بیطرفی کشورهای حوزه خلیج فارس در جنگ اوکراین و عدم حمایت از سیاست متحدان خود در امریکا و ناتو، اتخاذ استراتژی نسبتا مستقل در پیگیری منافع و علاقمندی روسیه به همکاری هر چه بیشتر با این منطقه، توسعه بیشتر روابط روسیه با حوزه جنوبی خلیج فارس را نوید میدهد.
عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک دانشگاه و دیپلمات بازنشسته در یادداشت اختصاصی برای جماران به بررسی ابعاد مهم سفر یک روزه ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور فدراسیون روسیه به عربستان سعودی و امارات متحده عربی پرداخته است:
براساس اخبار اعلام شده، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه روز چهارشنبه به دو کشور جنوبی خلیج فارس یعنی امارات عربی متحده و عربستان سعودی سفر رسمی خواهد داشت. این سفر از جنبه های مختلف برای پوتین و روسیه حائز اهمیت است :
1-رئیس جمهور روسیه از سوی دادگاه بین المللی به جهت حکم صادر شده تحت تعقیب و کشورها موظف به دستگیری او هستند. همین مساله منجر به احتیاط او در سفر به خارج از روسیه شده است. به همین دلیل او در نشست سران بریکس در آفریقای جنوبی با توجه به تفاهمی که میان دو کشور به دست آمده، حاضر نشد. بنابراین، سفر ولادیمیر پوتین به دو کشور مهم جنوبی خلیج فارس که متحد غرب و امریکا به شمار می آیند، دارای اهمیت است. می توان گفت که با این سفر اثرگذاری رأی دادگاه بین المللی تا حد زیادی از بین میرود و در آینده شاهد سفرهای بیشتر رئیس جمهور روسیه به دیگر کشورها خواهیم بود.
این نکته قابل ذکر است که رای دادگاه بین المللی علیه ولادیمیر پوتین به این بهانه بود که در سال اول جنگ اوکراین حدود ۷۰۰ کودک اوکراینی از آن کشور به روسیه برده شده و سرپرستی آنها به خانواده های روسی علاقمند واگذار شد. اما از سویی کشته شدن ۷ هزار کودک فلسطینی در غزه در مدت ۵۰ روز که از جنگ و حمله اسرائیل میگذرد و عدم محکومیت اسرائیل در این جنایات از سوی غرب، این تصویر را در سطح جهانی ایجاد کرده که کشورهای غربی با رفتاری دوگانه در مسائل حقوق بشری به نحوی عمل می کنند که با منافع آنها سازگاری داشته باشد.
بنابراین، این مساله هم میتواند در تصمیم گیری میزبان ها در انجام این سفر موثر باشد و پاسخ مناسبی در اختیار آنها برای مقابله با فشار سیاسی احتمالی از سوی غرب قرار دهد.
2-مورد دیگر عدم تغییر سیاست کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نسبت به رابطه با شرق است. پس از بی اعتنایی ایالات متحده به محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی و عمل متقابل او، بالاخره کاخ سفید تصمیم گرفت با هدف کاهش نفوذ چین و روسیه به کشورهای این حوزه و بویژه عربستان نزدیک شود. بهبود نسبی روابط دو جانبه این تصویر را به وجود آورد که ممکن است کشورهای عرب حوزه خلیج فارس تا حدی در توسعه رابطه با شرق محتاط شوند. اکنون با سفر ولادیمیر پوتین به دو کشور مهم منطقه مشخص شده که تغییری در سیاست کشورهای عربی جنوب خلیج فارس و استراتژی ژئوپلیتیکی آنها حاصل نشده است. نوعی استراتژی بر مبنای رابطه خوب با همه کشورها و استفاده از همه فرصت ها جهت توسعه سریع و پایدار.
3-ولادیمیر پوتین در این سفر به دنبال تعمیق روابط و به ویژه هماهنگی در صادرات انرژی است. این سه کشور مهم تولید کننده نفت از زمان همکاری در اوپک پلاس توانسته اند با کاهش تولید در مواقع ضروری قیمت را حفظ کرده و سود قابل توجهی را از این سیاست و هماهنگی نصیب خود کنند. آنها اخیرا نیز برای کاهش تولید به توافق رسیده اند. با نزدیک شدن به انتخابات امریکا ( 2024)، قطعا امریکا به دنبال افزایش صادرات نفت و کاهش قیمت بنزین است. علاقمندی روسیه به پیروزی دونالد ترامپ و احتمالا علاقمندی دو کشور عربی مورد نظر به شکست دموکراتها میتواند به همکاری بیشتر سه تولید کننده فوق به حفظ قیمت نفت وزن بیشتری بدهد.
4-چشم انداز جنگ روسیه و اوکراین تا حدی مشخص شده است. وضعیت فعلی جنگ نشان میدهد که اوکراین نمی تواند زمین های خود را در شرق، جنوب و کریمه پس بگیرد و غرب نیز برای کمک بیشتر به اوکراین دچار اختلاف شده است. جمهوریخواهان در کنگره رقم ۶۰ میلیارد دلار کمک به اوکراین را تصویب نمی کنند و کاخ سفید نیز اعلام کرده که پولی در صندوق برای کمک به اوکراین باقی نمانده است.
در اروپا نیز مجارستان با کمک ۵۰ میلیارد یورویی اتحادیه به اوکراین مخالفت میکند و خانم ملونی نخست وزیر ایتالیا گفته که اروپا از این جنگ خسته شده است. بنابراین، ولادیمیر پوتین با توجه به بهبود وضعیت اقتصادی روسیه در ماههای اخیر به دنبال این است که ژئوپلیتیک بسته این کشور را باز کند و کشورهای ثروتمند همچون کشورهای جنوبی خلیج فارس را به خاطر این چشم انداز مثبت به سرمایه گذاری در روسیه تشویق مرده و مسکو را از وضعیت تحریمی عبور دهد.
5-رابطه روسیه با جمهوری اسلامی ایران نکته مهم دیگر این سفر است. اخیرا برخی مقامات نظامی جمهوری اسلامی اعلام کرده اند بر اساس توافقات به عمل آمده با روسیه تعدادی جنگنده سوخوی ۳۵ و هلیکوپتر از همسایه شمالی دریافت کرده اند. با توجه به حساسیت عربستان و امارات به این موضوع که می تواند تعادل و توازن توانایی هوایی را در منطقه خلیج فارس تغییر دهد، پوتین در این سفر به دوستان عرب خود اطمینان خواهد داد آنچه که از سوی روسیه به ایران تحویل داده می شود نمی تواند به عنوان تهدیدی علیه کشورهای جنوبی خلیج فارس به کار رود. ضمن اینکه رییس جمهور روسیه برای اطمینان بخشی بیشتر به این کشورها پیشنهاد فروش سلاح و همکاری نظامی را به آنها ارائه خواهد کرد.
6-دو کشور امارات و عربستان در سالهای اخیر سرمایه گذاری ها زیادی در جذب توریست انجام داده اند. روسیه نیز یکی از کشورهایی است که توریست های بسیاری را به سایر کشورها می فرستد. بنابراین همکاری در امر مبادله گردشگر می تواند برای هر دو طرف به ویژه جذب توریست بیشتر روسی اهمیت داشته باشد.
7-در سالهای اخیر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس برخی معاملات خود با چین را با ارزهای ملی انجام میدهند و دو طرف از این روند راضی هستند که باعث افزایش تجارت بین چین و بعضی کشورهای عرب جنوب خلیج فارس شده است. احتمالا ولادیمیر پوتین علاقمند به گفتگو در این زمینه با امارات و عربستان است. به ویژه آنکه بخشی از ذخایر دلاری روسیه در جنگ هزینه شده و معامله با ارز ملی میتواند به تقویت روبل روسی کمک کند. عضویت بعضی کشورهای جنوبی خلیج فارس و بویژه عربستان در بریکس به پیگیری این تفکر کمک میکند.
بی طرفی کشورهای حوزه خلیج فارس در جنگ اوکراین و عدم حمایت از سیاست متحدان خود در آمریکا و ناتو، اتخاذ استراتژی نسبتا مستقل در پیگیری منافع و علاقمندی روسیه به همکاری هر چه بیشتر با این منطقه، توسعه بیشتر روابط روسیه با حوزه جنوبی خلیج فارس را نوید می دهد.
