پایگاه خبری جماران، محمد حسین لطف الهی: در شرایطی که طی ماه‌های اخیر نگرانی‌های زیادی پیرامون افزایش تنش‌ها در منطقه قفقاز جنوبی وجود داشت، به نظر می‌رسد شرایط کمی آرام‌تر شده و فضا برای برخی همکاری‌های میان ایران و جمهوری آذربایجان در این زمینه در حال باز شدن است.
گزارش منابع آذری نشان می‌دهد، الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان دستور داده منابع مالی لازم برای احداث یک جاده و همچنین ساخت یک پل بر روی رودخانه ارس جهت اتصال دو کشور اختصاص یابد. برای بررسی این موضوع با محسن پاک‌آیین، سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان گفت‌وگو کرده‌ایم.
او معتقد است آذربایجان نیاز فوری و قطعی دارد که به نخجوان متصل شود و با توجه به پیچیدگی‌های سیاسی و اختلاف‌نظرهای جدی پیرامون کریدور زنگه‌زور، در حال حاضر ترجیح داده از مسیر ایران به نخجوان دسترسی پیدا کند.
این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
مواضع اخیر مقام‌های آذربایجانی از جمله اظهارات آقای حکمت حاجی‌اف در خصوص کریدور زنگه‌زور و دستور آقای الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان برای تأمین مالی ساخت جاده به نخجوان از سوی ایران، از نگاه شما چه معنایی دارد؟ آیا باکو سیاست خود را در منطقه قفقاز جنوبی تغییر داده است؟
آذربایجان نیاز فوری و قطعی دارد که به نخجوان متصل شود. با توجه به این که الان هفت شهر جمهوری آذربایجان در منطقه قره‌باغ آزاد شده، باکو نیاز دارد که ارتباط میان این مناطق و نخجوان بیشتر شود و با توجه به قرار گرفتن ارمنستان به عنوان مانعی برای اتصال این مناطق به نخجوان، آذربایجان گزینه‌های زیادی پیش روی خود ندارد.
از سوی دیگر، مسأله کریدوری که قرار بود از استان سیونیک ارمنستان بگذرد و کریدور زنگه‌زور خوانده می‌شد در وضعیت نامعلومی قرار دارد. به همین دلایل ترجیح آذربایجان این است که از مسیر ایران یک خط ریلی به جلفا بکشد. این کار با تخصیص بودجه از سوی جمهوری آذربایجان آغاز شده و قرار است از منطقه آق‌بند پلی بر روی ارس احداث شود و از مسیر ایران به نخجوان اتصال ریلی پیدا کند.
این تصمیمات شرایط منطقه را چگونه تغییر خواهد داد؟
آنچه مسلم است این است که جمهوری آذربایجان دیگر به مسأله زنگه‌زور به عنوان یک اولویت فوری نگاه نمی‌کند. از طرفی، احتمال اینکه جنگی میان آذربایجان و ارمنستان بر سر دالان زنگه‌زور در بگیرد بسیار کم است. طرفین متعهد شده‌اند تا تمامیت ارضی یکدیگر را بپذیرند و مرزهای جغرافیایی را تغییر ندهند. از همین رو نیز ارمنستان دخالتی در موضوع قره‌باغ نکرد و قره‌باغ آزاد شد. در اینکه اهمیت دالان استان سیونیک برای اتصال نخجوان به آذربایجان کاهش پیدا کرده و جنگ نمی‌شود تقریبا مسلم است.
ممکن است در آینده مذاکرات سیاسی میان ارمنستان و آذربایجان اتفاق بیفتد و بده بستان‌هایی صورت بگیرد و طی این بده بستان‌ها طرفین امتیازهایی به یکدیگر بدهند و شرایط تغییر کند. اما برای این منظور باید ابتدا روابط ایروان و باکو عادی شود و مذاکراتی فشرده صورت بگیرد تا با به نتیجه رسیدن مذاکرات شرایط تغییر کند.
آذربایجان فعلا ترجیح می‌دهد از مسیر ایران این دسترسی را داشته باشد و ایران نیز دهه‌هاست که اعلام کرده این دسترسی را برای آذربایجان فراهم می‌کند.
ایران توانست با استفاده از ابزارهایی هرچند محدود که در اختیار داشت مانع از عبور آذربایجان و ترکیه از خطوط قرمز شود. آیا می‌توان گفت این یک دستاورد بلندمدت است و منافع ایران برای بلندمدت در منطقه قفقاز تأمین شده است؟
مهمترین منفعت جمهوری اسلامی ایران در شمال شرقی و بالای ارس، امنیت است.چنانچه جنگ و درگیری در این منطقه از جهان تشدید شود هم حضور نیروهای فرامنطقه‌ای افزایش خواهد یافت و هم مشکلاتی نظیر قاچاق انسان و عبور و مرور گروه‌هایی نظیر داعش و منافقین از این منطقه بیشتر خواهد شد. قاچاق مواد مخدر هم سهولت بیشتری خواهد یافت. اما زمانی که منطقه دچار امنیت و صلح باشد، کنترل مرزها راحت تر است و جلوی ناامنی و انتقال ناامنی به کشور گرفته می‌شود.
با افزایش امنیت، کریدورها نیز رونق خواهند یافت و بهره‌گیری از مسیرهای ترانزیتی بیشتر خواهد شد. مزیت رشد اقتصادی در منطقه برای ایران بسیار زیاد است. ایران به عنوان کشور همسایه می‌تواند نقش آفرینی موثری در زمینه بازسازی مناطق جنگ زده ارمنستان و آذربایجان داشته باشد و از مزایای اقتصادی آن بهره ببرد. در حال حاضر ما هم در ارمنستان و هم در آذربایجان در این پروژه‌های عمرانی مشارکت داریم. هنوز کار اجرایی شروع نشده اما این تمایل از سوی دو طرف ابراز شده است.
وجود آرامش به نفع ایران است و این آرام تر شدن فضا منافع ایران را تأمین کرده است.
به نظر می‌رسد حضور اسرائیل هم در منطقه کم رنگ تر از قبل شده، ارزیابی شما از این مسأله چیست؟
اسرائیل بیشتر در درون جمهوری آذربایجان و به دلیل فروش اسلحه صاحب نفوذ بود. زمانی که صلح جایگزین جنگ شود، خود به خود نیاز آذربایجان به اسلحه نیز کمتر خواهد شد و نفوذ اسرائیل نیز کاهش خواهد یافت. از همین رو است که من تأکید دارم منافع ایران زمانی در منطقه قفقاز جنوبی تأمین می‌شود که امنیت جایگزین ثبات شود و جنگ و مناقشه جای خود را به صلح و همکاری از جمله همکاری‌های اقتصادی بدهد.
