شاید زمان آن فرا رسیده که غرب بپذیرد که شکل گیری بریکس نشان دهنده یک احساس جهانی در حال رشد است، احساسی که می گوید دیگران نیز خواهان صندلی برای نشستن دور این میز هستند.
به گزارش جماران ، سایت خبری – تحلیلی الجزیره در تازه ترین نوشتار به تحلیل این موضوع پرداخته که آیا بلوک بریکس می تواند مبتکر نظم جدید جهانی باشد؟
کشورهای عضو بریکس، اقتصادهای غول پیکری هستند، با جمعیت بسیار زیاد و جاه طلبی های بیشتر. از روز سه شنبه، رهبران گروه کشورهای موسوم به بریکس - برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی - برای یک نشست سه روزه دور هم جمع شدند. نشستی که توجه پایتخت های سراسر جهان را به خود جلب کرده است.
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در کنفرانس 22 تا 24 آگوست در ژوهانسبورگ، آفریقای جنوبی شرکت کرد اما از طریق یک ویدئو کنفرانس سخنرانی خود را به انجام رساند. عدم حضور پوتین در این نشست به دلیل کمک به آفریقای جنوبی برای قرار نگرفتن در موقعیت سخت تحویل دادن رئیس جمهور روسیه با دادگاه کیفری بین المللی یا ایستادن در مقابل حکم این دادگاه به نفع پوتین بود. آفریقای جنوبی یکی از اعضای دیوان بین المللی کیفری است و بر اساس قوانین بین المللی، در صورت سفر پوتین، موظف به دستگیری وی بود.
با این حال، در حالی که درگیری در اوکراین و تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی بین ایالات متحده و چین به عنوان پس‌زمینه این اجلاس عمل می‌کند، نشست بریکس احتمالاً جایگاه رو به رشد این گروه را به‌عنوان نیرویی که نظم جهانی طولانی‌مدت به رهبری واشنگتن را به چالش می‌کشد، به نمایش خواهد گذاشت. یکی از دستورکارهای این نشست سه روزه توسعه دامنه بریکس و افزودن اعضای جدید به این بلوک خواهد بود. از الجزایر تا آرژانتین، حداقل 40 کشور علاقه مند به پیوستن به این گروه هستند. نقطه جذاب این بلوک ، افزایش رشد اقتصادی آن است. اکنون تجمیع تولید ناخالص داخلی 5 کشور عضو بریکس از مجموع تولید ناخالص داخلی کشورهای گروه هفت بیشتر است. کشورهای بریکس مسئول 26 درصد تولید ناخالص داخلی جهان هستند.
با وجود این، آنها تنها 15 درصد از قدرت رای در صندوق بین المللی پول (IMF) را به دست می آورند. کشورهای عضو بریکس هم نگران چنین عدم تعادلی هستند و هم نگران استفاده ایالات متحده از دلار به عنوان یک ابزار جنگی که در مورد روسیه شاهد آن بودند. این نگرانی باعث شده که کشورهای بریکس به صورت فردی و جمعی تلاش کنند تا وابستگی خود را به پول ایالات متحده کاهش و در عین حال تجارت دوجانبه را با ارزهای خود افزایش دهند.
توافق بر این که چیزی باید تغییر کند یک چیز است، اما توافق در مورد نحوه کار کردن با هم چیز دیگری است. هند و چین از می 2020 در یک بن بست مرزی پرتنش محبوس شده اند. در همین حال، هند، آفریقای جنوبی و برزیل به همان اندازه که با چین و روسیه خواهان رابطه خوبی دارند خواهان روابط گرم با غرب هستند. بنابراین، آیا بریکس به عنوان یک ستون اقتصادی و ژئوپلیتیکی جایگزین برای ایالات متحده و متحدانش ظاهر خواهد شد؟ یا آیا اختلافات داخلی اعضای بریکس می تواند کاری را که گروه می تواند انجام دهد محدود کند؟
پاسخ کوتاه
به گفته تحلیلگران، قدرت کشورهای بریکس احتمالاً افزایش می‌یابد، اما این بلوک به احتمال زیاد جایگزین‌های اقتصادی و دیپلماتیک جزئی برای نظم جهانی به رهبری ایالات متحده ارائه می‌کند و نمی توان انتظار داشت که جایگزین کاملی برای آن سیستم ارائه دهد.
این امر همچنان می‌تواند منجر به تنش‌های بیشتر با غرب شود، زیرا رهبران این گروه به دنبال ترسیم مسیر مستقل در دنیایی در نوسان هستند. اما بریکس برای موثر ماندن باید اولویت های متفاوت کشورهای عضو خود را مدیریت کند - چالشی که پرداختن به آن برای این گروه آسان نخواهد بود. -
صدای جنوب جهانی
در سخنان افتتاحیه نشست وزرای خارجه بریکس در آفریقای جنوبی در 1 ژوئن، وزیر امور خارجه هند، وضعیت تمرکز کنونی قدرت اقتصادی در سطح جهانی را به گونه ای توصیف کرد که در سایه آن کشورهای بسیار زیادی از تصمیم تعداد محدودی متضرر می شوند.
این احساس در سراسر جهان در حال توسعه طنین انداز می شود، جایی که قدرت وتوی شورای امنیت سازمان ملل متحد به پنج کشور بر اساس تفاهمی که ریشه در سال 1945 در پایان جنگ جهانی دوم داشت، محدود شده است. در سال‌های اخیر، شکاف‌ها درباره مدل تحت رهبری ایالات متحده عمیق‌تر شده است. چین، یک نیروی مسلط در اقتصاد جهانی و همچنین یک نیروی نظامی است که در حوزه های مختلف در حال محک ضعف و قدرت نفوذ واشنگتن است.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، هفته گذشته به ریاض سفر کرد و با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در آخرین گام برای عادی سازی روابط بین رقبای سنتی خاورمیانه با میانجیگری چین دیدار کرد.
تهاجم تمام عیار روسیه به اوکراین در سال 2022 و متعاقب آن تقویت روابط بین مسکو و پکن - در مواجهه با محکومیت غرب - باعث تسریع بیشتر این شکاف شده است. هند، برزیل و آفریقای جنوبی با احتیاط برخورد کرده و از پیوستن به تحریم‌های غرب یا سایر اقدامات علیه روسیه خودداری کرده‌اند و در عین حال از توجیهات مسکو برای جنگ فاصله گرفته‌اند.
با کاهش نسبی ردپای غرب از مناطقی از جهان - آخرین نمونه نیجر و ساحل - آمریکای لاتین و قدرت های آسیایی نوظهور مانند هند هر روز قدرت بیشتری را برای واژگونی یا حداقل زیر سوال جدی بردن سیستم تک قطبی ایجاد شده پس از جنگ سرد، پیدا می کنند.
روسیه و چین خود را به عنوان قهرمانان این حرکت دور از نظم تحت رهبری ایالات متحده معرفی کرده اند . این کشورها معتقدند که حتی خود واشنگتن هم با قلدری قواعد این نظم تحت رهبری خود را رعایت نمی کند.
در ماه ژوئیه، پوتین در نشستی در سن پترزبورگ با رهبران و مقامات آفریقایی، با نقل قول از نلسون ماندلا و بررسی نام قهرمانان ضد استعماری مانند جمال عبدالناصر و پاتریس لومومبا، یک حمله تمام عیار به نظم جهانی تحت رهبری ایالات متحده را هدایت کرد. او هنگام بحث درباره پیشنهاد اصلاح شورای امنیت سازمان ملل و قراردادن نام برخی از کشورهای آفریقایی به عنوان اعضای دائمی این شورا گفت: «فکر می‌کنم زمان آن رسیده است که اشتباه تاریخی علیه قاره آفریقا را اصلاح کنیم.» هند نیز فعالانه تلاش می کند تا کرسی برای اتحادیه آفریقا در اجلاس G20 که دهلی نو ماه آینده میزبان آن خواهد بود، به دست بیاورد.
ویوک میشرا، یکی از اعضای اندیشکده بنیاد تحقیقات آبزرور (ORF) در دهلی نو گفت: «مطمئناً فضایی برای ایجاد یک نظم جدید جهانی وجود دارد. این فضا به دلیل همگرایی دو عامل ایجاد شده است: کشورهای جنوب جهانی که صدای خود را پیدا کرده اند و به دنبال کشورهایی هستند که می توانند از منافع آنها دفاع کنند و روسیه و چین که خود را به شیوه ای بی سابقه با غرب در تضاد می بینند. با این حال، درک این نکته مهم است که این دو عامل به طور کامل با هم همپوشانی ندارند، حتی اگر در این لحظه منافع یکسانی را تامین کنند. برای مثال، هند به چین به عنوان صدای جنوب جهانی نگاه نمی کند. در عوض، دهلی نو، چین را مانند کشوری توسعه‌یافته در تلاش برای تضعیف روایت جنوب جهانی می‌بیند.»
به طور جداگانه، جنگ روسیه در اوکراین و اختلال ناشی از آن در تامین انرژی و مواد غذایی نیز به افزایش سرسام‌آور تورم در سراسر جهان در حال توسعه کمک کرده است و بیشتر به کشورهایی که مسکو ادعا می‌کند از آنها سخن می‌گوید آسیب می‌زند.
با این حال، واکنش غرب به جنگ روسیه در اوکراین - عملاً جدا کردن روسیه از سیستم مالی جهانی از طریق تحریم‌های سخت - باعث نگرانی اقتصادهای نوظهور در مورد اقدام های ایالات متحده علیه آنها نیز شده است.
سیستم مالی مستقل را دنبال کنیم
یک سیستم مالی جایگزین دلار ، قلب درخواست بریکس است . در سال 2015، بانک توسعه جدید (NDB) - که در آن زمان با نام بانک توسعه بریکس شناخته می شد - در شانگهای تأسیس شد تا به اعضای بریکس کنترل بیشتری بر تأمین مالی پروژه های توسعه ای داده و جایگزینی برای نهادهای تحت رهبری ایالات متحده مانند صندوق بین المللی پول و بانک جهانی ارائه دهد.
سانوشا نایدو، محقق ارشد موسسه گفتگوی جهانی، یک اندیشکده آفریقای جنوبی با تمرکز بر چین و آفریقا معتقد است که شکل گیری این بانک بریکس قصد واقعی اعضای اولیه این بلوک از شکل دادن به آن را نشان داد و به کشورهای واقع شده در جنوب جهان که امکان به چالش کشیدن معماری سازمانی مالی جهانی وجود دارد.
کشورهای بریکس همچنین سیستم پرداخت بریکس یا «BRICS pay» را ایجاد کرده اند ، یک سیستم پرداخت برای تراکنش های بین بریکس بدون نیاز به تبدیل ارز محلی به دلار. با این حال، هشت سال پس از ایجاد بانک توسعه ملی، بانک توسعه تا حد زیادی به دلار وابسته است . در سطح جهانی، دلار آمریکا 60 درصد از ذخایر ارزی بانک مرکزی را تشکیل می دهد. بحث در مورد ارز بریکس در ماه‌های اخیر افزایش یافته هرچند آفریقای جنوبی تصریح کرده که در این نشست مورد بحث قرار نخواهد گرفت.
گوستاوو د کاروالیو، محقق ارشد روابط روسیه و آفریقا در موسسه روابط بین‌الملل آفریقای جنوبی مستقر در ژوهانسبورگ، می گوید که طرح‌های دلارزدایی بریکس، به عنوان یک گروه، با هدف جایگزینی دلار نیست بلکه با هدف ایجاد گزینه‌های جایگزین برای تسهیل تجارت دوجانبه با ارزهای محلی است.
علاوه بر تهدید تحریم‌های ایالات متحده، وابستگی شدید به دلار آمریکا برای تجارت یا بازپرداخت بدهی‌ها زمانی که ارزش دلار افزایش می‌یابد پرهزینه است. همانطور که تقریباً همیشه در طول بحران‌های جهانی مانند آنچه که جهان از سال 2020 متحمل شده، شاهد این هزینه سازی بودیم.
گوستاوو د کاروالیو در این باره به الجزیره می گوید: منطق دیگری برای کاهش اتکا به دلار وجود دارد. این می تواند اهرم کشورهای در حال توسعه را افزایش دهد و به عنوان یک "ابزار مکمل" در هنگام اتخاذ "تصمیمات بزرگ در مورد تامین مالی پروژه های توسعه ای و محدودسازی نقش نهادهایی مانند صندوق بین المللی پول" عمل کند. این دیدگاه در میان تمامی اعضای بریکس مشترک است. در بیانیه های مشترک آنها همیشه به عدم تناسب در نهادهایی چون بانک جهانی یا صندوق بین‌المللی پول اشاره شده است. در بخش هایی از این بیانیه ها می بینیم که این کشورها از اینکه اقتصادهای بسیار بزرگ و بانفوذی هستند اما دامنه نفوذ آنها در نهادهای مهم اقتصادی بین المللی محدود است، گلایه می کنند.
در اینجا نکته ای نهفته است : یک راه بالقوه برای غیرممکن شدن نادیده گرفتن این بلوک این است که یک باشگاه منتخب پنج نفره را به یک تیم تبدیل کنید.
قدرت در تعداد است
در ماه جولای، رئیس‌جمهور الجزایر گفت که کشورش می‌خواهد به بریکس بپیوندد و حتی 1.5 میلیارد دلار برای کمک به بانک توسعه جدید این گروه ، کنار گذاشته است. در ماه ژوئن، مصر نیز درخواست پذیرش کرد. در طول سال گذشته، آرژانتین، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به عنوان نامزدهای دیگر در صف طولانی برای پیوستن به بلوک ظاهر شده اند، اندونزی، چهارمین کشور پرجمعیت جهان، و نیجریه، بزرگترین اقتصاد آفریقا نیز خواهان پیوستن به بریکس هستند.
چین که جایگاه آن در راس جدول ایمن است از ایده توسعه دامنه بریکس استقبال کرده و روسیه که به دوستان بین المللی نیاز دارد، اعلام کرده که آماده است تا اعضای جدید را وارد باشگاه کند. با این حال، همه اعضا مطمئن نیستند که بریکس بزرگتر لزوما بریکس قوی تر است.
برزیل از ترس کاهش نفوذش نسبت به ایده گسترش دامنه بریکس بدبین و محتاط است. یک مقام برزیلی در اوایل ماه اگوست به رویترز گفت: «توسعه می‌تواند بلوک را به چیز دیگری تبدیل کند.» هند با موضوع توسعه راحت نیست، اگرچه بعید است که هر حرکتی را وتو کند. در عوض، دهلی نو بر این گروه فشار می‌آورد که قوانین و معیارهایی را برای عضویت اعضای جدید تعریف کنند. هند احساس می کند که این گروه باید قبل از بررسی عضویت های جدید، خانه خود را مرتب کند. این نامرتبی های داخل خانه هم شامل وجود بن بست سه ساله میان هند و چین به دلیل اختلاف های مرزی است که کار را به استقرار هزاران سرباز مستقر در امتداد مرز مورد مناقشه رسانده است.
جایشانکار، وزیر خارجه هند، بارها گفته است که روابط بین غول های آسیایی "عادی نیست". با این حال، چین با تعهد اخیر فرماندهان نظامی هر دو طرف برای "حفظ صلح و آرامش" در امتداد مرز، نشانه‌هایی از نرمش را قبل از نشست بریکس نشان داده است.
مشخص نیست که نارندرا مودی، نخست وزیر هند و شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در حاشیه این اجلاس با یکدیگر دیدار خواهند کرد یا خیر. اینکه دو اقتصاد بزرگ بریکس چگونه روابط خود را مدیریت می کنند، می تواند تعیین کند که آیا این بلوک رونق می گیرد یا از هم پاشیده می شود.
"یا " انتخاب وجود ندارد
یک نقطه قوت کلیدی بریکس - که اعضای آن بارها به آن اشاره می کنند - این است که برخلاف غرب، انتظار ندارد کشورها دست به انتخاب های صفر و صدی بزنند. برای مثال، تجارت در داخل بریکس با ارزهای محلی یا تجارت با ایالات متحده به دلار، هر دو برای کشورهای عضو ممکن است و نیازی نیست که دست به انتخاب یکی بزنند. برای بسیاری از کشورها، این می تواند به سادگی مکانیزمی باشد که می تواند در شرایط خاص، منافع آنها را بهتر تامین کند.
به بیان ساده، بریکس جای تلاش برای تخریب فعال مدل تحت رهبری ایالات متحده، به دنبال ارائه مجموعه ای موازی از گزینه های اقتصادی و دیپلماتیک به کشورها است. درک این ایده برای برخی از مردم - به ویژه در غرب - در زمانی که سیاست جهانی بسیار تقسیم و تکه تکه شده، دشوار است. اما بریکس با سوء تفاهم غریبه نیست.
زمانی که بریکس در سال 2009 تشکیل شد، دیپلمات‌های غربی که در اولین اجلاس آن شرکت کردند مخالفت و نارضایتی خود از این ایده را علنی کردند. غرب از آن زمان تاکنون ادعا می کند که بریکس صرفاً بلوکی است که به چین خم می شود و توسط یک برنامه ضدغربی هدایت می شود. به نظر می رسد که غرب هم آن روز و هم امروز در این باره دچار اشتباه محاسباتی شده است. شاید زمان آن فرا رسیده که غرب بپذیرد که شکل گیری بریکس نشان دهنده یک احساس جهانی در حال رشد است، احساسی که می گوید دیگران نیز خواهان یک صندلی برای نشستن دور این میز هستند.
