مهم ترین پرسش این است که شرط عربستان سعودی برای عادی سازی رابطه با اسرائیل تا چه اندازه عملیاتی است؟
به گزارش جماران آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده برای پنجمین بار از زمان آغاز جنگ غزه در منطقه و مشغول دیدار با رهبران کشورهای تاثیرگذار در جنگ غزه است. ساعاتی پس از دیدار او با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در ریاض، وزارت خارجه کشور میزبان در بیانیه ای از شرط اصلی عربستان برای عادی سازی رابطه با اسرائیل رونمایی کرد. شرطی که البته چندان هم تازگی ندارد و پیش از این هم در رسانه های متفاوت منطقه ای و فرامنطقه ای به آن اشاره شده بود.
همزمان با آغاز سفر آنتونی بلینکن به منطقه، رسانه های آمریکایی که از سوی وزارت خارجه این کشور در جریان محورهای مورد بحث در این سفر قرار گرفته بودند گزارش هایی درباره نقشه جدید کاخ سفید برای پایان دادن به جنگ غزه در مرحله نخست و مشخص کردن وضعیت سیاسی و امنیتی حاکم بر غزه در مرحله دوم و سپس تشکیل کشور مستقل فلسطین در آخرین مرحله منتشر کردند. تفاوت این نقشه با نقشه های اعلامی و ادعایی پیش از 7 اکتبر این است که آمریکا ادعا می کند روند تشکیل کشور مستقل فلسطین نمی تواند در یک پرانتز باز زمانی باشد و باید همزمان با بحث ها درباره آینده سیاسی غزه این پروسه هم طی شود. ادعایی که به گفته برخی کارشناسان بیشتر شبیه اقدامی نمادین است و با توجه به چالش های موجود بر روی زمین که اشغالگری اسرائیل و وجود شهرک های توسعه یافته این رژیم تنها یکی از آنها است، اجرای آن آسان نخواهد بود.
درباره نقشه راه جدید بایدن چه می دانیم؟
توماس فریدمن، خبرنگار با نفوذ رسانه آمریکایی نیویورک تایمز همزمان با پرواز بلینکن به عربستان سعودی در گزارشی درباره نقشه جدید بایدن برای منطقه نوشت: راهبرد تازه ای توسط دولت جو بایدن در حال شکل گرفتن باشد تا جنگ چند جبهه ای کنونی که غزه، ایران، اسرائیل و منطقه در آن درگیرند را مدیریت کند.
دکترین بایدن سه مسیر دارد: در یک مسیر، موضعی قوی و قاطع درباره ایران خواهد بود، از جمله پاسخ نظامی قوی و محکم به نیابتی ها و عوامل ایران در منطقه به دنبال کشته شدن سه سرباز ایالات متحده در حمله پهپادی به یک پایگاه در اردن که به نظر می‌رسد توسط یک گروه شبه نظامی طرفدار ایران در عراق انجام شده است.
مسیر دوم، یک جهش بی‌سابقه در گام های دیپلماتیک ایالات متحده برای حمایت از یک دولت فلسطینی – آن هم هم اکنون – صورت خواهد گرفت. این جهش شامل شناسایی یک دولت فلسطینی غیرمسلح در نوار غزه و کرانه باختری خواهد بود که به محض آنی شکل خواهد گرفت که فلسطینی‌ها نهادهای مشخص و معتبری را ایجاد کرده باشند که از توانمندی‌های امنیتی لازم برخوردار باشند تا این دولت قابلیت بقاء داشته و هرگز هم اسرائیل را تهدید نکند. مقامات دولت بایدن با اندیشمندان و کارشناسان درون و بیرون دولت ایالات متحده درباره اشکال مختلفی که شناسایی دولت فلسطینی می تواند به خود بگیرد، در مشورت بوده‌اند.
در مسیر سوم، یک ائتلاف امنیتی گسترده‌تر میان ایالات متحده با عربستان سعودی ایجاد خواهد شد که همچنین شامل عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل خواهد بود؛ در صورتی که دولت اسرائیل آماده باشد به یک فرآیند دیپلماتیک که به ایجاد یک دولت فلسطینی غیر مسلح تحت نظر یک حاکمیت دگرگون شده فلسطینی، بپیوندد. اگر دولت آمریکا، توانایی اجرای این برنامه را داشته باشد – که یک “اگر” بسیار بزرگ است – دکترین بایدن می‌تواند بزرگترین دگرگونی راهبردی در منطقه را از زمان توافق کمپ دیوید سال ۱۹۷۹ پدیدار سازد.
توماس فریدمن در بخش دیگری از این گزارش ادعا کرده که یکی از مهم ترین اهداف کاخ سفید از پیگیری این راهبرد مقابله با گسترش نفوذ ایران است : اگر چنین راهبردی بزرگی در منطقه اجرایی نشود، بحران در منطقه به گونه ای پیش خواهد رفت که ایران را تقویت، اسرائیل را منزوی و توانایی آمریکا در تاثیرگذاری مثبت بر رویدادها را تضعیف می کند.
پیش از نیویورک تایمز، گاردین نیز در گزارشی درباره این راهبرد جدید آمریکا برای شکل دادن به نظم جدید منطقه ای در غرب آسیا ادعا کرده بود که توافق سعودی- اسرائیلی که به تشکیل کشور فلسطین دست یابد، خاورمیانه را تغییر شکل می دهد و بیشترین هزینه این تغییر شکل هم برای ایران خواهد بود که با استفاده از فضای مناقشه میان اسرائیل و فلسطین در این سالها خود را قهرمان آرمان فلسطین نشان داده و این موضع گیری را به زیربنای طرح نفوذ خود در سراسر منطقه تبدیل کرده است.
شرط عربستان سعودی چیست؟
ساعاتی پیش وزارت خارجه عربستان درباره گفت‌وگوهای جاری میان ریاض و واشنگتن در خصوص مسیر صلح اعراب و اسرائیل بیانیه‌ای صادر کرد. براساس ترجمه خبرگزاری ایسنا در بیانیه این وزارتخانه آمده‌است: «با توجه به مذاکرات جاری میان عربستان و آمریکا در خصوص مسیر صلح اعراب و اسرائیل و با توجه به آنچه سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا در این زمینه بیان کرد، تاکید می‌کنیم موضع پادشاهی عربستان سعودی در قبال موضوع فلسطین و نیاز مردم برادر فلسطین به حقوق مشروع خود ثابت بوده و خواهد بود.
ریاض همچنین موضع قاطع خود را به دولت آمریکا اعلام کرد مبنی بر اینکه تا زمانی که کشور مستقل فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ به پایتختی بیت المقدس شرقی تشکیل نشده و تجاوز اسرائیل به نوار غزه متوقف نشود و تمامی نیروهای اشغالگر اسرائیل از نوار غزه خارج نشوند، روابط دیپلماتیک با اسرائیل برقرار نخواهد شد.
ریاض بر درخواست خود از جامعه جهانی - به ویژه - اعضای دائم شورای امنیت که هنوز کشور فلسطین را به رسمیت نشناخته‌اند، تاکید می‌کند و می‌گوید به رسمیت شناختن کشور فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ با قدس شرقی به عنوان کشور فلسطینی‌ها را تسریع ببخشند تا مردم فلسطین به حقوق مشروع خود و به صلحی جامع و عادلانه برای همه دست یابند.»
آمریکا چه می گوید؟
اصرار عربستان سعودی مبنی بر تشکیل کشور فلسطین بر اساس مرزهای 1967 در حقیقت بخشی از راهبرد اعلامی آمریکا چه پیش از 7 اکتبر و چه پس از آن در گزارش های منتشر شده در رسانه های آمریکایی همزمان با سفر وزیر خارجه این کشور به منطقه است. این تطبیق محتوایی در سخنان وزیر خارجه آمریکا پس از دیدار با مقام های سعودی در ریاض هم منعکس شد: «عربستان سعودی علاقه مند به عادی سازی روابط با اسرائیل است، اما خواهان یک مسیر "روشن" به سمت کشور فلسطین است. عربستان همچنان "منفعت قوی" در عادی سازی روابط با اسرائیل دارد، اما محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی به صراحت گفته که جنگ در غزه باید پایان یابد و باید زمان مشخص و مسیری منسجم به سوی تشکیل کشور فلسطین وجود داشته باشد.»
آنتونی بلینکن پس از اینکه روز دوشنبه در ریاض بیش از دو ساعت با بن سلمان دیدار کرد تور منطقه ای خود را ادامه داده و قرار است امروز هم در تل آویو با مقام های ارشد این رژیم دیدار کند. او چه در جریان این سفر و چه در سفر قبلی خود به منطقه تاکید کرده بود که اگر دولت اسرائیل می‌خواهد به عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی دست یابد و حمایت این کشور را بدست آورد، باید تصمیم‌های «سختی» بگیرد و به سمت راهکار دو کشوری حرکت کند. البته این موضع وزیر خارجه آمریکا از سوی بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم اسرائیل رد شده و او تاکید دارد که جنگ در غزه طولانی مدت خواهد بود و ایده تشکیل کشور مستقل فلسطینی هم ممکن نیست.
فرمول بسیار است، عملگرایی کم است
مهم ترین پرسش این است که شرط عربستان سعودی برای عادی سازی رابطه با اسرائیل تا چه اندازه عملیاتی است؟ خالد الکندی از موسسه خاورمیانه و کارشناس مسائل منطقه در پاسخ به این پرسش به PBS می گوید: من فکر می‌کنم قطعاً این امکان وجود دارد که طرف‌ها، سعودی‌ها، اسرائیلی‌ها، آمریکایی‌ها بتوانند فرمولی را ایجاد کنند که برای هر سه آنها کارساز باشد. مطمئن نیستم که این فرمول در نهایت موفق شود اما فعلا باید همه را متقاعد کرد که به بحث درباره این فرمول بپیوندند. من فکر می کنم مشکل این نیست که آیا تشکیل کشور فلسطین مورد قبول همه است یا نه چرا که حتی دونالد ترامپ نیز در نهایت برنامه ای برای یک کشور فلسطینی داشت که البته طبق فرمول او به سختی می توانستیم آن را کشور مستقل بخوانیم. من فکر می کنم آنچه بسیار مفیدتر خواهد بود این است که ایالات متحده، به ویژه، در مورد طرح ریزی یک طرح روشن برای پایان دادن به اشغالگری اسرائیل، هم در غزه، بلکه در کرانه باختری و ( بیت المقدس) صحبت کند. اگر این طرح بر پایان دادن به اشغالگری اسرائیل متمرکز می شد، آنگاه بسیار معنادار تر می شد. تشکیل یک کشور فلسطینی و راه حل دو دولتی بارها در گذشته مورد بحث قرار گرفته اما نادیده گرفته شده اند.
عادی سازی روابط اسرائیل – عربستان کلید صلح خاورمیانه نیست
آرون دیوید میلر از بنیاد کارنگی برای صلح بین المللی در پاسخ به این پرسش PBS می گوید: هرگونه تعهد معنادار به تشکیل کشور فلسطین توسط یک دولت اسرائیل باید به پایان اشغالگری اسرائیل منجر شود. من با خالد موافقم که فکر می کنم چنین معامله ای امکان پذیر است اما در مورد آن نگران هستم. من فکر می کنم که ما در معرض خطر پرداخت بیش از حد به سعودی ها برای جوش دادن این معامله هستیم. فکر نمی کنم یک معاهده دفاعی متقابل و دو جانبه از زمان بازنگری معاهده ایالات متحده و ژاپن در سال 1960، میان ما و هیچ کشور دیگری منعقد شده باشد. موافقت با درخواست هسته ای سعودی برای برخورداری از حق غنی سازی هم ضربه بزرگی به سیاست اشاعه ما است. من نگرانی دیگری هم دارم و آن این است که در نهایت، هر تعهدی که اسرائیل بپذیرد به یک مذاکره جدی منجر نشود. فلسطینی ها باید یک شریک قابل مذاکره باشند و اسرائیل هم باید در این مسیر جدی باشد. من فکر نمی کنم عادی سازی اسرائیل و عربستان کلید پایان دادن به درگیری اسرائیل و فلسطین باشد.
