با برنامه ترکیه برای قفقاز آشنا شوید/ترکیه سیاست کاهش نقش روسیه و ایران در قفقاز را دنبال می کند/ آنکارا درصدد بهبود رابطه با ایروان است

به گزارش جماران، تحولات جاری در منطقه قفقاز میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان همزمان با به راه انداختن موجی از آوارگان ارامنه که رفتن را به ماندن در قره باغ ترجیح می دهند از این پتانسیل برخوردار است که رابطه میان کشورهای منطقه را تحت الشعاع قرار داده و به محور ائتلاف سازی های جدید بدل شود. مهم ترین پرسش این است که پس از بازپس گیری قره باغ توسط جمهوری آذربایجان، رویکرد کشورهای منطقه اعم از روسیه، ترکیه و ایران چه خواهد بود؟

المانیتور در گزارشی درباره رویکرد ترکیه می نویسد:  در حالی که ترکیه علناً از حمله 24 ساعته آذربایجان به مناطق تحت اشغال ارامنه قره باغ حمایت کرد، منافع بلندمدت ترکیه و دولت رجب طیب اردوغان ممکن است رویکرد سازنده تری را در قبال ارمنستان ایجاب کند.

مهمترین منافع ژئوپلیتیک آنکارا در منطقه شامل برقراری روابط دیپلماتیک با ارمنستان، ایجاد مسیرهای تجاری مستقیم به آذربایجان و سایر جمهوری های ترک آسیای مرکزی و کاهش نفوذ غرب و روسیه در قفقاز جنوبی با افزایش ردپای خود است.  فراتر از مزایای کوتاه مدت و میان مدت ژئوپلیتیک، روابط بهتر با ارمنستان می تواند اعتبار جهانی آنکارا را تقویت کند.  

منابع ترکیه ای که به شرط ناشناس ماندن با المانیتور صحبت کردند، عادی سازی رابطه میان ترکیه و ارمنستان را «یک فرصت تاریخی» توصیف کردند.  

بخش عمده ای از انگیزه ترکیه برای مذاکرات عادی سازی رابطه با ایروان از برنامه اصلاحات داخلی نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان و تمایل او برای پایان دادن به حضور کشورش در منظومه نفوذ روسیه و حرکت به سمت غرب ناشی می شود.

 دولت اردوغان معتقد است که روابط بهتر با ارمنستان به اندازه تامین نیازهای آذربایجان - احتمالا نزدیکترین متحد منطقه ای ترکیه - و همچنین تامین منافع ژئوپلیتیکی آنکارا اهمیت دارد .  دیگر منافع ژئوپلیتیک آنکارا ایجاد یک به اصطلاح "کریدور زنگه زور" است که سرزمین اصلی آذربایجان را به منطقه خود در نخجوان که محصور در خشکی بین ارمنستان، ترکیه و ایران است، مرتبط می کند.

ماجرای کریدور موسوم به  زنگه زور

این کریدور مسیر زمینی کوتاه‌تر و امن‌تری را از ترکیه به آذربایجان باز می‌کند، زیرا دولت ترکیه به دنبال تعمیق روابط تجاری و سیاسی خود با آذربایجان و جمهوری‌های ترک‌نشین آسیای مرکزی است. آنکارا و باکو هر دو در تلاش هستند تا ارمنستان را وادار کنند که این کریدور را باز کند.

آنکارا همچنین ممکن است به دنبال بهبود رابطه با ارمنستان به منظور کاهش دخالت روسیه و مقابله با نفوذ ایران و حتی غرب در قفقاز جنوبی باشد.

در حالی که حمله روسیه به اوکراین نفوذ آن را در قفقاز محدود کرده، ایران موضوع دیگری است . در طول و پس از جنگ 2020 بین آذربایجان و ارمنستان - که منجر به بازپس گیری مناطق قره باغ کوهستانی تحت اشغال ارامنه توسط باکو شد - ایران به دلیل نگرانی از اینکه آذربایجان قوی تر ممکن است احساسات تجزیه طلبانه را در میان اقلیت آذربایجانی این کشور تحریک کند، در کنار ارمنستان قرار گرفت.  تهران با پروژه‌های موسوم به کریدور زنگه زور مخالفت کرده است، زیرا می‌ترسد که این پروژه ارتباط زمینی تهران به روسیه از طریق ارمنستان و گرجستان را مسدود کند.

آنکارا احتمالاً با ارائه دسترسی لجستیکی گسترده به ایران از طریق ارمنستان و همچنین آذربایجان، تلاش می کند موافقت ایران را هم جلب کند.  اخیرا رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه گفته که ایران پیام‌های «مثبتی» در مورد طرح‌های پیرامون تقویت این کریدور می‌دهد.

به همین ترتیب، ترکیه نمی‌خواهد فرانسه یا ایالات متحده در مناقشه ارمنستان و آذربایجان به جایگاهی  دست یابند. تا قبل از جنگ 2020، فرانسه و ایالات متحده اعضای گروه موسوم به مینسک بودند که برای میانجیگری برای حل مناقشه قره باغ تشکیل شده بود. با این حال، هر دو کشور غربی به دلیل تعداد زیادی از شهروندان ارمنی الاصل، طرفدار ایروان بودند. پیروزی آذربایجان در سال 2020 به این معنی بود که دیگر نیازی به خدمات آنها نبود.

آنکارا همزمان به دنبال این است که رد پای واشنگتن در قفقاز را به دلیل اقدام نظامی آمریکا در عراق و سوریه که چشم انداز امنیتی آنکارا را تیره کرده، محدود کند

ترکیه همچنین مایل است آمریکا را به عنوان متحد خود در ناتو  در فاصله دور نگه دارد تا اقدامات متقابل روسیه و ایران طرح های ترکیه در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی را پیچیده نکند.

روابط بهتر با ارمنستان برای ایران حیاتی است

 چندین منبع بوروکراتیک ترکیه به المانیتور بر نیاز حیاتی برای بازسازی روابط با ارمنستان تاکید کردند و اردوغان و وزرای کابینه وی در حال پیگیری این مساله هستند.  از سال 2021، اردوغان از طریق یکی از قابل اعتمادترین دستان سیاست خارجی خود، سردار کیلیچ، دیپلمات حرفه ای که قبلاً سفیر ترکیه در ایالات متحده بود، مذاکرات را با پاشینیان آغاز کرده است.  در ژوئن گذشته، اردوغان برای اولین بار برای رئیس جمهور ترکیه، پاشینیان را به مراسم سوگند خود دعوت کرد و در 11 سپتامبر با او تماس تلفنی برقرار کرد. تعامل آنکارا با ایروان از زمان آخرین جنگ قره باغ ادامه داشته است. هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه و آرارات میرزویان، وزیر امور خارجه ارمنستان روز چهارشنبه تلفنی گفتگو کردند.

یک منبع دیپلماتیک ترک در گفت و گو با المانیتور تصویری رویایی از سناریو ترکیه برای تبدیل شدن به منجی صلح در قفقاز ارائه کرده و می گوید: پاشینیان و الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، اردوغان در نزدیکی کوه آرارات یا مکان دیگری که اهمیت تاریخی و فرهنگی دارد، به اردوغان ملحق می شود و به جهان نشان می دهد که گذشته پر دردسر را پشت سر می گذارند.

این منبع که از بوروکرات های ترکیه است در زمره کسانی است که به دلیل تاریخ سیاه دهه 1970 و 1980 به طور سنتی نسبت به دولت ارمنستان و دیاسپورا بدبین هستند، لذا تجسم چنین تصویری از سوی او نشان میدهد که تفکر برخی در آنکارا در حال تغییر است. هر دو طرف در مناقشه ارمنستان و آذربایجان نارضایتی های تاریخی مشروع دارند. در طول جنگ جهانی اول، صدها هزار نفر از شهروندان ارمنی امپراتوری عثمانی به زور تبعید یا کشته شدند.  بسیاری دیگر برای نجات جان خود به اسلام گرویدند. بسیاری از محققان و همچنین ایالات متحده و چندین قدرت اروپایی دیگر این اتفاقات را یک نسل کشی می دانند.

ترکیه اما تبعیدها و کشتارها را نتیجه ناگوار حمایت ارمنستان از ارتش روسیه در طول جنگ می داند. آغوش آن خاطرات دردناک آتش درگیری قره باغ را در دهه 1990 شعله ور ساخت. این منطقه در زمان شوروی یک قلمرو خودمختار در داخل آذربایجان بود، اما جمعیت آن بیشتر ارمنی بودند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، نیروهای ارمنی، قره باغ و همچنین اراضی اطراف آذربایجان را اشغال کردند و به اصطلاح نوعی خودمختاری برای خود ایجاد کردند. اما آذربایجان بیشتر اراضی خود را از جمله بخش هایی از قره باغ را در پاییز 2020 از ارمنستان آزاد کرد.

علیرغم معرفی نیروهای حافظ صلح روسی به عنوان بخشی از آتش بس در نوامبر 2020، مذاکرات بین باکو و ایروان نتوانست یک معاهده صلح دائمی ایجاد کند یا وضعیت دولت ارمنستان در قره باغ را حل کند. بنابراین آذربایجان عملیات یک روزه را انجام داد که باعث مهاجرت دسته جمعی ارامنه منطقه شد.