سونامی خاموش سلامت در عراق/ با تبعات ناگفته تحریم و جنگ آشنا شوید

به گزارش جماران، المانیتور در یک گزارش میدانی و اختصاصی از شهر موصل در عراق به بحران مقاومت بیماران در برابر آنتی بیوتیک ها پرداخته و اشاره می کند که سالها تحریم و جنگ مسبب وضعیت به وجود آمده است: 

عماد احمد، یکی از اعضای کمیته تهیه و تجویز آنتی بیوتیک بیمارستان، در دفتر کوچکی در بیمارستان دولتی موصل نتایج آخرین آنتی بیوگرام تهیه شده توسط بخش خود را بررسی می کند. او می گوید:  این یک سونامی خاموش است. کم کم تنها داروهایی را که به آنها امید داریم از دست می‌دهیم.

او در حالی که به صفحه بزرگی که داده‌های ماهانه آزمایشگاه‌های  بیمارستان را نشان می‌دهد، اشاره می کند، می گوید:  می بینیم که سفتریاکسون – دارویی  به شکل آمپول است و برای درمان بیماری های مربوط به عفونت باکتریایی مورد استفاده قرار می گیرد -  روی 90 درصد نمونه هایی که در ماه ژوئن آزمایش کردیم، کار نمی کند. ما حتی شاهد مقاومت به مروپنم - آنتی بیوتیک ضد باکتری - هستیم که تا کنون یکی از موثرترین [آنتی بیوتیک ها] بود. سفتریاکسون و مروپنم دو آنتی بیوتیک هستند که برای درمان طیف گسترده ای از عفونت های باکتریایی مانند مننژیت و پنومونی استفاده می شوند. اما مانند بسیاری از آنتی بیوتیک های مورد استفاده در بیمارستان های عراق، آنها هر روز در درمان بیماران کمتر و کمتر موثر می شوند، زیرا باکتری هایی که مورد هدف قرار می گیرند در برابر آنها مقاوم شده اند. مقاومت آنتی بیوتیکی زمانی رخ می دهد که باکتری ها نسبت به آنتی بیوتیک هایی که برای از بین بردن آنها طراحی شده اند کمتر حساس شوند. مقاومت معمولاً به‌طور طبیعی در طول زمان ایجاد می‌شود، اما زمانی که داروها اشتباه تجویز می‌شوند یا در استفاده از آنها افراط می شود ، این فرآیند بسیار سریع‌تر پیش می‌رود و باعث می‌شود باکتری‌ها در معرض سطوحی از آنتی‌بیوتیک‌ها قرار بگیرند که برای از بین بردن آن‌ها کافی نیست، اما همچنان به آنها اجازه سازگاری می‌دهد.

این پدیده در سال‌های اخیر در سراسر جهان به اوح رسیده و برهمین اساس  درمان عفونت‌های ساده سخت‌تر و سخت‌تر می‌شود.

بر اساس مطالعه مجله پزشکی لنست، عفونت‌های باکتریایی مقاوم به آنتی‌بیوتیک در سال 2019 باعث مرگ 1.27 میلیون نفر شد که بیشتر از HIV-AIDS یا مالاریا بود. کارشناسان می گویند مقاومت ضد میکروبی (که نه تنها به باکتری های مقاوم بلکه به ویروس ها، قارچ ها و انگل ها اشاره دارد) می تواند تا سال 2050 سالانه 10 میلیون نفر را از بین ببرد. عراق در حال حاضر یکی از مناطقی است که بیشترین آسیب را از این بحران رو به رشد متحمل شده، به ویژه شهر موصل که در آن آمار نگران کننده مقاومت آنتی بیوتیکی توسط سازمان های غیردولتی پزشکی بین المللی ثبت شده است

به گفته پزشکان بدون مرز، در سال 2019، 40 درصد از بیماران بستری شده در یک مرکز پزشکی در موصل، دارای عفونت‌های مقاوم به چند دارو بودند. پنج سال بعد، این بحران بهداشتی خاموش هنوز در بیمارستان‌های خصوصی و دولتی شهر در حال گسترش است.

احمد به المانیتور گفت: «یک خطر واقعی وجود دارد. اما وقتی به پاسخ و واکنش رسمی نگاه می کنید، به نظر نمی رسد که مسئولان متوجه بحران شده باشند. عراق در واکنش سریع و صحیح به این بحران عقب مانده است.

محققان و پزشکان آشنا با سیستم مراقبت‌های بهداشتی عراق فرهنگ سوء استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها را که به دلیل دهه‌ها جنگ و تحریم‌ها در عراق وجود داشته، مقصر می‌دانند. اما تحقیقات اخیر همچنین این پدیده را با جنگ‌های اخیر مرتبط دانسته است که میراث سمی آلودگی فلزات سنگین را بر جای گذاشته که می‌تواند مقاومت آنتی‌بیوتیکی را نیز افزایش دهد.

فرهنگ نادرست تجویز بیش از حد دارو

 مقاومت آنتی بیوتیکی بیش از 20 سال پیش در عراق به عنوان یک موضوع نگران کننده مطرح شد، به ویژه پس از یافتن «اسینتوباکتر بومانی» مقاوم به چند دارو در زخم های کهنه سربازان آمریکایی که در سال 2003 در آنجا مستقر شده بودند. با توجه به مقاومت این میکروب در برابر درمان، پزشکان مجبور شدند اندام های عفونی بسیاری از سربازان را قطع کنند تا از عفونت عمومی کشنده جلوگیری کنند.

 در سرتاسر جهان، تعداد زیادی از باکتری‌های مسئول عفونت‌های رایج ادراری، ریوی یا روده به سرعت نسبت به درمان‌ها مقاومت نشان دادند. اما در عراق، این پدیده با سال ها استفاده بیش از حد و سوء استفاده از آنتی بیوتیک ها تشدید شد . بخش اعظمی از این اتفاق نیز ریشه در شرایط دشواری دارد که پزشکان عراقی به دلیل تحریم های گسترده در دهه 90 تجربه کردند.

عمر الدواچی، دانشیار در دانشگاه راتگرز در نیوجرسی، به المانیتور گفت: «فرضیه من تاکنون این است که این مشکلی است که بیش از 30 سال است که ادامه دارد. از دهه 1990، با تحریم ها، پزشکان عراقی به تجویز بیش از حد آنتی بیوتیک ها برای مقابله با خرابی سیستم بهداشت عادت کرده اند. در سراسر بیمارستان‌های عراق، آنتی‌بیوتیک‌ها برای مقابله با  طیف وسیعی از بیماری های عفونی تجویز شدند.

چندین پزشک و پرستار  در موصل اذعان کردند که این عادتی است که عمیقاً در سیستم مراقبت های بهداشتی ریشه دارد: در اینجا، اکثر پزشکان برای هر بیماری ساده آنتی بیوتیک تجویز می کنند. آنها از یک پروتکل علمی یا رویکرد تدریجی با شربت و قرص پیروی نمی کنند. آنها نمونه هایی را به آزمایشگاه نمی فرستند تا ببینند کدام آنتی بیوتیک مورد نیاز است. بسیاری از افراد فوراً آنتی بیوتیک های تزریقی را تجویز می کنند.

افزایش مقاومت

میراث سال‌ها تجویز بیش از حد، امروزه در موصل آشکارا قابل مشاهده است. مهند اکرم، متخصص اطفال عراقی که سرپرست مرکز توانبخشی کودکان در بیمارستان عمومی موصل است، به المانیتور گفت: «ما می بینیم که مقاومت آنتی بیوتیکی در حال گسترش است، زیرا اغلب، در بیمارانی که به آنتی بیوتیک نیاز دارند، داروی استاندارد انتخابی کار نمی کند.  گاهی برای یک عفونت ساده، آنتی بیوتیک معمولی کارساز نیست و مجبور هستیم به سراغ داروی سنگین تری برویم. »

از سوی دیگر این مقاومت در کودکان که بیش از بزرگسالان بیمار می شوند بیشتر دیده شده است.  فاطمه سلطان، پرستار  بیمارستانی در موصل درباره مشاهده های عینی خود در این باره می گوید:  دختر 3 ساله او با عفونت های مکرر ادراری و کلیوی دست و پنجه نرم می کند، اما پنی سیلین و آنتی بیوتیک های خوراکی معمولی کار نمی کنند و همین باعث شده است که تزریق داروهای سنگین تنها راه درمان باشد.  کودکان نمی توانند مانند بزرگسالان یک بیماری را تحمل کنند و والدین خواهان درمان سریع هستند. آنها انتظار دارند که دارو بگیرند. اما از آنجایی که پزشکان به داروهای سنگین‌تر روی می‌آورند، بیماران بیشتر دچار عوارض جانبی می‌شوند. برخی از کودکان در نتیجه این درمان ها دچار مشکلات کلیوی می شوند. ما در اینجا موارد زیادی را می بینیم - عفونت ادراری مکرر، نارسایی کلیوی و برخی حتی نیاز به دیالیز دارند.

در سال های اخیر، عوامل محیطی به این پویایی بیشتر دامن زده اند. اکرم گفت: «آلودگی و طوفان های گرد و غبار در سراسر عراق زیاد شده و مشکلات آلرژیک و عفونت های تنفسی نیز افزایش یافته است. مردم از آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان آن‌ها استفاده می‌کنند، اگرچه به آنتی‌بیوتیک برای این بیماری های  نیازی نیست و بنابراین مقاومت در حال افزایش است..»

در عین حال، بخش خصوصی در کشور بیش از پیش به داروخانه های خصوصی وابسته می شود و تجویز بیش از حد در کلینیک های بخش خصوصی عراق رایج است. در سراسر داروخانه‌ها، آنتی‌بیوتیک‌های متفاوت بدون نسخه در دسترس هستند که به خانواده‌ها اجازه می‌دهد تا خوددرمانی کنند و به داروها دسترسی داشته باشند، حتی اگر برایشان تجویز نشده باشد.

سندرم موصل

 در طول پنج سال گذشته، توجه بیشتری به بحران مقاومت آنتی بیوتیکی موصل جلب شده است، بیشتر به این دلیل که وضعیت در آنجا بهتر از سایر شهرهای عراق مستند شده است.

بیش از شش سال پس از نبرد برای آزادسازی شهر از دست داعش ، یک موسسه خیریه کوچک که به خانواده‌های موصل کمک می‌کند تا هزینه‌های پزشکی خود را پوشش دهند در برخورد با بیماران متوجه شد که نیاز به درمان همچنان بالاست.

اکثر بیمارانی که تنها در یک روز اتاق مشاوره کوچک موسسه خیریه را شلوغ کرده بودند به دلیل تبعات جنگ بر روی سلامتی آنها به این محل مراجعه کرده بودند : از نقص شنوایی در اثر انفجار تا سوختگی شدید در بدن کودکان و ترکش های باقی مانده در بدن یک پسر کوچولو.

یک زن مسن برای عروسش نیاز به آنتی بیوتیک داشت که به تازگی تحت عمل جراحی برای خارج کردن ترکش هایی قرار گرفته بود که سالها در بدنش بودند اما حالا هم با یک عفونت شدید دست و پنجه نرم می کرد. از آنجایی که نیاز به جراحی بالاست، احتمال عفونت های پس از جراحی نیز زیاد شده است.

به گفته پزشکان یکی از دلایلی که ما بیشتر [مقاومت آنتی‌بیوتیکی] را در نتیجه جنگ ها و منازعه های نظامی  می‌بینیم، افزایش تعداد مجروحان است. قرار گرفتن در معرض باکتری ها از طریق این زخم ها افزایش می یابد.

آنتوان ابوفیاد، استادیار دانشگاه آمریکایی بیروت و نویسنده یک مطالعه پزشکی در این باره می گوید: مستندات بسیاری وجود دارد که نشان می دهد  هر زمان که درگیری رخ می دهد، هر زمان که جنگ رخ می دهد، مقاومت ضد میکروبی سریع تر، گسترده تر و کنترل آن دشوارتر است. عواملی وجود دارد که همه ما می دانیم: هرج و مرج، جابجایی، کمبود دارو، فقدان آزمایشگاه، کمبود پرستار. اما موارد دیگری نیز وجود دارد: ما متوجه پیوند این مساله با مواد فلزی سنگین که در طول جنگ برای تخریب و بمباران استفاده می شود، شدیم.

در افزایش مقاومت آنتی بیوتیکی در مناطق جنگی  به نقش سرب، جیوه، کروم، مس، نیکل سرب، روی، آنتیموان، باریم و بور  - فلزاتی که در سلاح‌ها و تجهیزات نظامی استفاده می‌شوند- باید اشاره کرد.  این فلزات مدتهاست که نقش مهمی در ظهور مقاومت باکتریایی دارند. مدت ها قبل از اختراع آنتی بیوتیک های عصر مدرن، جیوه، آرسنیک، نقره و نیکل برای هزاران سال برای درمان عفونت ها استفاده می شد. اکنون، حضور آن‌ها در محیط‌زیست عراق احتمالاً سهم بزرگی در مقاومت آنتی‌بیوتیکی دارد – اما این رابطه هنوز مورد مطالعه قرار نگرفته و درک نشده است.-

نوک کوه یخ

وضعیت موصل "تنها نوک کوه یخ" در عراق است زیرا هیچ اطلاعات جامع و عمومی در مورد مقاومت آنتی بیوتیکی در سایر شهرهای عراق در دسترس نیست.  پزشکان بدون مرز که برای اولین بار در سال 2019 در مورد بحران بهداشتی خاموش در موصل هشدار داد، تنها سازمانی بود که به طور سیستماتیک در مورد مقاومت ضد میکروبی گزارش داده است.

در ژوئیه سال جاری، پزشکان بدون مرز فعالیت های پزشکی خود را در این شهر پس از اینکه یک محموله تجهیزات پزشکی به مقصد موصل در بغداد توسط گمرک عراق به مدت بیش از پنج ماه نگه داشته شد، متوقف کردند.  آن محموله حاوی مواد لازم برای یک آزمایشگاه میکروبیولوژی بود، ابزاری ضروری برای تجزیه و تحلیل کشت های باکتری و تعیین آنتی بیوتیک هایی که به آن ها پاسخ می دهند.

ابو فیاض  در این باره می گوید : «در عراق تقریباً هیچ همکاری دولت در این زمینه وجود ندارد. ما باید با بیمارستان های خصوصی برای دریافت داده ها همکاری کنیم. مقامات عراقی اکنون متوجه وخامت اوضاع شده اند.   از سه یا چهار سال پیش، ما احساس می کنیم که بغداد واقعاً شروع به تمرکز روی این مشکل کرده است و وزارت بهداشت به بیمارستان ها دستور داد تا کمیته ای برای جمع آوری داده ها در مورد مقاومت آنتی بیوتیکی تشکیل دهند.

کمیته آنتی‌بیوتیک بیمارستان عمومی موصل در سال 2019 تأسیس شد و نتایج آزمایشگاهی و همچنین داده‌های مربوط به حجم آنتی‌بیوتیک‌های تجویز شده را هر ماه دنبال می‌کند. احمد در این باره می گوید:  کمیته فاقد منابع کافی برای انجام نمونه برداری است. ما می‌خواهیم آزمایش‌های سیستماتیک‌تری انجام دهیم، اما بودجه کافی  نداریم.

در سال 2020، سازمان بهداشت جهانی (WHO) هشدار داد که بدون اقدام فوری، ما به سمت یک دوره پس از آنتی بیوتیک پیش می رویم که در آن عفونت های رایج و آسیب های جزئی می توانند بار دیگر منجر به مرگ شوند. تجربه موصل ثابت کرده که در این بحران نیز عراقی ها در خط مقدم آسیب پذیری خواهند بود.