «جمهوری اسلامی ایران از ابتدای بحران اوکراین تاکنون هیچگاه بخشی از این نزاع و درگیری نظامی و ادامه آن نبوده و همواره از راهکار سیاسی و گفت‌وگوهای دوجانبه برای پایان دادن به این بحران حمایت کرده است. ایران از ابتدای بحران اوکراین تاکنون هیچگاه بخشی از این نزاع و درگیری نظامی و ادامه آن نبوده و همواره از راهکار سیاسی و گفت‌وگوهای دوجانبه برای پایان دادن به این بحران و درگیری حمایت کرده است. رویکرد اصولی و اعلام شده جمهوری اسلامی ایران در خصوص بحران اوکراین همچنان ثابت و بدون تغییر باقی مانده و تکرار ادعای ارسال موشک های بالستیک برای روسیه، با اهداف و انگیزه‌های سیاسی برخی کشورهای غربی صورت می‌گیرد.»
در چند روز گذشته از انتشار این خبر در وال استریت ژورنال، برخی مقام های اروپایی تهران را با اعمال تحریم بیشتر تهدید کرده اند. سیاستی که در واقع ادامه زنجیره رابطه پرتنش جمهوری اسلامی ایران و کشورهای اروپایی بخصوص در سه سال اخیر است.
۵ اسفند ۱۴۰۰ (۲۴ فوریهٔ ۲۰۲۲) بود که روسیه تهاجم گسترده ای را به همسایه غربی خود یعنی اوکراین آغاز کرد. البته این حمله نقطه آغاز تنش میان مسکو و کی یف نبود بلکه می توان آن را نقطه اوج بحرانی دانست که از سال ۲۰۱۴ میان دو کشور آغاز شده بود. کارشناسان حمله روسیه به اوکراین را بزرگ‌ترین حملهٔ نظامی متعارف به خاک اروپا از زمان جنگ جهانی دوم می دانند.
چندی پس از آغاز تجاوز روسیه به اوکراین، کی یف با استناد به لاشه هایی از پهپادهای پیدا شده در خاک این کشور ادعا کرد که جمهوری اسلامی ایران یکی از تامین کنندگان تجهیزات نظامی روسیه در این جنگ است. ادعایی که از سوی وزیر خارجه وقت و فقید ایران حسین امیر عبداللهیان بارها تکذیب شد و همزمان گفته شد که همکاری نظامی ایران و روسیه به مدتها پیش از آغاز جنگ در اوکراین بازمی گردد.
کی یف به تبع سیاست هایی که به نظر میرسد خط و ربط آن از اروپا می آید تاکنون توضیحات تهران در این زمینه را نپذیرفته و حالا با خبرسازی جدید وال استریت ژورنال درباره ارسال موشک های بالستیک کوتاه برد ایران به روسیه، این پرونده می تواند وارد فاز جدیدی شود.
با محسن بهاروند، سفیر پیشین ایران در لندن و کارشناس ارشد روابط بین الملل که دستی هم در پرونده مذاکرات جمهوری اسلامی ایران با اوکراین در دو سال اخیر داشته، درباره چرایی سردی کم سابقه رابطه ایران و اروپا و تاثیر دوستی ایران با روسیه در میانه جنگ اوکراین بر این رابطه و همچنین نقشه راه مدنظر او برای خروج ایران و اوکراین از وضعیت تنش آمیز فعلی گفت و گو کردیم.
دیپلماتهای اروپایی نیاز به اقدام دیپلماتیک مذاکره و اقناع را مانند گذشته احساس نمی کنند
محسن بهاروند در پاسخ به این پرسش که چرا در سه سال اخیر رابطه ایران با اروپا به سردی گرائید، می گوید: سردی رابطه ایران و اروپا چند دلیل متفاوت داشت؛ نخست آنکه در این مدت جریان های سیاسی تند و نسل جدیدی در عرصه سیاست ورزی اروپا به روی کار آمد که بی تجربه بود و تندروی داشت. دوم اینکه در جریان اعتراض های داخلی در ایران، اروپایی ها گمان کردند که نظام سیاسی در ایران به شدت تضعیف شده و حتی ممکن است این اعتراض ها به سقوط جمهوری اسلامی منجر شود، در نتیجه مواضع آنها در نتیجه تحلیل اشتباهی که از وضعیت در ایران داشتند بسیار تند و تیز شد. سومین دلیل هم جنگ روسیه علیه اوکراین بود که باعث تخریب بیشتر روابط ایران و اروپا شد. چهارم سیاست تحریم و ابزارهای اجبار آمیز یکجانبه، ابتکار دیپلماتیک را از جهان غرب سلب کرده است. سیاست‌های تحریمی باعث شده است که دیپلماتهای آمریکایی و اروپایی نیاز به اقدام دیپلماتیک مذاکره و اقناع را مانند گذشته احساس نکنند.
ایران راه تنفسی روسیه را باز کرد
سفیر پیشین ایران در لندن با اشاره به اینکه در حال حاضر بحث روسیه و اوکراین بیشترین تاثیر را در روابط ایران و اروپا دارد ، افزود: اروپایی ها در زمانی که با روسیه به واسطه حمله این کشور به اوکراین تا سطح تنش حداکثری رفتند و همگام با آمریکا تلاش کردند با منزوی سازی روسیه، تمام راه های تنفسی این کشور را مسدود کنند ناگهان احساس کردند که کشور مهمی مانند ایران برای روسیه راه تنفس باز کرده است. واقعیت هم این است که ایران در این شرایط برای روسیه راه تنفسی باز کرد و امیدوارم که روسها بدانند ما چه کمک بزرگی به آنها کرده و از منزوی شدن روسیه جلوگیری و راه تنفس را برای این کشور باز کردیم. این کار ظاهرا بر اروپایی‌ها گران آمده است.
همکاری ایران و روسیه از سر دشمنی با اروپا نبود
بهاروند با تاکید بر اینکه کمکی که جمهوری اسلامی ایران به روسیه کرد صرفا از سر خصومت و دشمنی با اروپا نبود ، ادامه داد: این تحلیل اشتباهی است که اروپایی ها مرتکب شدند. غرب تمام راه های تنفس ایران را پس از بازگشت تحریم های امریکا علیه ایران بسته بود و ایران چاره ای نداشت جز اینکه از روسیه کمک گرفته و همکاری متقابلی را با این کشور پیش ببرد.
اروپا همواره از ایران طلبکار بوده است
معاون وزیر خارجه در امور حقوقی و بین‌المللی در دولت دوازدهم با اشاره به اینکه اروپا همواره در یک رابطه یک طرفه با جمهوری اسلامی ایران بوده است، می گوید: اروپا همواره از ایران مطالبه داشته و هیچ گاه به ایران نگفته که ما در ازای این مطالبه یا این درخواست چه چیزی به شما می دهیم یا چه امکانی را برای شما فراهم می کنیم. سیاست اروپا همواره تلاش برای تحمیل یک خواسته بود. اروپا در زمان جنگ روسیه و اوکراین، گمان کرد که ما وارد حوزه امنیتی اروپا شدیم و علیه امنیت اروپا کار می کنیم. در حالی که همکاری ایران و روسیه حتی علیه اوکراین هم نبود.
ایران هیچ گاه با روسیه توافق نکرده که از تجهیزات ایرانی علیه اوکراین استفاده کند
عضو هیات مذاکره کننده ایران با طرف اوکراینی در پاسخ به پرسشی درباره اتهام های مطرح شده به ایران پیرامون ارسال تسلیحات نظامی به روسیه از پهپاد تا موشک های بالستیک کوتاه برد، گفت: در ابتدا و قبل از ترک وزارت امور خارجه شخص من به مراه هیات کشورمان مسئول مذاکرات با طرف اوکراینی در مورد پهپادها بودم. ما در مذاکراتی که با اوکراینی ها داشتیم تلاش کردیم به هیات اعزامی این کشور که شامل نظامی ها و دیپلماتهای این کشور بود بگوئیم که اگر ما قبلا همکاری نظامی با روسیه داشتیم به معنای صدور این مجوز نبوده که روسیه از آن علیه اوکراین استفاده کند. استدلال ایران بود که ایران هیچ گاه با روسیه توافق نکرده که از تجهیزات ایران را علیه اوکراین استفاده کند. موضع ما در جنگ اوکراین نیز هیچ گاه جانبداری از روسیه نبوده است. در حال حاضر سایر کشورها هم به طرفین سلاح فروخته اند و کشورهای مختلف از این فضاها استفاده می کنند. همکاری نظامی ایران و روسیه در حوزه پهپادها هم به پیش از شروع جنگ اوکراین باز می گردد. احساس من در آن مذاکرات این بود که اوکراین تنها نیست و به تنهایی نمی تواند تصمیم بگیرد.
روسیه پهپادهای ایرانی را دستکاری کرده بود
دستیار وزیر امور خارجه و مدیرکل امریکا در دولت دوازدهم در ادامه با ارائه جزئیاتی درباره پهپادهای فروخته شده ایرانی به روسیه گفت: پهپادی که از قبل از جنگ اوکراین از طرف روسیه از ما خریداری شده بود اسلحه ای نبود که تغییرات چندانی در میدان جنگ ایجاد کند. سلاح ارزانی است که ظاهرا روسیه برای اهداف کوچکتر از آنها استفاده کرده است. روسیه این پهپادها را دستکاری کرده و اینگونه نبود که پهپاد استفاده شده توسط روسیه دقیقا همانی باشد که از ایران خریداری کرده است. فرق ما با بقیه این است که اگر کشوری امروز به اوکراین سلاح می دهد به این کشور می گوید که از این سلاح علیه روسیه استفاده کن و در حقیقت به طرف جنگ در مقابل روسیه تبدیل می شود، ولی همکاری ما با روسیه به عنوان طرف جنگ با اوکراین نبوده است.
برخی فروش سلاح ایرانی به روسیه را راهی برای دور زدن تحریم می دانند
محسن بهاروند در پاسخ به پرسشی درباره هزینه های تحمیل شده بر تهران در حوزه سیاست خارجی در اثر اتهام زنی اوکراین و اروپا به ایران در همدستی با روسیه در جنگ اوکراین گفت: مباحث مربوط به پهپادها به زمان گذشته و تقریبا ابتدای این مخاصمه باز می گردد. اکنون باید جدی تر به موضوع نگاه کنیم. ممکن است برخی تحلیلگران ایرانی در این زمان هم وضعیت پیش آمده بین روسیه و اوکراین را یک فرصت برای ایران بدانند و به آن بعنوان بازار و راهی برای دور زدن تحریم ها نگاه کنند بدون اینکه قصد و نیت ایران این باشد که بعنوان یک طرف مخاصمه تلقی شود. ایده این تحلیل تا حدی قابل درک است ولی چنین تحلیلی دچار یک خطای استراتژیک است.
در هر اقدامی باید ابعاد استراتژیک موضوع را در نظر بگیریم
مذاکره کننده ایران با هیات اوکراینی با تاکید بر تبعات منفی ساده سازی بیش از حد یک موضوع بخصوص در حوزه سیاست خارجی می گوید: گاهی ساده سازی مسائل ممکن است پیامدهای غیر قابل پیش بینی داشته باشد. در چنین اقداماتی مهم نیت و برداشت ما نیست بلکه در هر اقدامی باید ابعاد استراتژیک و بخصوص تاثیرات یک اقدام بر امنیت ملی خود و دیگران را نیز در نظر داشته باشیم و پیامدهای استراتژیک آن برای کشور را مورد ارزیابی قرار دهیم.
شاید ایران می توانست سقفی برای همکاری با روسیه در نظر بگیرد
از سفیر پیشین ایران در لندن درباره نقشه راهی که احتمالا بتواند به کاهش تنش میان ایران و اوکراین و به تبع آن اروپا در این پرونده کمک کند، سوال کردم. بهاروند در پاسخ می گوید: چنانچه گفتگوهای واقعی شکل می گرفت احتمالا میتوانستیم سقفی را برای همکاری های خود با روسیه در نظر بگیریم. مثلا نوع همکاری نظامی با روسیه را به گونه ای تعریف می کردیم که به اصطلاح Game changer نباشد. اگر اروپا چیزی برای عرضه به ایران در دست داشت و با ایران وارد گفت و گو می شد شاید بر سر این نکته می توانستیم توافقی داشته باشیم.
هم ایران و هم اروپا از گفت و گو استقبال چندانی نکردند
بهاروند که در کارنامه کاری خود کارشناسی حقوقی نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد در اواخر دهه هفتاد را دارد در پاسخ به این پرسش که آیا اروپا آمادگی این گفت و گوها با تهران را داشت، می گوید: خیر. اشکال به دو طرف وارد بود. من زمانی که رئیس هیات مذاکره کننده ایران با اوکراین بودم حاضر بودم که به آلمان، فرانسه و حتی انگلیس سفر کنم و با مقام های مسئول این کشورها در این رابطه صحبت کنم. ولی احساس می کردیم در این کشورها آنطور که باید از ما استقبال نخواهد شد. بنظرم زمان مناسب نبود. من به لحاظ شخصی هم تمایل نداشتم به جایی بروم که انتظار یک استقبال شایسته در شان نماینده ایران را نداشته باشم. در عین حال دستورالعملی هم دال بر اینکه از سلایق و غرور شخصی خود بنفع منافع کشور عبور کنید و سعی کنید مذاکرات را با اروپایی ها پیش ببرید از وزارت امور خارجه دریافت نکردم.
اروپا به اشتباه وزنی برای ایران در معادله اوکراین قائل نبود
محسن بهاروند با تایید این گمانه زنی که اروپا به دنبال اهرم فشار سازی علیه ایران در این پرونده بود، افزود: همزمان احساس من این بود که اروپایی ها چنین نقشی برای ایران قائل نبودند که ایران را در این معادله ها شرکت بدهند و به یک طرف گفت و گو با آنها درباره اوکراین تبدیل شود. آنها ایران را ضعیفتر تلقی می کردند در حالی که این تحلیل اشتباه بود. اروپایی ها اختلاف با ایران بر سر توسعه برنامه هسته ای و اعتراض های عمومی در ایران را به این موضوع اضافه کرده و اهرم فشار جدیدی علیه ایران ساختند. دوم اینکه اروپایی ها در تله ای که خود ساخته بودند گرفتار شده بودند. مواضع سخت حقوق بشری و ایدئولوژیک علیه ایران گرفته بودند و برای آغاز یک گفتگوی سازنده گرفتار افکار عمومی خودشان شده بودند.
نخستین گام پذیرش اصل گفت و گو میان ایران و اروپا است
محسن بهاروند که در اواخر دولت دهم از اعضای هیات مذاکرات محرمانه ایران با ایالات متحده در مسقط، پایتخت عمان بوده در مقام ارائه پیشنهاد به دولت جدید برای چند و چون حل پرونده اختلاف با اروپا بر سر اوکراین می گوید: همواره اولین سخن این است که اصل گفت و گو میان ایران و اروپا پذیرفته شود. باید نسبت به گذشته تغییراتی در رویکردها ایجاد شود. ایران باید با صدای رسا اعلام نماید که مسئولانه اقدام می کند و به هیچ وجه قصد ندارد بعنوان یک طرف این مناقشه مسلحانه تلقی گردد بخصوص اینکه اوکراین کشوری است که ما روابط بسیار حسنه و تاریخی با آن داشته ایم. اروپا هم باید منافع و نگرانی های ایران را به رسمیت بشناسد و حاضر باشد سهم خود را در برطرف کردن این انتظارات ایفا نماید. ایران نیز باید شناخت بیشتری از نگرانی های اروپا در مورد وضعیت بین روسیه و اوکراین پیدا کند.
کلی گویی در پرونده اختلاف با اوکراین راه به جایی نمی برد
بهاروند در پاسخ به این پرسش که گام های عملی ایران در میدان واقعیت ها برای حل تنش جاری با اوکراین باید از چه مختصاتی برخوردار باشد، گفت: نهادهای داخلی کشورمان باید تا زمان تداوم مخاصمه مسلحانه بین روسیه و اوکراین بتوانند سقف معنی داری برای همکاری نظامی با روسیه در نظر بگیرند بشرط اینکه اروپا بتواند در مقابل امتیازات قابل توجهی به ایران پیشنهاد کند. نقطه توازن و تعادل را در اینجا باید جستجو کرد. توضیح یا تلاش برای توجیهات کلی نمی تواند منتج به نتیجه گردد. ایران می تواند با کمک سایر کشورها اقدامات و ابتکارات دیپلماتیکی برای پایان مخاصمه بین روسیه و اوکراین مطرح کند.
مذاکره برای مذاکره نمی تواند پاسخگوی انتظارات فعلی باشد
معاون وزیر خارجه در امور حقوقی و بین‌المللی در دولت دوازدهم با تاکید بر اینکه باید تغییراتی در مدل مذاکراتی ایران صورت پذیرد، گفت: برای بنده روشن است که اگر گفتگویی به روال قبلی شکل بگیرد و طرفها به گردونه فشار و تبلیغات وارد شوند و بخواهند در مورد کلیات بیانیه صادر کنند، گفتگوی موفقی نخواهد شد. نه تنها اکنون با فضای بین المللی جدیدی روبرو هستیم بلکه حتی می توانم بگویم تصور سیاستمداران و دیپلماتهای ایران از خود و دیگری پس از تحولات اخیر خاورمیانه و وضعیت بین اوکراین و روسیه تغییر کرده است و مذاکره برای مذاکره نمی تواند پاسخگوی انتظارات آنها باشد.
ایران باید روابط با اتحادیه اروپا را تقویت کند
بهاروند با تاکید بر ضرورت احیای گفتگوهای دو جانبه با اوکراین می گوید: در ادامه و در همین راستا باید گفتگوها بصورت مجزا با کشورهای اروپایی اعم شرق و غرب و شمال و جنوب اروپا نیز انجام شود. شکل و نوع گزارش دهی و تعامل در هریک از کشورها ممکن است متفاوت باشد. همزمان ایران باید با اتحادیه اروپا و نهادهای اروپایی بعنوان یک نهاد و یک سازوکار حقوقی مستقل روابط خود را تقویت کند.
این تحلیل گر ارشد روابط بین الملل در ادامه افزود: من در دولت سیزدهم هم به عنوان مشاور وزیر خارجه به مرحوم امیر عبداللهیان پیشنهاد کردم که باید با کشورهای اروپایی به صورت دو جانبه و همچنین جداگانه با اتحادیه اروپا گفت و گوهایی را پیش ببریم. من در آن زمان هم اختلاف نظری را میان کشورهای اروپایی، اتحادیه و شخص جوزپ بورل با برخی سیاستمداران کشورهای اروپایی می دیدم. در زمانی که کشورهای اروپایی با ما مذاکره نمی کردند شخص بورل و معاون او انریکه مورا در ارتباط مستقیم با ایران بودند.
می توان مجوز تاسیس دفتر دیپلماتیک اتحادیه اروپا در تهران را داد
سفیر پیشین ایران در لندن در ادامه می گوید: پیشنهاد من به وزارت خارجه این بود که ما به اتحادیه اروپا اجازه بدهیم که دفتر دیپلماتیک خود را در تهران افتتاح کند و خود اتحادیه در تهران سفیر داشته باشد که در زمان مورد نیاز که ارتباط با کشورهای اروپایی دچار تنش شده از مکانیسم اتحادیه استفاده کنیم . فکر می کنم اتحادیه بعنوان یک نهاد در مواردی می تواند روزنه دیپلماتیک در اروپا را باز کند. اما به قدری فشار اروپایی ها بر تهران زیاد شد و بی اعتمادی بحدی بالا رفته بود که این راهکار فرصت طرح و بررسی جدی نیافت. البته این بحث در مورد کلیت روابط با اروپا است.
در سه سال گذشته نتوانستیم یک روند دیپلماتیک را با اروپا کلید بزنیم
محسن بهاروند در پاسخ به پرسش پایانی درباره نقش اروپا در پرونده های مهم پیش روی سیاست خارجی ایران به ویژه احیاء برجام یا توافقی مشابه برای رفع تحریم، می گوید: در روابط بین الملل شما نمی توانید هیچ بازیگری را حذف کنید. هر بازیگری به میزانی قدرت و تاثیرگذاری دارد. در روابط بین الملل فرصت و تهدید همزاد هستند. کدامیک را انتخاب می کنید بستگی به مهارت و شناخت شما دارد. کشورهای اروپایی از این قدرت برخوردار هستند که موج قابل توجهی در سازمان ملل یا دیگر مجامع بین المللی ایجاد کنند. روابط خارجی کشور باید توازن داشته باشد. هر بازیگری به اندازه خودش مهم است و ما با حفظ عزت کشور می توانیم با کارت همه بازیگران این صحنه بازی کنیم. ما همواره و در هر شرایطی باید بتوانیم یک روند دیپلماتیک را با طرف مقابل خود شروع کنیم حتی اگر با آن بدترین مناسبات را هم داشته باشیم. این بدان معنا نیست که ما از اهداف خود دست برداشتیم . متاسفانه ما در سه سال گذشته نتوانستیم یک روند دیپلماتیک را با اروپا کلید بزنیم در حالیکه به هیچ وجه نمی توان توان کشورهای اروپایی در جریان سازی بین المللی را نادیده گرفت.
